Realizm-İdealizm İkilemi Bağlamında İran’ın Dış Politika Yönelimlerine Teorik Bir Bakış

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 2 - Bölgesel Araştırmalar Dergisi "İran" Özel Sayısı, 220 - 244, 30.10.2017

Doğacan Başaran

Öz

Uluslararası
ilişkiler disiplinleri olan Realizm ve idealizm arasında yaşanan ilk teorik
tartışma, devletlerin dış politikalarını da etkilemiştir. İran’ın İslami Devrim
sonrasında uyguladığı dış politika yönelimleri, bu etkinin incelenmesi
bağlamında güzel bir örnek oluşturmaktadır. 1979 yılında gerçekleşen devrim
sonrasında, özellikle Ortadoğu’da “rejim ihracı” söylemine sarılarak, idealist
ve dini bir dış politika uygulayan Tahran; Orta Asya yönelimlerinde ise dini idealizmin
reddini içeren pragmatik bir ulus-devlet refleksi sergilemektedir. Zira Tahran
hem jeopolitik hem de demografik nedenlerden dolayı Orta Asya’da duyguları arka
plana iterek hassas ilişkiler geliştirme ihtiyacı duymaktadır. Politik
yönelimlerinde ihtiyaçlarından kaynaklanan bu farklılaşma da İran’ın Orta Asya
politikasının realist kuram çerçevesinde ele alınmasını mümkün kılmaktadır. Bu
makalede de Tahran’ın dış politika yönelimlerindeki farklılaşma ele
alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Realizm, İdealizm, Ulusal Çıkar, Ortadoğu, Orta Asya

Iran’s Central Asia Policy Within the Context of Realism and Idealism Contradiction in Foreign Policy

Öz

The first theoretical debate between realism and idealism in International
Relations has affected states’ foreign policies. Within this context, Iran’s
foreign policy orientations after the Islamic Revolution is a good example.
After the Islamic Revolution; Iran, which pursued idealistic and religious
policies by embracing the “regime export” statement specially in Middle East;
is showing a pragmatic nation-state reflex which refuses religious idealism in
its Central Asia policies. The situation reveals that Iran has deep rooted
state tradition. This differentiation which results from Iran’s political
orientations, makes it possible to locate Iran’s Central Asia policy in realist
theory. This article is analyzing the differentiations in Iran’s foreign policy
orientations in a theoretical framework by making comparisons.

