Afrika’da İslam, Anti-Kolonyalizm ve Siyaset: Moritanya Örneği

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 2, 218 - 245, 27.12.2018

Mürsel Bayram

Öz

Afrika’nın özellikle kuzey, batı ve doğu bölgelerinde İslam, toplumsal kimliğin temel bileşenlerindendir. Bu kimlik, sömürgeci dönemde etkili bir siyasal mobilizasyon işlevi görmüştür. Dekolonizasyon sonrasında Müslüman Afrika devletleri, İslam’ın toplumsal-kültürel boyutunu muhafaza ederken siyasal hayat üzerindeki etkisini sınırlandırmıştır. Çalışmanın konusunu oluşturan Moritanya da kendisini İslam Cumhuriyeti olarak nitelemesine rağmen, İslam-siyaset ilişkisi söz konusu olduğunda sekülerizme yakın bir tutum sergilemiştir. Başta Mısır olmak üzere, Mağrib devletlerinin tamamında mevzubahis tutumun hâkim olduğu söylenebilir. Bu noktadan hareketle makalede, genel olarak Kuzey ve Batı Afrika’da, özel olarak Moritanya’da İslam’ın anti-kolonyalizm ve bağımsızlık sonrası siyaset üzerindeki etkisi araştırılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Moritanya, İslam, Kâdiriyye, Ticâniyye, Tevassûl

