The Kadiri Culture in Bosnia

Yıl 2014, Cilt: 5 Sayı: 1, 109 - 128, 30.06.2014

Samir Vildiç

Öz

The Qadiri
order, an Islamic Sufi sect or tariqa, arrived Bosnia with the Ottoman conquest
of Bosnia in 1463 and spread the Balkan region thereafter. The first Qadiri
tekke, a monastic complex where Sufis live, in Bosnia is The Hadji Sinan Tekke
that was built in Sarajevo, which was and still is the intellectual center of
Bosnia and one of the centers within the Balkans, in 1768. The Hadji Sinan
Tekke is one of the few tekkes in the Balkan region that survived until today.
Throughout the years, The Hadji Sinan Tekke served as the Qadiri center in
Bosnia and the Balkans. Well-known Qadiri sheikhs, poets and scholars are
usually the ones who studied and served in Sarajevo. Even though there were
Qadiri tekkes in Travnik, Jajce and Zvornik, these tekkes has been under the
influence of The Hadji Sinan Tekke. Therefore, these tekkes are not known as
much. Another reason The Qadiri order is not spread into cities other than
Sarajevo could be that sheikhs of the tekkes in other cities were not
well-known.

Anahtar Kelimeler

Bosnia and Herzegovina, Qadiriyya, The Qadiri order, Tariqa

BOSNA’DA KÂDİRÎLİK KÜLTÜRÜ

Öz

Kâdirîlik,
Osmanlılar’ın Bosna’yı fethetmesiyle eş zamanlı olarak bu coğrafyaya yerleşen
ve yaygınlık kazanan tarikatlardandır. Kâdirîler’in Bosna’daki ilk tekkesi
günümüzde olduğu gibi, o dönemde de özelde Bosna’nın, genelde ise Balkanlar’ın
merkezlerinden biri olan Sarayevo’da kurulmuştur. Bu tekke Bosna’da ilk kurulan
tekkelerden biridir ve bunlar arasında günümüze kadar ulaşabilen nadir
yapılardandır. Hacı Sinan Tekkesi adıyla meşhur olan bu dergâh aynı zamanda
Kâdirîler’in Bosna ve Balkanlar’daki merkezi durumundaydı. Sarayevo dışında
Travnik, Jajce ve Zvornik gibi yerlerde de Kâdirî tekkeleri bulunmakla beraber
Bosna’daki Hacı Sinan Tekkesi dışında kalanlar genelde buraya bağlı olarak
hareket etmişler ve muhtemelen bu sebeple çok fazla canlılık
gösterememişlerdir. Kâdirîliğin Sarayevo haricinde yaygınlaşamaması, bu şehir
dışındaki tekkelerde faaliyet gösteren şeyhlerin fazla tanınmış kimseler
olmamasıyla da ilişkilendirilebilir. Kâdirî kimlikleriyle meşhur olan şeyhler,
şâirler ve diğer mühim zevât genellikle Sarayevo’da yetişen ve faaliyet
gösteren kimselerdir.

