İran’ın Nükleer Politikasının Gelişimi ve Uygulanan Ambargo ve Yaptırımların Dış Politikasına Etkilerinin Analizi

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 2 - Bölgesel Araştırmalar Dergisi "İran" Özel Sayısı, 264 - 314, 30.10.2017

Murat Jane

Öz

İslam Devrimi İran’ı,
“Batı’nın önemli müttefiklerinden biri” olma rolünü “Batı’nın bölgedeki ötekisi”
haline dönüşmüştür. Bu dönüşüm İran’ın nükleer politikasını da etkilemiştir. Özellikle
ABD desteğiyle nükleer enerji sahibi olan İran için 1984 yılından itibaren nükleer
enerji sahibi olmak Batı karşıtı kimliğinin parçası haline dönüşmüştür. Batı
açısından İran’ın nükleer politikaları tehdit olarak algılanmaya başlamış ve
İslam Devrimi’nden itibaren başta ABD tarafından uygulanan çeşitli ambargo ve
yaptırımlarla İran’ın nükleer politikalarını durdurmaya çalışmıştır. İran,
yaptırım ve ambargolara rağmen nükleer politikalarını ulusal kimliğinin ve
rejiminin güvencesi olarak sürdürmektedir. Çalışmamızda İran’ın nükleer faaliyetlerinin
tarihsel arka planına ve uygulanan ambargo ve yaptırımların etkilerine
değinildikten sonra 2015 Nükleer Antlaşması sonrası gelişmeler analiz
edilecektir.

Anahtar Kelimeler

İran, Nükleer enerji, Ulusal kimlik, Yaptırım, Ambargo

Development of Iranian Nuclear Policy and Analysis of Impacts of Embargoes and Sanctions on Iran’s Foreign Policy

Öz

Iran was transformed from one of the most important
allies of the West to the foe of the West in the Middle East after Iranian
Islamic Revolution. This transformation affected the Iran’s nuclear policy.
Having nuclear energy for Iran has been transformed to part of anti-West
identity of Iran since 1984 even she had nuclear energy via especially supports
of the USA. Then, nuclear policies of Iran began to be perceived as threat by
the West. Notably the US imposed sanctions and lay embargoes on Iran onwards Islamic
Revolution for inhibiting nuclear policies of Iran. Iran is maintaining her
nuclear policies in spite of sanctions and embargoes as assurance of national
identity and regime. In our work, it will be mentioned historical background of
Iran’s nuclear policies and impacts of embargoes and sanctions. Finally, the
developments after 2015 Nuclear Treaty will be analyzed.