Kaynakça

• AL-BARA, Yahya Ould, “Mutations des Formes de Religiosité: Sources et Débats”, Les Trajectoires d’un État-Frontière: Espaces, Évolutions Politiques et Transformations Sociales en Mauritanie, Zekeria Ould Ahmed Salem, der., CODESRIA, Dakar 2004. Al-SULAIMANI, Ishaq D., “Black Abrahamic Muslims Known as the Kharijites”, Africa Resource, https://www.africaresource.com/rasta/ black-abrahamic-muslims-known-as-the-kharijites-amir-ishaq-d-al-sulaimani/, (Erişim Tarihi: 01.11.2018). AZAMAT, Nihat, “Kâdiriyye”, İslam Ansiklopedisi, Cilt: 24, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 2001. BOISBOUVIER, Christophe, “Mohamed Jemil Ould Mansour, président parti Tewassoul”, Radio France Internationale, http://www.rfi.fr/emission/20140422-mohamed-jemil-ould-mansour-president-parti-tewassoul, (Erişim Tarihi: 20.10.2018). CHIVIGES, Naylor Phillip-Alf Andrew Heggoy, Historical Dictionary of Algeria, Scarecrow Press, Lanham 1994. CONRAD, David C., Empires of Medieval West Africa: Ghana, Mali, and Songhay, Chelsea House, New York 2010. EL-GHALI, Abdelkader, Les États Kharidjites au Maghreb, Centre de Publication Universitaire, Tunis 2003. ELISCHER, Sebastian, “The Growth of Islamism in Mauritania: Should Western Allies Worry?”, African Arguments, https://africanarguments.org/2015/05/20/the-growth-of-islam-in-mauritania-should-western-allies-worry-by-sebastian-elischer/, (Erişim Tarihi: 27.10.2018). ET-TÂZEFÎ, Muhammed b. Yahyâ, Kalâidü’l-Cevâhir fî Menâkıbi’ş-Şeyh Abdilkadir, Kahire 1303. EYTAN, Freddy, “Tension Mounts between Iran and Mauritania”, Jerusalem Issue Briefs, 18(15), 2018 http://jcpa.org/article/tension-mounts-between-iran-and-mauritania/, (Erişim Tarihi: 28.10.2018). FREIRE, Francisco, “Weapons of the Weak, and of the Strong: Mauritanian Foreign Policy and the International Dimensions of Social Activism”, The Journal of North African Studies, Nisan 2018, s. 425-446. GÖKSOY, İsmail Hakkı, Çağdaş İslam Ülkeleri Tarihi, Fakülte Kitabevi, Isparta 2015. HANDLOFF, Robert E., Mauritania: A Country Study, GPO for the Library of Congress, Washington 1988. HAZRI, Tengku Ahmad, “The Rule of Law in Islam: Between Formalism and Substantivism”, Islam and Civilisational Renewal, 7(1), 2016, s. 27-46. HORMAH, Şeyh Mohammad, “توتر جدي في العلاقات بين موريتانيا و إيران(Teyettur Ciddi Filalakat Beyne Moritanya ve İran)”, https://www.saharamedias.net/توتر-جدي-في-العلاقات-بين-موريتاني/, (Erişim Tarihi: 12.11.2018). IDRISSA, Rahmane, The Politics of Islam in the Sahel: Between Persuasion and Violence, Routledge, Londra-New York 2017. JOURDE, Cédric, “Politique des Récits de l’Islamisme en Mauritanie: Entre Marée Montante et Islamisme Kalachnikov”, Politique Africaine, 2(114), 2009, s. 67-86. KAHRAMAN, Kemal, Afrika’da Bir Direniş Öyküsü: Osman Dan Fodio ve Sokoto Hilafeti, İlke Yayıncılık, İstanbul 2017. KAVAS, Ahmet, “Hamaliyye”, İslam Ansiklopedisi, Cilt: 15, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 1997. KOSLOW, Philip, Songhay: The Empire Builders, Chelsea House, New York 1995. KÖSE, Hızır Murat, “İslam Siyaset Düşüncesini Yeniden Okumak: Eleştirel Bir Giriş”, Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 17(27), 2009, s. 1-19. KURTULUŞ, Rıza, “Afrika/Başlıca İslâmî Cihad ve Direniş Hareketleri”, İslam Ansiklopedisi, Cilt: 1, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 1988, s. 426-428. MARDİN, Şerif, The Genesis of Young Ottoman Thought: A Study in the Modernization of Turkish Political Ideas, Syracuse University Press, New York 2000. MARTIN, Bradford G., Muslim Brotherhoods in Nineteenth-Century Africa, Cambridge University Press, Cambridge 1976. “Mauritanian Shia Leader Says Thousands of Shias Live in the Country”, Shia Waves, http://shiawaves.com/english/world/748-mauritanian-shia-leader-says-thousands-of-shias-live-in-the-country, (Erişim Tarihi: 11.10.2018). MILLER, James A., “Trading through Islam: The Interconnections of Sijimasa, Ghana and the Almoravid Movement”, North Africa, Islam and the Mediterranean World: From the Almoravids to the Algerian War, Julia Clancy-Smith, der., Frank Cass, Londra 2001. Mauritania’s Constitution of 1991 with Amendments through 2012, https://www.constituteproject.org/constitution/Mauritania_2012.pdf? lang=en, (Erişim Tarihi: 09.04.2018). MONTEIL, Vincent, Afrika’da İslam, çev. İzzet Tanju, Pınar Yayınları, İstanbul 1992. NASR, Seyyed Vali Reza, “European Colonialism and the Emergence of Modern Muslim States”, The Oxford History of Islam, John L. Esposito, der., Oxford University Press, Oxford 1999. NAYLOR, Phillip Chiviges-Alf Andrew Heggoy, Historical Dictionary of Algeria, Scarecrow Press, Lanham 1994. ODED, Arye, “The Islamic Republic of Mauritania and Israel”, Reserach on Islam and Muslims in Africa Occasional Papers, 3(6), 28 Temmuz 2015, https://muslimsinafrica.wordpress.com/2015/07/28/the-islamic-republic-of-mauritania-and-israel-dr-arye-oded/, (Erişim Tarihi: 29.10.2018). ÖZDEMİR, Mehmet, “Moriskolar”, İslam Ansiklopedisi, Cilt: 30, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 2005. ÖZDEMİR, Mehmet, “Muvahhidler”, İslam Ansiklopedisi, Cilt: 31, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 2006, s. 410-412. ÖZEL, Ahmet Murat, “Şazeliyye”, İslam Ansiklopedisi, Cilt: 38, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 2010, s. 387-389. ÖZKÖSE, Kadir, “Ticânî”, İslam Ansiklopedisi, Cilt: 41, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 2012, s. 130-133. PAZZANITA, Anthony G., Historical Dictionary of Mauritania, Scarecrow Press, Lanham 1996. SA’DI, Abd al-Rahman ibn Abd Allah, Timbuktu and the Songhay Empire, çev. John O Hunwick, Brill, Leiden 2003. SALEM, Zekeria Ould Ahmed, “Islam in Mauritania Between Political Expansion and Globalization: Elites, Institutions, Knowledge, and Networks”, Benjamin F. Soares-Rene Otayek, der., Islam and Muslim Politics in Africa, Palgrave Macmillan, New York 2007, s. 27-46. TOUMI, Habib, “Mauritania moving towards banning Muslim Brotherhood?”, Gulf News, https://gulfnews.com/world/mena/mauritania-moving-towards-banning-muslim-brotherhood-1.2282210, (Erişim Tarihi: 24.09. 2018). WALDMAN, Marilyn Robinson, “The Fulani Jihad: A Reassessment”, The Journal of African History, 6(3), 1965, s. 333-355. VOLL, John Obert, Islam: Continuity and Change in the Modern World, Syracuse University Press, New York 1994. YİĞİT, İsmail, “Murabıtlar”, İslam Ansiklopedisi, Cilt: 31, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 2006. YÜCEDOĞRU, H. Kübra-Vejdi Bilgin, “Onbirinci Yüzyılda Siyasal Gerçeklik ve İslâm Siyaset Düşüncesine Etkisi”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 17(2), 2008, s.729-746.