Tevbe ve Yûnus Sûresi Arasındaki Münâsebetin Tenâsübü’l-Kur’ân İlmi Açısından İncelenmesi

Yıl 2024, Sayı: 19, 86 - 116, 30.06.2024

Temel Mahmutoğlu

Öz

Bu çalışmamızda öncelikle tenâsüb kavramının etimolojik tahliline yer verdik. Sonrasında da Kur’ân’daki gerek âyet bağlamında gerekse sûre ölçeğinde tenâsüb çeşitlerine değindik. Devamında çalışmamızın odak noktası olan peş peşe gelen sûreler arası tenâsüb meselesini mevzubahis edindik. Nihayetinde de çalışmamızın asıl kapsamı olan Tevbe ve Yûnus sûrelerini birbirlerine olan uyumları bakımından inceledik. Bu konuda tespit ettiğimiz tenâsüb örnekleri kaleme aldıklarımızdan daha çok olmasına rağmen iddiamız iki sûre arasındaki bütün tenâsüb örneklerini göstermek olamadığı için çalışmamızda sadece bir kısmına yer verdik. Bu bağlamda, Hz. Peygamber’in insanlar içindeki konumu, zamanın yaratılma hikmeti, haksız kazanç ve neticesi, inançsızlığın pislik mefhumuyla nitelendirilmesi, dünya hayatının ahirete tercih edilmesi ve sonuçları, inkâr ve inkârcılara karşı Allah’a tevekkül, tevhîd inancının gerekliliği, sahte pişmanlık ve kabul edilmeyen özür, Allah’ın, emrine itaat etmeyen toplumları yok edip yerlerine başka toplumları getirilebileceği hususlarında iki sûre arasında görüldüğü gibi pek çok başlıkta münâsebet tespit edebildik.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Tevbe, Yûnus, Tenâsüb, Bağlam

Investigation of the Interrelationship between Sūrah Tawbah and Sūrah Yūnus in terms of Tenāsubu'l-Qur'ān

Öz

In this study, we first gave an etymological analysis of the concept of tenāsub. Then we touched upon the types of tenāsub in the Qur'ān, both in the context of verse and sura. Then we discussed the issue of tenāsub between successive suras, which is the focus of our study. Finally, we examined the main scope of our study, namely, the sūras al-Tawbah and Yūnus, in terms of their harmony with each other. Although the examples of tenāsub we have identified in this regard are more numerous than the ones we have written, we have included only some of them in our study since our claim is not to show all the examples of tenāsub between the two sūras. In this context, we were able to identify correspondences between the two surahs on numerous topics, such as The Prophet's position among humanity, the wisdom of the creation of time, unjust gain and its consequences, the characterization of disbelief as a concept of filth, preferring worldly life over the hereafter and its consequences, trusting in Allah against denial and deniers, the necessity of the belief in monotheism, false repentance and unacceptable apologies, Allah's ability to destroy disobedient societies and replace them with others, as can be seen, there are many connections between the two sūrahs on these and other topics.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Tawbah, Yūnus, Tenāsub, Context