Anahtar Kelimeler

Iran, Nuclear energy, National identity, Sanction, Embargo

Kaynakça

• “17 Mayıs 2010 tarihli Türkiye, İran ve Brezilya Dışişleri Bakanları Ortak Deklarasyonu”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, http://www.mfa.gov.tr/17-mayis-2010-tarihli-turkiye_-iran-brezilya-disisleri-bakanlari-ortak-deklarasyonu.tr.mfa, (Erişim Tarihi: 07. 12. 2014).
• “ABD, İran'a yeni yaptırımlar getirdi”, BBC Türkçe, http://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-40646389, (Erişim Tarihi: 10. 09. 2017).
• “Amano says Iran is implementing nuclear deal”, Tehran Times, http://www.tehrantimes.com/news/416679/Amano-says-Iran-is-implementing-nuclear-deal, (Erişim Tarihi: 11. 09. 2017).
• “Cenevre’den tarihi anlaşma çıktı”, Sabah, http://www.sabah.com.tr/dunya/2013/11/25/cenevreden-tarihi-anlasma-cikti, (Erişim Tarihi: 08. 12.2014).
• “Edward Snowden Interview: The NSA and Its Willing Helpers”, Spiegel Online International, http://www.spiegel.de/international/world/interview-with-whistleblower-edward-snowden-on-global-spying-a-910006.html, (Erişim Tarihi: 16. 12. 2014).
• “Iran accuses Siemens Over Stuxnet Cyber Attack”, The Telegraph, http://www.telegraph.co.uk/technology/news/8457658/Iran-accuses-Siemens-over-Stuxnet-cyber-attack.html, (Erişim Tarihi: 16.12.2014).
• “Iran’s Nuclear Program”, Council on Foreign Affairs, http://www.cfr.org/iran/irans-nuclear-program/p16811, (Erişim Tarihi: 16.11.2014).
• “İran'la tarihi anlaşma: Cumhuriyetçiler ve İsrail kınadı”, BBC Türkçe, http://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/07/150714_iran_anlasma, (Erişim Tarihi: 15. 09. 2017).
• “İran ile nükleer müzakereler 4 ay daha uzatıldı”, Sabah, http://www.sabah.com.tr/dunya/2014/07/19/iran-ile-nukleer-muzakerler-4-ay-daha-uzatildi, (Erişim Tarihi: 08. 12. 2014).
• “İran’ın Devrimler Yüzyılı”, BBCTurkish, http://www.bbc.co.uk/turkish/specials/2012_iranseries/page5.shtml, (Erişim Tarihi 16.11.2014).
• “İran-ABD Görüşmeleri Sürebilir”, BBCTurkish, http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2007/05/070528_us_iran_talks.shtml, (Erişim Tarihi: 18. 11. 2014).
• “İran'da zafer Ruhani'nin”, Business HT, http://www.businessht.com.tr/ekonomi/haber/1500693-iran-secimleri-hakkinda-bilinmesi-gereken-her-sey, (Erişim Tarihi: 10. 09. 2017).
• “İran'dan ABD'ye uyarı: En fazla 5 günümüzü alır”, Sputnik News, https://tr.sputniknews.com/ortadogu/201708221029813747-iran-abd-uyari-5-gun/, (Erişim Tarihi: 11. 09. 2017).
• “İşte nükleer anlaşmanın maddeleri”, Radikal, http://www.radikal.com.tr/dunya/iste-nukleer-anlasmanin-maddeleri-1397752/, (Erişim Tarihi: 15. 09. 2017).
• “Obama ve Ruhani telefonla görüştü”, BBC Türkçe, http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2013/09/130928_obama_ruhani, (Erişim Tarihi: 09.12.2014). “Timeline on Iran’s Nuclear Program”, The New York Times, http://www.nytimes.com/interactive/2014/11/20/world/middleeast/Iran-nuclear-timeline.html?_r=0#/#time243_7211, (Erişim Tarihi: 17.11.2014).
• ALBRIGHT, David -Paul Brannan-Christina Walrond, “Did Stuxnet Take Out 1,000 Centrifuges at the Natanz Enrichment Plant? Preliminary Assessment”, ISIS, http://isis-online.org/isis-reports/detail/did-stuxnet-take-out-1000-centrifuges-at-the-natanz-enrichment-plant/, (Erişim Tarihi: 16.12.2014).
• ALCARO Ricardo -Aniseh Bassiri Tabrizi, “Europe’s and Iran’s Nuclear Issue: The Labours and Sorrows of a Supporting Actor”, The International Spectator, Vol. 49, No. 3, September 2014, ss. 14-20.
• ARI, Tayyar, Geçmişten Günümüze Orta Doğu Siyaset, Savaş ve Diplomasi, Cilt-1, MKM Yayınları, Bursa 2012.
• ARI, Tayyar, Geçmişten Günümüze Orta Doğu Siyaset, Savaş ve Diplomasi, MKM Yayınları, Bursa 2008.
• ARI, Tayyar, Irak, İran, ABD ve Petrol, Alfa Yayınları, İstanbul 2007.
• ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1983.
• BAHGAT, Gawdat, “Nuclear Proliferation: The Islamic Republic of Iran”, International Society for Iranian Studies, Vol. 39, No. 3, September 2006, ss. 307-327.
• BAKER, Aryn, “Saudi Arabia Considers Nuclear WeaponsAfter Geneva Deal”, TIME, 26 November 2013, http://world.time.com/2013/11/26/saudi-arabia-considers-nuclear-weapons-after-irans-geneva-deal/, (Erişim Tarihi: 11.12.2014).
• BARZEGAR Kayhan, “The Paradox of Iran’s Nuclear Consensus”, World Policy Journal, Fall 2009, ss. 21-30.
• BARZEGAR, Kayhan, “Sanctions Won’t End Iran’s Nuclear Program”, Foreign Affairs, http://www.foreignaffairs.com/features/letters-from/sanctions-wont-end-irans-nuclear-program, (Erişim Tarihi: 19. 11. 2014).
• BRANTLY, Aaron F., “Cyber Actions By State Actors: Motivation and Utility”, International Journal of Intelligence and Counter Intelligence, Vol. 27, 2014, ss. 465-484.
• COCHRAN, Amanda, “Condoleezza Rice: Iran ‘absolutely’ cannot be trusted”, CBS News, 2 October 2013, http://www.cbsnews.com/news/condoleezza-rice-iran-absolutely-cannot-be-trusted/, (Erişim Tarihi: 08.12.2014).
• COWELL, Alan -Rick Gladstone, “Iran Reports Killing of Nuclear Scientist in ‘Terrorist’ Blast”, The New York Times, 11 January 2012.
• DEHGHAN, Saeed Kamali, “Iran Accuses Siemens of Helping Launch Stuxnet Cyber-attack”, The Guardian, http://www.theguardian.com/world/2011/apr/17/iran-siemens-stuxnet-cyber-attack, (Erişim Tarihi: 16.12.2014).
• DOSTER, Barış, “Bir Bölgesel Güç Olarak İran’ın Ortadoğu Politikası”, Ortadoğu Analiz, Cilt: 4, Sayı: 44, Ağustos 2012, ss. 44-51.
• DOSTER, Barış, “İran’ın Devlet Kapasitesi ve Dış Politikası”, Ortadoğu Analiz, Cilt: 5, Sayı: 54, Haziran 2013, ss. 54-61.
• DUECK, Colin - Ray Takeyh, “Iran’s Nuclear Challenge”, Political Science Quarterly, Vol. 122, No. 2, Summer 2007, ss. 189-205.
• EFEGİL, Ertan, “İran’ın Dış Politika Yapım Sürecini Etkileyen Unsurlar”, Orta Doğu Analiz, Cilt: 4, Sayı: 48, Aralık 2012, ss. 53-68.
• EISENSTADT, Michael, “Delay, Deter and Contain, Roll-Back: Toward a Strategy for Dealing with Iran’s Nuclear Ambitions”, Geoffrey Camp, ed., Iran’s Bomb American and Iranian Perspectives, The Nixon Center, Washington 2004, ss. 13-31.
• EKİNCİ, Arzu Celalifer, “İran’ın Nükleer Ülkeler Kulübüne Katılmak için İlk Adımı”, USAK, http://www.usak.org.tr/analiz_det.php?id=6&cat=365365572#.VIGAocm-pAY, (Erişim Tarihi: 19.11.2014).
• EKİNCİ, Arzu Celalifer, İran Nükleer Krizi, USAK Yayınları, Ankara 2009.
• ERSOY, Eyüp, “İran ve Arap Baharı”, Analist, http://www.usakanalist.com/detail.php?id=664, (Erişim Tarihi: 14. 12. 2014).
• European Commision, “European Union Restrictive measures (sanctions) in force”, http://eeas.europa.eu/cfsp/sanctions/docs/measures_en.pdf, (Erişim Tarihi: 22.12.2014).
• FAKHERI, Mehdi, "Iran Nuclear Deal: from nationalism to diplomacy", Asian Education and Development Studies, Vol. 6, Issue 1, 2017, ss. 2-16.
• FALK, Richard, “The Iran Hostage Crisis: Easy Answers and Hard Questions”, The American Journal of International Law, Vol. 74, No. 2, April 1980, ss. 411-417.
• GARTHWAITE, Gene R., İran Tarihi Pers İmparatorluğundan Günümüze, çev. Fethi Aytuna, İnkılap Kitabevi, İstanbul 2011.
• HADIAN, Nasser, “Iran’s Nuclear Program: Contexts and Debates”, Geoffrey Camp, ed., Iran’s Bomb American and Iranian Perspectives, The Nixon Center, Washington, 2004, ss. 51-67.
• HITCHCOCK, Mark, Iran: The Coming Crisis, Multnomah Books, Colorado 2006.
• HITCHCOCK, Mark, The Apocalypse of Ahmedinejad, Multnomah Books, Colorado 2007, http://www.nytimes.com/2012/01/12/world/middleeast/iran-reports-killing-of-nuclear-scientist.html?_r=2&scp=49&sq=iran%20women%20hostages%20released%201979&st=cse&, (Erişim Tarihi: 08. 12. 2014).
