Mezhep ve Kimlik Bağlamında Ortadoğu’da İran’ın Güç ve Güvenlik Politikaları

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 2 - Bölgesel Araştırmalar Dergisi "İran" Özel Sayısı, 11 - 45, 30.10.2017

Kürşat Kolsuz

Öz

Devletler, büyük
oranda jeopolitik konumları, jeopolitik tahayyülleri, jeopolitik kodları ve
jeopolitik çerçeveye soktukları söylemleri ile güç ve güvenlik politikalarını
şekillendirir ve mevcut coğrafi konumları temelinde ulusal kimliklerini ve dış
politikalarını inşa ederler. Stratejik derinlik ve hinterlandları, onları ya
motive ederek revizyonizme sürükler ya da rasyonalize ederek statükocu
davranmaya iter. Bu noktada çalışmamızın temel aktörü olan İran açısından bölge
bağlamında geliştirilen jeopolitik kodların en temel referans nesnesi olarak
Şia, Şiiliğin hüküm sürdüğü tüm alanlarda ve coğrafyalarda İran’ın proaktif
olarak var olmasının koşulunu oluşturan ciddi bir etmen olarak karşımıza
çıkmaktadır. Zikredilen mezhep bağlamlı inşa edilen kimlik, gücün; Şii jeopolitiği
ise güvenliğin temel dinamiğini oluşturmaktadır. Makalede realizm ve
konstrüktivizmin İran dış politikasındaki yoğun etkisi tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Güç, Güvenlik, Güvenlikleştirme, Güvenlik İkilemi, Konstrüktivizm

Power and Security Policies of Iran in the Middle East in the Context of Sect and Identity

Öz

States substantially shape their geopolitical positions, power, and
security policies through their geopolitical positions, geopolitical imagery,
geopolitical codes and the rhetoric and build their national identities and
foreign policies on the basis of their geographical locations. Strategic depth
and hinterlands motivate states to become revisionist or compel them to become
a status quo player. From the perspective of Iran, Shi’a Islam is the basic
reference of geopolitical codes and the factor which forces Iran to pursue
proactive policy in all geographical areas where the Shiites exist. The
construction of Shia identity is the source of Iranian power and the Shi’a
geopolitics is the basis of its security. The article is analyzing the concepts
of power and security by examining the intensive effect of realism and
constructivism in Iranian foreign policy.