Kaynakça

• Alevî, Yahyâ b. Hamza el-. et-Tırâzü’l-mütezammin li-esrâri’l-belâga. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Bâkıllânî, Muhammed b. et-Tayyib Ebû Bekr el-. İʿcâzü’l-Kurʾân. thk. Seyyid Ahmed Sakr. Mısır: Dâru’l-ma’rife, ts.
• Başaran, Mustafa Mert - Bacanlı, Merve. “İlaçların Neden Olduğu Tat ve Koku Alma Bozuklukları”. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care 14 (2020), 153-161.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullāh b. Ömer b. Muhammed el-. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. thk. Muhammed ’Abdurrahmân el-Ma’raşlî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1418h.
• Bikâî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer b. Hasen er-Rubât el-Hırbevî. Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. 22 Cilt. Kahire: Dâru’l-kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Meâl-i Âlisî ve Tefsiri. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Bulut, Ali. Belâgat: Meânî – Beyân – Bedîʻ. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 4. Basım, 2015.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 24. Basım, 2013.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıḥâḥ fi’l-luġa ve’l-‘ulûm. Beyrut: Dâru’l-Hadârati’l-‘Arabiyye, 1974.
• Çevik, Gülsüm. Ömer Nesefî’nin et-Teysîr adlı tefsirinde Tevbe sûresinin tahkîk ve değerlendirmesi (126b-162a varaklar arası). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Çonkor, Burhan. “İbnü’z-Zübeyr es-Sekafî’nin (v. 708/1308) Hayatı ve Surelerin Tertibi Meselesine Yaklaşımı”. Mütefekkir 3/6 (2016), 251-271. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.284507
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: İFAV, 9. Basım, 2009.
• Demirci, Sabri. “Kur’an Ayetleri ve Sureleri Arasındaki Tenasüb (Fahruddin Razi‘nin Tefsiri Mefatihu’l- Gayb Örneği)”. EKEV Akademi Dergisi 62 (2015), 147-172.
• Durmuş, İsmail. “Tehallus”. DİA. 40/317-319. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2011.
• Durmuş, İsmail - Pala, İskender. “İstiare”. DİA. 23/315-318. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2001.
• Ebû Ubeyde, Ma‘mer b. Müsennâ. Mecâzü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Fuâd Sezgin. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1381h-1961m.
• Ebussuûd Efendi. İrşâdü’l-Akli’s-Selim ilâ Mezaya’l-Kitabi’l-Kerim. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
• Eliaçık, Muhittin. “Belâgat Kitaplarında Mürâ’ât-I Nazîr’in (Tenâsüb) Tarif ve Tasnifi”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 2/4 (2013), 198-205. https://doi.org/10.7884/teke.233
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Azim Dağıtım, 2007.
• Endelüsî, Ebû Hayyân el-. el-Bahru’l-muhît. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-’ilmiyye, 2001.
• Gedik, Şerif. Keşşâf tefsirine göre âyet ve sûreler arasındaki münasebet ve âhenk. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Gezgin, Ali Galip. “‘Âyetler Ve Sûreler Arasındaki Tenâsüb’ İle ‘Sûrelerin Tertîbinin Tevkîfîliği’Nin Kur’ân’ın ‘Metin İçi Bağlam’I Açısından Önemi”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 30 (2018), 1-47.
• Günay, İlhami. Kur`an-ı Kerim sureleri arasındaki münasebet (Tenasübü’s-süver). Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Hâzin, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm. Lübâbü’t-teʾvîl fî meʿâni’t-tenzîl. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Nûriddîn Alî b. Âdil en-Nu‘mânî ed-Dımaşkī. el-Lübâb fî ʿulûmi’l-Kitâb. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-’ilmiyye, 1419.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed ’Abdurrahmân b. Muhammed. Tefsîru’l-Kur’âni’l-’azim. thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Sidon: el-Mektebetü’l-’asriyye, ts.
• İbn Ebi’l-İsba’, Ebû Muhammed Zekiyyüddîn Abdülazîm (Abdüsselâm) b. Abdilvâhid b. Zâfir el-Mısrî. Bed’u’l-Kur’ân. thk. Muhammed Şeref Hafnî. Mısır: Dâru Nahdâti Mısr, ts.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿazîm. thk. Sami b. Muhammed Sellâme. 8 Cilt. Yy: Dâru Tayyibe li’n-Neşr ve’t-Tevdî, 1420.
• İbn Manzûr, Ebu’l- Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem el-Mısrî. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâr Sâdır, 2003.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî. Zâdu’l-Mesîr fî ‘İlmi’t-Tefsîr. 9 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1404.