• JAFARZADEH, Alireza, The Iran Threat President Ahmedinejad and the Coming Nuclear Crisis, Palgrave Macmillan, New York 2007.
• JANIS, M. W., “The Role Of The International Court In The Hostages Crisis”, Conneticut Law Review, Vol. 13, Winter 1981, ss. 263-289.
• KESKİN Hakan M., “Nükleer Krizde AB’nin İran Politikaları: Tarihsel ve Güncel Bir Perspektif”, Uluslararası Hukuk ve Politika, Cilt: 9, Sayı: 34, 2013, ss. 87-118.
• KESKİN, Arif, “İran Nükleer Krizi Nereye?”, ORSAM, http://www.orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?ID=4759, (Erişim Tarihi: 13.12.2014).
• KHAN, Saira, Iran and Nuclear Weapons, Routledge Taylor and Francis Group, New York 2010.
• KÖSE, Talha, İran Nükleer Programı ve Orta Doğu Siyaseti Güç Dengeleri ve Diplomasinin İmkanları, SETA Ankara 2008.
• Jung Hyung, “The Status of Iran’s Nuclear Program”, Jungmin Kang, ed., Assesment of the Nuclear Programs of Iran and North Korea, Springer Science, New York 2013, ss. 99-111.
• LEE, Stephen, Avrupa Tarihinden Kesitler 1494-1789, çev. Ertürk Demirel, Dost Yayınları, Ankara 2009. National Council of Resistance of Iran, “Iran’s export of crude oil and condensate (1986-2012)”, http://www.ncr-iran.org/en/images/stories/2013/news/oil-export.jpg, (Erişim Tarihi: 23.12.2014).
• ÖZDEMİR Atasay, “Uluslararası Sistemdeki Etkin Aktörlerin İran’ın Nükleer Programına Yaklaşımları, Harp Akademileri Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul 2013, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• ÖZPEK, Burak Bilgehan, “En Uzun On Yıl: 11 Eylül Sonrası Ortadoğu”, Ortadoğu Etütleri, Cilt: 3, No: 2, Ocak 2012, 183-215.
• PİRİNÇÇİ, Ferhat, “ABD-Suudi Arabistan Silah Anlaşması”, Akademik Orta Doğu, Cilt:5, Sayı: 2, 2011, ss. 61-84.
• RAJIV, S. Samuel C., “‘Politicized Safegurads’: Iran-IAEA Contentions, Drivers and Policy Implications”, Strategic Analysis, Vol. 38, No.5, 2014, ss. 688-702.
• SAGAN, Scott D., “How The Keep Bomb From Iran”, Foreign Affairs, Vol. 85, No. 5, September - October 2006, ss. 45-59.
• SAGAN, Scott D., “Why Do States Build Nuclear Weapons?”, International Security, Vol. 21, No. 3, Winter 1996-1997, ss. 54-86.
• SANDER, Oral, Siyasi Tarih 1918-1994, İmge Yayınları, Ankara 2009.
• SANDER, Oral, Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918’e, İmge Yayınları, Ankara 2003.
• SANDIKLI, Atilla-Emin Salihi, İran, Şii Hilali ve Arap Baharı, BİLGESAM, Ankara 2011.
• SANGER, David E., “Obama Order Sped Up Wave of Cyberattacks Against Iran”, The New York Times, http://www.nytimes.com/2012/06/01/world/middleeast/obama-ordered-wave-of-cyberattacks-against-iran.html?pagewanted=all&_r=0, (Erişim Tarihi: 16.12.2014).
• SIRACUSA, Joseph, Nuclear Weapons: A Very Short Introduction, Oxford University Press, Oxford 2008.
• SİNKAYA, Bayram -Ali Kemal Yıldırım, “İran Yaptırımlarının Mali Boyutları”, Ortadoğu Analiz, Cilt: 2, Sayı: 13, Ocak 2010, ss. 40-47.
• SİNKAYA, Bayram, “İran’ın Nükleer Programı: Müzakere Sürecinde Umutların Yükselişi ve Düşüşü”, Ortadoğu Analiz, Cilt:1, Sayı: 12, Aralık 2009, ss. 71-79.
• SİNKAYA, Bayram, “İran-P5+1 Müzakereleri: Temkinli ve İyimser”, Ortadoğu Analiz, Cilt: 6, Sayı: 63, Temmuz-Ağustos 2014, ss. 22-25.
• SİNKAYA, Bayram, “Nükleer Anlaşma Sonrası İran Siyaseti”, ORSAM, http://orsam.org.tr/orsam/DPAnaliz/13935, (Erişim Tarihi: 10. 09. 2017).
• SİNKAYA, Bayram, “Viyana Görüşmelerinin Sonucu: Müzakerelere Devam”, ORSAM, http://www.orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?ID=5225, (Erişim Tarihi: 16.12.2014).
• SİNKAYA Bayram, Nükleer Anlaşma Sonrası İran Siyasetinde Süreklilik ve Değişim, ORSAM, Ankara 2016.
• STERIO Milena, “President Obama’s Legacy: The Iran Nuclear Aggrement?”, Case Western Reserve Journal of International Law, Vol. 48, Issue 1, 2016, ss. 69-82.
