Iran’s Relations with Iraq Kurds from Past to Present and Its Approach to the Referendum on Dependence

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 162 - 188, 27.12.2019

Haval Mohialdeen

Öz

After the World War I Iraqi Kurds have often risen against the Iraqi central government. Iran has supported the revolutions led by Sheikh Mahmud Barzanji, Sheikh Ahmed Barzani, and Mulla Mustafa. It has ended the support provided to Iraqi Kurds after achieving its benefits in Iraq each time. To the contrary of Turkey and Syria, Iran has established a close relationship with Iraqi Kurds. Maintaining this relationship, it has used the Iraqi Kurds to achieve its own benefits. Iran continued its relation with Iraq also and has always acted towards keeping its territorial unity. Thus, Iran’s tough attitude about the independence referendum held on the 25th of September 2017 is the best embodiment of this.

Anahtar Kelimeler

Middle East, Iran, Iraq, KRG, Independence Referendum

Geçmişten Günümüze İran’ın Irak Kürtleriyle İlişkileri ve Bağımsızlık Referandumuna Yaklaşımı

Öz

I. Dünya Savaşı’ndan sonra Iraklı Kürtler, zaman zaman ayaklanmıştır. İran ise Şeyh Mahmud Berzenci, Şeyh Ahmed Barzani ve Molla Mustafa Barzani önderliğinde gerçekleşen ayaklanmalara destek vermiştir. Ancak İran, Irak’taki çıkarlarını elde edince, Kürtlere sağladığı desteği kesmiştir. İran; Türkiye ve Suriye’nin aksine Irak’taki Kürt varlığını kendi ulusal güvenliğine tehdit olarak görmesine rağmen Iraklı Kürtlerle yakın ilişki kurmuştur. Bu bağlamda İran, onları kendi çıkarları doğrultusunda kullanmaya çalışmaktadır. İran, IKBY’yle yakın ilişkilerine rağmen Irak’la ilişkilerini göz ardı etmeyip Irak’ın toprak bütünlüğünü korunması yönünde hareket etmekte ve bağımsız bir Kürt devletinin kurulmasına karşı çıkmaktadır. Nitekim İran’ın 25 Eylül 2017 tarihinde gerçekleşen bağımsızlık referandumuna karşı sert tutumu bunun en somut örneğidir.

