Hitabet Kuralları Çerçevesinde Hutbe Sonları: Eleştirel Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Sayı: 20, 45 - 71, 30.12.2024

Halil İbrahim Önder

Öz

Sözü veciz, müessir bir şekilde söylemeyi ve güzel konuşmayı ifade eden hitabet sanatının ana unsurları genel itibariyle giriş, sunuş, sonuç ve bunlar için hazırlıktır. Önemli yaygın din eğitimi vasıtalarından biri olan cuma hutbelerinin müessiriyeti bu unsurlara gösterilen dikkat ve özenle bağlantılıdır. Hutbelerin, Arapça telaffuzlar yanında Türkçe bölümlerinin dil ile hitabet kurallarına ve mezkûr unsurlara uygunluğu her bakımdan önem arz etmektedir. Kısa konuşma örnekleri olan hutbelerde özellikle girişin ve sonuç bölümünün akılda kalıcı bir şekilde kurgulanması, verilmek istenen mesajın etkisini artıracaktır. Hitabenin stratejik noktası olan son bölümde konuşmanın artık bitirileceğinin ifade edilmemesi hitabetin önemli prensiplerinden biridir. Buna rağmen camilerde irat edilen hutbelerde mezkûr hitabet kuralına dikkat edilmediği ve hutbelere genellikle “Hutbemi şu âyetin meâliyle veya şu hadis-i şerifle bitiriyorum.” şeklinde son verildiği müşahede edilmektedir. Dini hitabetin en önemli örneklerinden biri olan hutbelerdeki telaffuz yanlışlarıyla hutbelerin uygun bir şekilde bitirilmemesi, bu çalışmanın problemini teşkil etmekte dolayısıyla olumlu örneklerle mezkûr yanlışın tashihi hedeflenmektedir. Bu hedef doğrultusunda öncelikle hitabetin ana unsurları ile bunlar içinden söze nihayet vermenin önemi ele alınmış ve iki yıllık bir zaman diliminde camilerde irat edilen hutbeler içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir. Daha sonra literatür taraması yöntemiyle Cumhuriyet dönemi ilk hutbe örneklerinden başlanarak öne çıkan bazı hutbe kitaplarından örneklerle söze nihayet vermenin muhtemel kalıpları ele alınmıştır. Çalışmanın, söz konusu yanlışın tashihine ve hutbelerin daha nitelikli hazırlanmasına dolayısıyla da ilgili literatüre katkı sağlaması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Kur’ân-ı Kerîm, Hutbe, Hitabet, Hitabet Unsurları.

Khutbah Endings in the Framework of Oratory Rules: A Critical Evaluation

Öz

Rhetoric, which refers to expressing words concisely, effectively, and speaking eloquently, generally consists of the main elements of introduction, presentation, conclusion, and preparation for these stages. The effectiveness of Friday sermons, one of the most important tools of non-formal religious education, is related to the attention and care given to these elements. The appropriateness of the Turkish sections, alongside Arabic pronunciations, to language and rhetorical rules and the aforementioned elements is crucial in every respect. In khutbahs, which are examples of short speeches, structuring the introduction and conclusion sections in a memorable way will enhance the impact of the intended message. Not indicating the end of a speech in the final section, which is the strategic point of rhetoric, is a key principle of effective oratory. Despite this, it is observed that the sermons delivered in mosques do not pay attention to the aforementioned rule of oratory and usually end with “I end my sermon with this verse or this hadith”. The pronunciation mistakes in khutbahs, which are one of the most important examples of religious oratory, and the inappropriate ending of khutbahs constitute the problem of this study, and therefore it is aimed to correct the aforementioned mistake with positive examples. In line with this goal, first of all, the main elements of oratory and the importance of concluding the speech among them were discussed and the sermons delivered in mosques in a period of two years were analyzed by content analysis method. Subsequently, using the method of literature review, the possible formulas for concluding a speech were examined, beginning with early khutbah examples from the Republic era and examples from prominent khutbah books. It is expected that this study will contribute to the correction of this mistake and to the preparation of sermons in a more qualified manner and thus to the related literature.

Anahtar Kelimeler

Qiraat, The Holy Qur, Khutbah, Oratory, Elements of Oratory.

Kaynakça

• Akın, Erhan - Karakaya, Muhamed. “Hutbelerde Kullanılan Dil Üzerine Bir İnceleme”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 33/3 (26 Eylül 2023), 1159-1171. https://doi.org/10.18069/firatsbed.1296431
• Akseki, Ahmet Hamdi. Yeni Hutbelerim. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1966.
• Alevî, Yusuf b. Abdullah b. Muhammed el-. Riâyetü Hâli’l-muhâtab fi Ehâdisi’s- Sahihayn-Dirâse Belâğıyye Tahlîliyye. Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, Doktora Tezi, 1428.
• Ateş, Süleyman. Hutbe. Ankara: Fazilet Yayınları, 1967.
• Baş, Mehmet Şamil. “Sözü Güzel Söylemenin Toprağını İşlemek”. Hatibin Hitabeti. ed. İmran Çelik vd. 19-50. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2024.
• Bulut, Mehmet. “Başkanlığın Hutbe Kitapları: Yeni Hutbelerim ve Diğerleri”. Diyanet Aylık Dergi 346 (Ekim 2019), 30-33.
• Câhız, Ebu Osman ’Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-Tebyîn. thk. Abdüsselam Hârûn. Mısır: Mektebetü’l-Hancî, 1998.
• Carnegie, Dale. Söz Söylemek ve İş Başarmak Sanatı. çev. Ömer Rıza Doğrul. İstanbul: Ahmet Halit Kitabevi, 5. Basım, 1949.
• Ceyhan, Semih. “Yeşil, Şemseddin”. Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA). 43/491-492. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Coşar, İsmail. Minberden Müminlere (1-2-3). Ankara: Elif Matbaacılık, 1981.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’an Okuma Esasları. Bursa: Emin Yayınları, 2010.
• Din Hizmetleri Genel Müdürlüğü. “Baba cennete açılan kapı”. dinhizmetleri.diyanet.gov.tr. 23 Haziran 2023.
• https://dinhizmetleri.diyanet.gov.tr/Documents/Baba,%20Cennete%20A%C3%A7%C4%B1lan%20Kap%C4%B1.pdf Din Hizmetleri Genel Müdürlüğü. “Besmele: Berekete Açılan Kapı”. dinhizmetleri.diyanet.gov.tr. 06 Ocak 2023. https://dinhizmetleri.diyanet.gov.tr/Documents/Besmele%20Berekete%20A%C3%A7%C4%B1lan%20Kap%C4%B1.pdf
• Din Hizmetleri Genel Müdürlüğü. “Engelleri Hep Birlikte ve Sevgiyle Aşalım”. dinhizmetleri.diyanet.gov.tr. 03 Aralık 2021.
• https://dinhizmetleri.diyanet.gov.tr/Documents/Engelleri%20Hep%20Birlikte%20ve%20Sevgiyle%20A%C5%9Fal%C4%B1m.pdf
• Din Hizmetleri Genel Müdürlüğü. “Hayat Rehberimiz Kur’an”. dinhizmetleri.diyanet.gov.tr. 04 Kasım 2022. https://dinhizmetleri.diyanet.gov.tr/Documents/Hayat%20Rehberimiz%20Kur'an.pdf