• ŞEN, Gülriz, “İran ve ‘Arap Baharı’: Bağlam, Söylem ve Siyaset”, Ortadoğu Etütleri, Cilt: 3, No: 2, Ocak 2012, ss. 95-118.
• , Adam, “Iran’s Nuclear Programme and the West”, Third World Quarterly, Vol. 27, No. 4, 2006, ss. 645-664.
• TELATAR, Gökhan, “Barack Obama Yönetiminin İran’ın Nükleer Faaliyetlerine Yönelik Politikası”, Akademik Ortadoğu, Cilt: 7, Sayı: 1, 2012, ss. 53-78.
• THAYER, Bradley A., “What to Read on Nuclear Proliferation”, Foreign Affairs, http://www.foreignaffairs.com/features/readinglists/what-to-read-on-nuclear-proliferation-0?cid=nlc-books_and_reviews-120314-what_to_read_on_nuclear_prolif_4-120314&sp_mid=47545103&sp_rid=YmFyaXNvemRhbEBnbWFpbC5jb20S1, (Erişim Tarihi: 17. 11. 2014).
• The World Bank, “GDP Growth (annual %)”, http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG/countries/IR?display=graph, (Erişim Tarihi: 23.12.2014).
• The World Bank, “The World Bank In Islamic Republic of Iran”, http://www.worldbank.org/en/country/iran/overview, (Erişim Tarihi: 10.09.2017).
• U.S. Department of the Treasury, “An overview of O.F.A.C. Regulations involving Sanctions against Iran”, http://www.treasury.gov/resource-center/sanctions/Programs/Documents/iran.pdf, (Erişim Tarihi: 20.12.2014).
• U.S. Department of The Treasury, “Iran Sanctions”, https://www.treasury.gov/resource-center/sanctions/Programs/pages/iran.aspx, (Erişim Tarihi: 11. 09. 2017).
• United Nations, Resolution 1696 (2006), http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/1696%282006%29, (Erişim Tarihi: 19.12.2014).
• United Nations, Resolution 1737 (2006), http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/1737%282006%29, (Erişim Tarihi: 19.12.2014).
• United Nations, Resolution 1747 (2007), http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/1747%282007%29, (Erişim Tarihi: 19.12.2014).
• United Nations, Resolution 1803 (2008), http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/1803%282008%29, (Erişim Tarihi: 19.12.2014).
• United Nations, Resolution 1929 (2010), http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/1929%282010%29, (Erişim Tarihi: 19.12.2014).
• United Nations, Resolution 1984 (2011), http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/1984%282011%29, (Erişim Tarihi: 19.12.2014).
• United Nations, Resolution 2049 (2012), http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/2049%20%282012%29, (Erişim Tarihi: 19.12.2014).
• United Nations, Resolution 2105 (2013), http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/2105%20%282013%29, (Erişim Tarihi: 19.12. 2014).
• United Nations, Resolution 2159 (2014), http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/2159%20%282014%29, (Erişim Tarihi: 19.12. 2014).
• UYGUR, Hakkı, İran ve 'Arap Baharı, SETA Analiz, Ankara Mart 2012.
• UZUN, Özüm S., “İran’a Ekonomik Yaptırımlar: Kırılganlaşan Nükleer Program mı Hükümet mi?”, Ortadoğu Analiz, Cilt: 5, Sayı: 54, Haziran 2013, ss. 62-70.
• VAKIL, Sanam, “Obama’s Iranian Gamble”, The International Spectator: Italian Journal of International Affairs, Vol. 49, No. 3, 2014, ss. 8-13.
• VON HIPPEL, Frank N., “The Feasibility of a Diplomatic Solution to the Confrontation Over Iran’s Nuclear Program”, Jungmin Kang, ed., Assesment of the Nuclear Programs of Iran and North Korea, Springer Science, New York 2013, ss. 67-76.
• VURAL, Hazar, “İran İslam Cumhuriyeti ve Bölgesel Barış İnşası”, V. Uludağ Uluslararası İlişkiler Konferansı “Barış ve Güvenliğin Yeniden İnşası” Konferans Tam Metin Kitabı, Uludağ Üniversitesi, Bursa 11-12 Aralık 2013, ss. 127-136.
• VURAL, Hazar, İran Toplumsal Yapısının Dış Politikasına ve Ortadoğu Güvenliğine Etkileri, Harp Akademileri Komutanlığı Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul 2012 (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).