Anahtar Kelimeler

Realism, İdealism, Raison d’etat, Middle East, Central Asia

Kaynakça

• ADIBELLİ, Barış, “‘‘Lübnan Hizbullah’ı”’’, Haktan Birsel, der., Arap Baharında Son Durak İran, IQ Kültür-Sanat Yayıncılık, İstanbul 2013, s.157-183.
• AKDEVELİOĞLU, Atay, “‘‘İran İslam Cumhuriyeti’nin Orta Asya ve Azerbaycan Politikaları”’’, Uluslararası İlişkiler, Cilt: 1, Sayı: 2, s.128-160.
• ARI, Tayyar, Uluslararası İlişkiler Teorileri, MKM Yayıncılık, Bursa 2013.
• ASKAROV, Sabir, Orta Asya Güvenliğinde Bölge Dışı Güçler ve Rusya, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2014 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• BALBAY, Mustafa, İran Raporu, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul 2006.
• BİRDİŞLİ, Fikret, “‘‘İran’ın Nükleer Teknoloji Politikası ve Türkiye İçin Yaratacağı Sonuçlar”’’, Güvenlik Stratejileri, Yıl 8, Sayı: 5, s.33-55.
• BİRSEL Haktan, “‘‘Giriş”’’, Haktan Birsel, der., Arap Baharında Son Durak İran, IQ Kültür-Sanat Yayıncılık, İstanbul 2013, s.13-19.
• BRZEZİNSKİ, Zbigniew, Büyük Satranç Tahtası, çev. Yelda Türedi, İnkılap Yayınları, İstanbul 2014.
• CORNELL, Svante E., “‘‘Regional Politics in Central Asia: the Changing Roles of Iran, Turkey, Pakistan and China”’’ http://isdp.eu/content/uploads/images/stories/isdp-main-pdf/2004_cornell_regional-politics-in-central-asia.pdfhttp://isdp.eu/content/uploads/images/stories/isdp-main-pdf/2004_cornell_regional-politics-in-central-asia.pdf , Son (Erişim Tarihi: 30.05.2017).
• ÇELİK, Kadir Ertaç, ‘‘“İslam Devrimi Sonrası İran’da Kimlik ve Dış Politika: Konstrüktivist Bir Bakış”’’, Bölgesel Çalışmalar Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, Yaz 2016, s.251-274.
• DİLEK, Kaan, “‘‘Türk Cumhuriyetlerinin Bağımsızlıklarının 20.Yılında İran’ın Orta Asya Politikaları”’’, http://www.ayu.edu.tr/static/kitaplar/iran_ortaasya_raporu.pdfhttp://www.ayu.edu.tr/static/kitaplar/iran_ortaasya_raporu.pdf, Son (Erişim Tarihi: 30.09.2017).
• DONNELY, Jack, “‘‘Realizm’’”, çev. Ali Aslan- Muhammed Ali Ağcan, Scott Burchill -Andrew Linklatter – Richard
• Devetak – Jack Donnely – Terry Nardin- Matthew Parrerson – Christian Reus Smit – Jacqui True vd., der., Uluslararası İlişkiler Teorileri, çev. Ali Aslan-Muhammed Ali Ağcan, Küre Yayınları, İstanbul 2013, s.49-81.
• DOSTER, Barış, “‘‘Bir Bölgesel Güç Olarak İran’ın Ortadoğu Politikası”’’, Ortadoğu Analiz, Cilt: 4, Sayı: 44, Ağustos 2012, s.44-51.
• EROL, Mehmet Seyfettin, “‘‘Türkiye’nin Orta Asya Politikasına Rusya Federasyonu ve Bölge Ülkeleri Üzerinden Genel Bir Bakış’’”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 1, Yaz 2012, s.1-20.
• EROL, Mehmet Seyfettin,- Celalifer İkinci, Arzu Celalifer Ekinci, “İran’ın Orta Asya Politikası: İşbirliği Arayışları ve Güvenlik Sorunları”, Mehmet Seyfettin Erol, der., Küresel Güç Mücadelesinde Avrasya’nın Değişen Jeopolitiği: Yeni Büyük Oyun, Barış Yayınları, 2.Baskı, Ankara, 2011, s.385-452.
• FEDDERSEN, Gustova Henrique, - ZUCATTO, Giovana Esther ZUCATTO, “‘‘Infrastructure in Central Asia: Energy and Transportation Contraversies”’’, UFGRS Model United Nations Journal, Volume: 1, 2013, s.159-183.
• GARNETT, Sherman W.,- RAHR, Alexander,- WARANABLE, Koji, Vd., ‘‘“The New Central Asia: In Search of Stability”’’, http://trilateral.org/file.view&fid=55http://trilateral.org/file.view&fid=55, Son (Erişim Tarihi: 31.05.2017).
• HALHALLI, Bekir, “‘‘Humeyni Dönemi İran Dış PolitiakasıPolitikası’’”, Birey ve Toplum, Cilt: 4, Sayı: 8, Güz 2014, s.75-96.
• HUNTİNGTON, Samuel, Medeniyetler Çatışması ve Dünya Düzeninin Yeniden Kurulması, çev. Mehmet Turhan- Cem Soydemir, Okuyan Us Yayınları, İstanbul 2006.
• KROHOSROKHAVAR, Ferhad,- ROY, Olivier ROY, İran: Bir Devrimin Tükenişi, çev. İsmail Yerguz, Metis Yayınları, İstanbul 2013.
• ÖZYILMAZ, Betül, “‘‘T0ürkiye-İran İlişkilerinde Belirleyici Etmen Olarak Karşılıklı Algılar’’”, Soyalp Tamçelik, der., İran: Değişen İç Dinamikler ve Türkiye-İran İlişkileri, Gazi Kitabevi Yayınları, Ankara 2014, s.279-303.
• PEYROUSE, Sebastien, “‘‘Iran’s Growing Role in Central Asia? Geopolitical, Economic and Political Profit and Loss Account”’’, http://studies.aljazeera.net/en/dossiers/2014/04/2014416940377354.htmlhttp://studies.aljazeera.net/en/dossiers/2014/04/2014416940377354.html, Son (Erişim Tarihi: 28.05.2017).
• ROY, Olivier, Siyasal İslamın İflası, çev. Cüneyt Akalın, Metis Yayınları, İstanbul 1994.
• SARIGÖL, Adem, “‘’21.Yüzyıl Jeopolitik Perspektifinden İran’ın Orta Asya/Kafkaslar Politikası ve Gelecek Öngörüleri”’’, Haktan Birsel, der., Arap Baharında Son Durak İran, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2013, s.115-137.
• SARIKAYA, Yalçın, Tarihi ve Jeopolitik Boyutlarıyla İran’da Milliyetçilik, Ötüken Yayınları, İstanbul 2008.
• SEMİZ, Yaşar-,- AKGÜN, Birol Akgün, ‘‘“Büyük Ortadoğu Jeopolitiğinde İran-ABD İlişkileri”’’, SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, http://dergipark.gov.tr/download/article-file/289584http://dergipark.gov.tr/download/article-file/289584, Son (Erişim Tarihi: 01.10.2017).
• SPYKMAN, Nicolas J., “‘‘Doış Politika ve Coğrafya, I-II”’’, çev. Aşkın İnci Sökmen, Esra Diri, der., Uluslararası İlişkilerde Anahtar Metinler, Uluslararası İlişkiler Kütüphanesi, s.3-43.
• ŞAHİN, Mehmet, “‘‘Dini/İdealist Bir Devletin Realist Dış Politikası”’’, Analist, Sayı: 8, Ekim 2011.
• ŞAHİN, Mehmet, ‘‘“İran Dış Politikasının Dini Retoriği”’’, Akademik Ortadoğu, Cilt: 2, Sayı: 2, Yıl 2008, s.9-19.
• TELHAMİ, Shibley, ‘‘“The Arabs and Iran”’’, https://www.brookings.edu/articles/the-arabs-and-iran/https://www.brookings.edu/articles/the-arabs-and-iran/, Son (Erişim Tarihi: 31.05.2017).
• WASTNİDGE, Edward, “‘‘Central Asia in the İranian Geopolitical İmagination”’’, https://www.veruscript.com/journals/cambridge-journal-of-eurasian-studies/central-asia-in-the-iranian-geopolitical-imagination/https://www.veruscript.com/journals/cambridge-journal-of-eurasian-studies/central-asia-in-the-iranian-geopolitical-imagination/, ( , Son Erişim Tarihi: 29.05.2017).
• WASTNİDGE, Edward, “‘‘Pragmatic Politics: Iran, Central Asia and Cultural Foreign Policy’”, Central Asia and The Caucasus, Volue: 15, Issue 4, 2015, s.119-130.
• WENDT, Alexander, “‘‘Ortak Kimlik Oluşumu ve Uluslararası Devlet”’’, çev. Emre Erşen, Esra Diri, der., Uluslararası İlişkilerde Temel Metinler, çev. Emre Erşen, Uluslararası İlişkiler Kütüphanesi, İstanbul 2013 s.679-709.