Anahtar Kelimeler

Bosna Hersek, Kâdirîlik, Tarikat

Kaynakça

• Bibliyografya
• Kitaplar
• EVLİJA ČELEBİJA, Putopis odlomci o Jugoslavenskim Zemljama, Saraje-vo 1979.
• EVLİYA ÇELEBİ, Seyahatname, Yapı Kredi Yayınları, c. V, İstanbul 2010.
• BAŠESKİJA, Mula Mustafa, Ljetopis – izbor, Sarajevo 2007.
• BULJİNA, Halid, Tekije u Fojničkom Kraju, Fojnica 1991.
• ČEHAJİĆ, Džemal, Derviški Redovi u Jugoslavenskim Zemljama, Orijen-talni Institut u Sarajevu, Sarayevo 1986.
• ČENGİĆ, Nihad, Likovni Fenomen Hadži Sinanove Tekije i Njegova Kon-zervacija, Sarajevo Publishing, Sarajevo 2009.
• GÜRER, Dilaver, Abdülkâdir Geylânî – Hayatı, Eserleri, Görüşleri, İnsan Yayınları, İstanbul 2006.
• HADŽİBAJRİĆ, Fejzullah, Ilmihal - Kryesia e Bashkesise se fese islame ne Republiken Soc. te Serbise, Priština 1968.
• HENDERSON, Nicholas, Princ Eugen of Savoy, USA 2002.
• İMAMOVİĆ, Mustafa, Historija Bosnjaka, Sarajevo 1998.
• İZETİ, Metin, Balkanlar’da Tasavvuf, Gelenek Yayıncılık, İstanbul 2004.
• KARA, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul 2006.
• KARA, Mustafa, Bursa’da Kırklar Meclisi, Bursa Kültür AŞ, Bursa 2011.
• MOSTARÎ, Fevzi, Bülbülistan, Svjetlost, Sarajevo 1973.
• MUJEZİNOVİĆ, Mehmet, Islamska Epigrafija u Bosni i Hercegovini, Sarajevo 1985.
• TRALJİĆ, Mahmud, Istaknuti Bošnjaci, Sarajevo 1998.
• Makaleler
• AZAMAT, Nihat, ‘Hamza Bâlî’, DİA, c. XV, İstanbul 1997.
• BEGLEROVİĆ, Samir, ‘Fejzullah Efendija Hadžibajrić kao Mevle-visjki Šejh i Mesnevihan’, Zbornik Radova Povodom Obilježavanja 800 godina od rođenja Džemaluddina Rumija, Sarajevo 2011.
• BEGLEROVİÇ, Samir – Yesenkoviç / Şilyak, Amina, ‘Saraybos-na’daki Kadîrîlerin Sığınağı: Hacı Sinan Tekkesi’, İznikli Gönül Adamı Eşrefoğlu Rûmî, ed. Bilal Kemikli, İznik 2010.
• BEJTIĆ, Alija, 'Bombardirana je Čuvena Hadži Sinanova Tekija, Osvit, sy. 94, Sarajevo 1943.
• BEJTİĆ, Alija, ‘Skender Paşina Tekija’, Novi Behar, sy. XVI.
• ÇOBANOĞLU, Ahmet Vefa, ‘Kasım Ağa, Mimarbaşı’, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul 1999, c. II.
• DİZDAR, Hamid, ‘Pjesnik Hasan Kaimija (Vođa Pobunjenih Seljaka i Zanatlija u XVII. Vijeku)’, Glasnik, Yıl II.
• FEKÎ, Muhammed, ‘O Sedam Makama’, Zemzem XVI, Sarajevo 1984, sy. 5-6.
• GEYLÂNÎ, Abdulkadir, ‘Hasb-i Hali Salik’, Zbornik radova Prvog sim-pozija: Tesavvuf-islamska mistika, Zagreb 1988.
• HADZİBAJRİĆ, Fejzullah, ‘Sjećanje sa Putovanja na Hadždž’, Glasnik VİS-a, sy. XXXII, Sarajevo 1969.
• HADŽİBAJRİĆ, Fejzullah, ‘Časopis Islam’, Glasnik VIS, sy. XXVIII, Sarajevo 1965.
• HADŽİBAJRİĆ, Fejzullah, ‘Djelatnost Tarikatskog Centra u Sara-jevu’, Šebi Arus, Sarajevo 1990.
• HADŽİBAJRİĆ, Fejzullah, ‘Dvije Knjige o Šejhu Abdulkadir Gejlani-ju’, Glasnik VIS XLVII, Sarajevo 1984.
• HADŽİBAJRİĆ, Fejzullah, ‘Francuska Analiza Kur’ana’., Takvim, Sa-rajevo 2001.
• HADŽİBAJRİĆ, Fejzullah, ‘Hadži Muhammed ef. Pašić’, Preporod XI, sy. 16/240, Sarajevo 1980.
• HADŽİBAJRİĆ, Fejzullah, ‘Junus Emre na Listi Velikana Svijeta’, Preporod III, Sarajevo 1972.
• HADŽİBAJRİĆ, Fejzullah, ‘Kakav Treba da je Musliman’, Pravda, Sarajevo 1936.
• HADŽİBAJRİĆ, Fejzullah, ‘Mali Riječnik Sufisjko Tarikatskih Izraza’, Šebi Arus, Sarajevo 1988.
• HADŽİBAJRİĆ, Fejzullah, ‘Mevlana Dželaluddin Rumi’, Glasnik VIS-a XII(XXIV), Sarajevo 1962.
• HADŽİBAJRİĆ, Fejzullah, ‘Namaz Sufije’, Islamska misao IX, Sarajevo 1987.
• HADŽİBAJRİĆ, Fejzullah, ‘O Konji i Vezi Sarajeva s Konjom’, Glasnik VIS-a XXX, Sarajevo 1967, sy. 3-4.