• Kabakcı, Ersin. “Âyetler Arası Münasebet Meselesinin Tefsirlere Yansımasının Tarihî Kökenine Yönelik Bir Sorgulama: Tefsîru Mukâtil Örneği”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 4/2 (2020), 420-442. https://doi.org/10.31121/tader.763761
• Kazvînî, Ebü’l-Meâlî Celâlüddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân b. Ömer b. Ahmed el-. el-Îzâh fî ʿulûmi’l-belâga. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-’ilmiyye, ts.
• Maden, Gülhan. “Münâsebâtü’l-Kur’ân İlmi Çerçevesinde Mâide Suresinin Değerlendirilmesi”. Darulhadis İslami Araştırmalar Dergisi 3 (2022), 164-206.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-’Uyûn. thk. Abdulmaksûd b. Abdurrahîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, ty.
• Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. çev. Muhammed Han Kayanî vd. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2022. Mustafa, İbrâhim vd. el-Mu’cemu’l-vesît. 2 Cilt. Dâru’d-da’ve, ts.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât en-. Medârikü’t-tenzîl ve Hakâiku’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’n-nefâis, 2005.
• Okuyan, Mehmet. Kur’ân: Meal-Tefsir. İstanbul: Haliç Üniversitesi Yayınları, 8. Basım, 2021.
• Okuyan, Mehmet. Kur’ân: Meal-Tefsir (Geniş Açıklamalı). İstanbul: Haliç Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2022.
• Öztürk, Mustafa. “Âdetü’l-Kur’ân: Kur’an’ın İfade ve Üslup Örfü”. Trabzon İlahiyat Dergisi 5/2 (31 Aralık 2018), 315-341. https://doi.org/10.33718/tid.490362
• Râzî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ömer Fahreddîn er-. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm es-. el-Keşf ve’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’an. thk. Muhammed Tâhir İbn ’Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
• Sevrî, Ebû Abdillâh Süfyân b. Saîd b. Mesrûk es-. Tefsîru Süfyân es-Sevrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1983. Seyyid Kutub, İbrâhim. Fî Zılâli’l-Kurʾân. 6 Cilt. Kahire: Dâru’n-Neşr, ty.
• Suyûtî, Abdurrahman Celâleddin b. Ebîbekr es-. el-İtkân fî ʿulumi’l-Kur’ân. thk. Merkezi Dirâsâti’l-Kur’âniyye. 2 Cilt. Medine: El-Mektebetü’l-’Arabiyyetü’s-Su’ûdiyye, ts.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-. Merâsıdü’l-metâliʿ fî tenâsübi’l-makātıʿ ve’l-metâliʿ. Riyad: Mektebetü Dâri’l-minhâc, 1426h.
• Şinkītî, Muhammed el-Emîn b. Muhammed el-Muhtâr b. Abdilkādir el-Cekenî el-Himyerî eş-. Eḍvâʾü’l-beyân fî îżâḥi’l-Ḳurʾân bi’l-Ḳurʾân. Beyrut, 1990.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb eş-. es-Sirâcü’l-münîr fi’l-iʿâne ʿalâ maʿrifeti baʿżı meʿânî kelâmi rabbine’l-ḥakîmi’l-ḫabîr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-’ilmiyye, ts.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr et-. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmet Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Müessetü’r-Risale, 2000.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr et-. Târîhu’t-Taberî. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm. 11 Cilt. Mısır: Dâru’l-ma’rife, ts.
• Tuncer, Faruk. “Tenasüb (Tematik) Merkezli Tefsirlere Genel Bir Bakış”. Tefsire Akademik Yaklaşımlar. ed. Mehmet Akif Koç. 245-272. Ankara: Otto Yayınları, 2013.
• Yalçın, Yıldıran. Elmalılı’nın “Hak Dini Kur’ân Dili” isimli tefsirinde sûreler arası tenâsüb ve insicam. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Yılmaz, Ali. Fahruddin er-Râzî’nin et-Tefsîru’l-kebîr (Mefâtîhu’l-gayb) Adlı Eserinde Tenâsüb ve İnsicâm. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1996.
• Yılmaz, Çağlar. Ebu Hafs Ömer en-Nesefi’nin et-Teysir fi’t-Tefsir’inde sureler arası münasebet / Munasabat al-Qur’an in Abu Hafs Omar an-Na Sâfi’s al-Tayseer fi al-Tafsir. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Yılmaz, Mehmet Faik. “Münâsebâtü’l-Âyât ve’s-Süver”. DİA. 31/568-570. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2020.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed ez-. el-Keşşâf hakâ’iki gavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. 6 Cilt. Riyâd: Mektebetu Ubeykân, 1998.
• Zerkeşi, Bedruddin Muhammed b. Abdillah ez-. el-Burhan fî ’Ulûmi’l-Kur’an. thk. Ebü’l-Fazl İbrahim Muhammed. 4 Cilt. Kahire: Dâru’t-türâs, ts.
• Zuhaylî, Vehbe. et-Tefsîru’l-Münîr fi’l-Akîdeti ve’Şerîati ve’l-Menhec. 16 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 2009.