Anahtar Kelimeler

Power, Security, Securitization, Security Dilemma, Constructivism

Kaynakça

• “Hizbullah, ‘Direnişçi Ortadoğu’nun kurulmasını temenni etti”, Pars Today, http://parstoday.com/tr/news/middle_east-i48460-hizbullah_direnişçi_ortadoğunun_kurulmasını_temenni_etti, (Erişim Tarihi: 04.04.2017). “Irak, Musul operasyonu için Kasım Süleymani’yi istedi iddiası”, Sputnik News, https://tr.sputniknews.com/ortadogu/201610181025338167-irak-iran-kasim-suleymani-musul-operasyonu/, (Erişim Tarihi: 05.10.2017).
• “İran deniz kuvvetleri komutanından açıklama”, Pars Today, http://parstoday.com/tr/news/iran-i6595-İran_deniz_kuvvetleri_komutanından_açıklama, (Erişim Tarihi: 02.04.2017).
• “İran: Irak’ın toprak bütünlüğünün korunmasını istiyoruz”, Yakın Doğu Haber, http://www.ydh.com.tr/HD13323_iran--irakin-toprak-butunlugunun-korunmasini-istiyoruz.html, (Erişim Tarihi: 05.02.2017).
• “İran’da Ruhani’nin yardımcısına tepkiler dinmiyor”, Yakın Doğu Haber, http://www.ydh.com.tr/HD13734_iranda-ruhaninin-yardimcisina-tepkiler-dinmiyor.html, (Erişim Tarihi: 27.02.2017).
• “İran'ın Ortadoğu'daki kılıcı: Kâsım Süleymâni”, Al Jazeera, http://www.aljazeera.com.tr/al-jazeera-ozel/iranin-ortadogudaki-kilici-kasim-suleymani, (Erişim Tarihi: 07.02.2017).
• “Kasım Süleymani’nin Bahreyn tehdidi ne anlama geliyor?”, İRAM Center, http://www.iramcenter.org/292/Kasım-Süleymani’nin-Bahreyn-tehdidi-ne-anlama-geliyor, (Erişim Tarihi: 29.03.2017).
• ALAGÖZ, Bilgehan–Ekber Kandemir, “11 Eylül Sonrası Dönemde Bölgesel Güvenlik ve İran’ın Afganistan Siyaseti”, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 2, 2015, s. 139-140.
• ATEŞ, Atilla, Milli Güvenlik Siyaseti ve Stratejisi, Harp Akademileri Basım Evi, İstanbul 1996.
• AYDIN, Mustafa vd., Uluslararası İlişkilerde Çatışmadan Güvenliğe, 2. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul 2015.
• BUZAN, Barry, İnsanlar, Devletler & Korku, çev. Emre Çıtak, Röle Akademik Yayıncılık, İstanbul 2015.
• ÇETİNSAYA, Gökhan, “İran ve Güvenlik Algılamaları”, Refet Yinanç - Hakan Taşdemir, der., Uluslararası Güvenlik Sorunları ve Türkiye, Seçkin Yayınları, Ankara 2002, s. 142.
• DAVUTOĞLU, Ahmet, Stratejik Derinlik: Türkiye’nin Uluslararası Konumu, 2. Baskı, Küre Yayınları, İstanbul 2010.
• DEDEOĞLU, Beril, Uluslararası Güvenlik ve Strateji, Yeni yüzyıl Yay. 3.Baskı, İstanbul 2014.
• DOSTER, Barış, “Bir Bölgesel Güç Olarak İran’ın Ortadoğu Politikası”, Ortadoğu Analiz, Ağustos 2012, Cilt: 4, Sayı: 44, s. 45.
• ERDUMLU, Güngör, Modernlik ve Modernleşme Sürecinde Türkiye, Babil Yayıncılık, Ankara 2004.
• EROL, M. Seyfettin–Emre Ozan, “Türk Dış Politikasında Süreklilik Unsuru Olarak Siyasal Rejim”, Akademik Bakış, Cilt: 4, Sayı: 8, Yaz 2011, s. 17.
• GÜNDOĞAN, Ünal, İran ve Ortadoğu, Adres Yayıncılık, Ankara 2010.
• İZZETİ, İzzetullah, İran ve Bölge Jeopolitiği, çev. Hakkı Uygur, Küre Yayınları, İstanbul 2005.
• KATZENSTEİN, “Milli Güvenlik Kültürü; Dünya Siyasetinde Normlar ve Kimlik”, Peter J. der., çev. İbrahim Efe, Sakarya Üniversitesi Kültür Yayınları, Sakarya 2014.
• KESKİN, Arif, “Şii Jeopolitiği ve İran”, Mehmet Tuncel, der., Ortadoğu’da Güç Savaşları-Hedef Neden İran?, Etkileşim Yayınları, İstanbul 2008, s. 32-33.
• KOLSUZ, Kürşat, “Teoriler Işığında Türk-İran İlişkilerinde Stratejik Derinlik”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2012, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• MORGENTHAU, Hans, Uluslararası Politika: Güç ve Barış Mücadelesi, çev. Ünsal Oskay-Baskın Oran, 1967.
• NEOCLEOUS, Mark, Güvenliğin Eleştirisi, çev. Tonguç Ok, Nota Bene Yay., Ankara, 2014.
• SARI, İsmail vd., “İran’ın Afgan Lejyonerleri Fatimiyyun Tugayı”, İRAM Center, http://www.iramcenter.org/wp-content/uploads/2016/12/Iran%C4%B1n-Afgan-Lejyonerleri-Fatimiyyun Tugay%C4%B1.pdf, (Erişim Tarihi: 03.05.2017).
• ŞAHİN, Mehmet, “İran Dış Politikasının Dini Retoriği”, Türel Yılmaz-Mehmet Şahin, der., Ortadoğu Siyasetinde İran, Barış Yayıncılık, Ankara 2011.
• ŞİMŞEK, Halil, Türkiye’nin Ulusal Güvenlik Stratejisi, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2002.
• WYLIE, J. C.- Hattendorf John, “The Calculation of Risk”, Military Strategy: A General Theory of Power Control, Naval Institute Press, Annapolice 1989.
• YEŞİLTAŞ, Murat, “Ortadoğu’da Parçalanma ve Revizyonist Dönem”, SETA Vakfı, http://www.setav.org/ortadogudaparcalanma-ve-revizyonist-donem/, (Erişim Tarihi: 07.01.2017).
• YILMAZ, Sait, Güç ve Politika, Alfa Yayıncılık, İstanbul 2008.