• HADZİBAJRİĆ, Fejzullah, Sjećanja na Kosovo i Skoplje, Putopisi i nekro-lozi, MOS Švedske, Stokholm 2002.
• HADŽİBAJRİĆ, Fejzullah,’Kešfu-z-zunun Ćatib Ćelebije’, Bibliote-karstvo, Sarajevo 1965, sy. 3.
• JAŠAR, Selim Sami, ‘ Bog Ima i Postoji', Glasnik VIS XXVIII, Sarajevo 1965., sy. 11-12.
• JAŠAR, Selim Sami, ‘Ej Mubarek Ramazan’, Preporod, Sarajevo 1972, sy. 51.
• KALABİĆ, Mehmet, ‘Hadži Sinanova Tekija’, Glasnik Zemaljskog Mu-zeja, sy. 1890/2, Sarajevo 1890.
• KARA, Mustafa, ‘Bağdat’tan Bosna’ya Bir Sadâ Kâimî Hasan Baba’, Keşkül Dergisi, sy.18, İstanbul 2010.
• KUKAVİCA, Edin Urjan, Behar, Zagreb 2010, sy. 95.
• MEHİĆ, Mustafa, Islamska Obrazovna Predavanja u Tradiciji Srajeva i Nekih Drugih Mjesta, Glasnik, sy. XLV, Sarajevo 1982.
• MİSİRLİĆ, Nasir, ‘Fond Sinanove Tekije’, Arhiv Grada Sarajeva, DS/98, sy. 32.
• MUJEZİNOVİĆ, Mehmed, ‘Epigrafika i kaligrafija pjesnika Mehme-da Mejlije’, Naše Starine, c. IV, Sarajevo 1957.
• MUJEZİNOVİĆ, Mehmed, ‘Kaligrafski Zapisi u Sinanovoj Tekiji u Sarajevu i Njihova Konzervacija’, Naše Starine, Sarajevo 1958.
• MUJEZİNOVİĆ, Mehmed, ‘Konzervacija Hadži Sinanove Tekije u Sarajevu, Naše Starine, Sarajevo 1959.
• NUMAN, Mustafa Fevzi, ‘Sejru Suluk’, Islamska misao, Sarajevo 1986, sy. 87.
• POLİMAC, Abdullah, Sarajevski Sidžil, Orijentalni Institut u Sara-jevu, c. V., No 95.
• ŠAMIĆ, Jasna, 'Čija je Pjesma 'Ti Besposlen Nemoj Hodat?', Anali Gazi Husrev Begove Biblioteke, c. XI-XII, Sarajevo 1985.
• ŠAMİĆ, Jasna, ‘Kaimi, Bosanski Pjesnik, Mistik iz 17. Vijeka-Uvodna Kasida Divana’,Treći Program Radio Sarajevo, sy. 2, Sarajevo 1979.
• SIKIRIĆ, Šakir, 'Sarajevske Tekije', Narodne Starine, c.1, Zagreb 1927.
• ŞAMİÇ, Jasna, ‘Kaîmî’, DİA, I-XXIX (devam ediyor), c. XXIV, İstan-bul 2001.
• TANTAVÎ, Ali, ‘Ko je Musliman’, El Hidaje IV, Sarajevo 1941, sy. 7-8.
• TRALJIĆ, Mahmud, 'Hacibayriç Feyzullah (1912-1990)’, DİA, XV.
• Diğer Kaynaklar
• AYDIN, Mehmet Uğur, Kâimî Dîvânı-Transkripsiyonlu Metni ve Tahlili, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2007.
• BEGLEROVİĆ, Samir, Fejzullah Efendija Hadžibajrić – Njegov Život i Borba za Povratak Tekija u Okrilje Islamske Zajednice, FIN, (Yayın-lanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sarajevo 2004.
• BEGLEROVİĆ, Samir, Fejzullah Efendija Hadžibajrić – Njegov Život i Borba za Povratak Tekija u Okrilje Islamske Zajednice, FIN, (Yayın-lanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sarajevo 2004.
• Dnevni Avaz, sy. 4373, s. 12, 24 Kasım 2007, http://www. idoconli-ne.info/digitalarchive/public/index.cfm?fuseaction=serve&ElementId=393471&CFID=39367554&CFTOKEN=19c884f539a3e09e-F1668692-13D4-4CD5-50397700E1904B52, (02 Temmuz 2012).
• HAVERİĆ, Džavid, ‘Dolazak Islama na Balkan i u Bosnu’, Bošnjaci, 07. August 2007, http://bosnjaci.net/prilog.php?pid=18823& DO-LAZAK_ISLAMA_NA_BALKAN_I_U_BOSNU, (18 Mayıs 2012).
• İBRANOVİĆ, Džemail, Nakšbendi Hafi Tarik i Njegov Utjecaj u Bosni, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Fakultet Islamskih Nauka, Sarajevo 2008.
• MOKER, Mubina, ‘Sejrisuluk Šejha Kaimije u Svijetlu Njegova Odno-sa Prema Ženama’, Ibn Sina, http://www.ibn-sina.net/bs/component /content/article/525-sejrisuluk-ejha-kaimije-u-svjetlu-njegova-odnosa-prema-enama-sufijama.html, 02 Temmuz 2012.
• ŠLJİVİĆ, Lejla, Hasan Kâimî Efendi’nin Vâridâtı İnceleme-Metin, Yayın-lanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilim-ler Enstitüsü, Sakarya 2008.
• STEVANOVİĆ, Marinko, http://www.yurope.com/people/marinko, 02 Temmuz 2012.