Anahtar Kelimeler

Ortadoğu, İran, Irak, IKBY, Bağımsızlık Referandumu

Kaynakça

• “Neçirvan Barzani Tawtwey Peiwandiyakni Hewler-Taran Deken”, Kürdistan Bölgesel Yönetimi Hükümeti Resmi Sitesi, http://cabinet.gov.krd/a/d.aspx?s=040000&l=13&a=56319, (Erişim Tarihi: 24.01.2019). “Peywendiyekani Newan Heremi Kürdistan w İran”, Rudaw, http://www.rudaw.net/sorani/onair/tv/episodes/episode/rudawy_emro_16012019, (Erişim Tarihi: 19.01.2019). ABDULKADIR, Naznaz, Siyaseti İran Bermber Be Bzwtneway Rzgari Xwazi Kürt Le Kürdistani Irak 1961-1975, Aras Yayınları, Erbil 2008. AHMEDİ, Sozan, Astratijie İran Fi Şarq Alawset, Rudaw Yayınları, (Yayın Tarihi: 24.02.2016). AL-ABYAD, Said, “Kurdish Referendum: Between Turkih Threats and Iranian Caution”, Asharq Al-Awsat, https://aawsat.com/english/home/article/1031586/kurdish-referendum-between-turkish-threats-and-iranian-caution, (Erişim Tarihi: 16.01.2019). ALADIN, İshaq, “İran Hewldedat Nigeraniyekani Barzani Kembkatewe”, Diplomatic Magazine, http://www.diplomaticmagazine.net/politics/1481, (Erişim Tarihi: 17.01.2019). ALİ, Karzan Ömer, “Azmuni Hükmi Şkstxwardu Le Hereni Kürdstanda ‘Hokareken w S’naryokan’ Dahatw”, Çatışma ve Sorunları için Kürdistan Araştırmalar Merkezi, http://www.kurdistanc.com/Political/details.aspx?jimare=1274, (Erişim Tarihi: 20.01.2018). ARI, Tayyar, 2000’li Yıllarda Basra Körfezi’nde Güç Dengesi Alfa Yayınları, İstanbul 1999. ARI, Tayyar, Geçmişten Günümüze Orta Doğu, Siyaset, Savaş ve Diplomasi, Dora Yayınları, Bursa 2014. ARIF, Bestun Hassan, “Rifrandomi Heremi Kürdistan Dujmnekani Kurd be dost”, Çatışma ve Sorunları için Kürdistan Araştırmalar Merkezi, http://www.kurdistanc.com/Political/details.aspx?jimare=1245, (Erişim Tarihi: 27.01.2019). ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1995, Timaş Yayınları, İstanbul 2014. ASLAN, Murat, “ABD’nin Nükleer Anlaşmadan Çekilmesinin Ekonomik Sonuçları”, İRAM Analiz, Ekim 2018. BASHARETY, Saman, “Taran Peiwandiye Bazrganiyekani Legal Baxdadw Hewler Geşepededat”, Rudaw, http://www.rudaw.net/NewsDetails.aspx?pageid=418373&fbclid=IwAR0vtmn0xTT8BfdyWHBXdMeHoE2CPst96dGkYLOv65RMmb84znApBCovg50, (Erişim Tarihi: 23.12.2018). BAWAR, Ahmed, “Serheldani Komari Kürdistan w Roli Kürdani Başwr Ladamezrandnida”, Kürdistan Stratejik Araştırma Merkezi, 16, İran Dosyası, Aralık 2009. BAWAR, Ahmed, “Cwlanaway Şex Mahmudw Karigari Leser Peiwandiyakani İran-İraq”, Kürdistan Stratejik Araştırma Merkezi, 14, İran Dosyası, 2009. CAN, Hidayet, “Hilali Şii Ciyew Bekeda Tedeperet”, Wishe, http://wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=17623&Jor=1, (Erişim Tarihi: 28.03.2018). CELAL HASSEN, Mustafa, “Metrsiyekan w Asttengekani Dway Rifrandom”, Çatışma ve Sorunları için Kürdistan Araştırmalar Merkezi, http://www.kurdistanc.com/Political/details.aspx?jimare=1227, (Erişim Tarihi: 27.01.2019). ÇELİK, Kadir Ertaç, “İslam Devrimi Sonrası İran’da Kimlik ve Dış Politika: Konstrüktivist Bir Bakış”, Bölgesel Çalışmalar Dergisi, 1(1), s. 251-274. ÇELİK, Kadir Ertaç-Mehmet Seyfettin Erol, “Aralık 2017 Ulusal Güvenlik Strateji Belgesi Bağlamında ABD’nin Karadeniz Politikası ve Türkiye”, KARAM, 15(60), s. 100-123. CLEVELAND, William L., Modern Ortadoğu Tarihi, çev. Mehmet Harmancı, Agora Kitaplığı, İstanbul 2008. DEMİR, Deniz, “ABD’nin Irak İşgaline Kadar Kuzey Irak’taki Kürt Varlığının İran’ın Bölgesel Güvenlik Politikaları Açısından Değerlendirilmesi”, Kafkassam, https://kafkassam.com/iraktaki-kurt-varligi-ve-iranin-bolgesel-guvenlik-politikalari.html, (Erişim Tarihi: 26.01.2019). DİNÇ, Artun, “İran’ın Irak’ın Kuzeyindeki Oluşum ve Gelişmelere Yaklaşımı”, 21. Yüzyıl Dergisi, Nisan, Mayıs, Haziran 2008. DOSTER, Barış, “Bir Bölgesel Güç Olarak İran’ın Ortadoğu Politikası”, Ortadoğu Analiz, 4(44), 2012, S. 44-51. EL RAWI, Cabır İbrahim, Alhdud Aldwliyet w Mwşkilet Alhdud İraq-İran w Drasat Qanuniyet Wasaiqiyet, Dar el Selem Yayınları, Bağdat 1975. EROL, Mehmet Seyfettin-Kadir Ertaç Çelik, “ABD’nin Suriye Politikasinda Vekil Aktör Olarak Terör Örgütleri: YPG Örneği”, Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 3(1), Mayıs 2019, s. 14-45. GOVEND, Mustafa, “Bebeşdari Weziri Derewey İran Konfransi Bazrgani Hawbeşi Kürdistan-İran Berewedeçet”, Rudaw, http://www.rudaw.net/NewsDetails.aspx?pageid=422908&fbclid= IwAR1OOt8hWqGLFcuFIqu1uQK4au9dUvZtLjrZfbZ1ukrMWqsqgJJHWgmtRVw, (Erişim Tarihi: 16.01.2019). GÜLLER, Mehmet Ali, Suriye’nin Sevr’i Amerikan Koridoru, Kaynak Yayınları, İstanbul. KARAMI, Arash, “The Reason Tehran is Against Referendum on Iraqi Kurdistan”, Shabtabnews, 23 Haziran 2017, https://english.shabtabnews.com/2017/06/23/the-reason-tehran-is-against-referendum-on-iraqi-kurdistan/, (Erişim Tarihi: 16.01.2019). KASHEF ASL, Nasser, 1979 Sonrası İran’ın Ortadoğu Politikası ve Bölge Ülkeleri ile İlişkileri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2009. KEMAL, Rashid, “Heremi Kürdistan Pereyeki Taze Legal İran Dekatewe”, Diplomatic Magazine, https://diplomaticmagazine.net/politics/501?fbclid=IwAR3BEMslNvCug2aiaRLMawZzAN_0TJ2QI8Y3jlHqvSM6buh30WZX0i1Uvc4, (Erişim Tarihi: 23.12.2018). KEPSUTLU, Benan, Amerikan’nin Ortadoğu Politikası 90’lardan Bugüne, Başkandan Başkana Ortadoğu Politikası. İnkılap Yayınları, İstanbul 2016. KESKİN, Arif, “İran’ın Kuzey Irak Politikası/İran ve Iraklı Kürtler”, OMRAN Stratejik Araştırmalar Merkezi, http://tr.omrandirasat.org/yay%C4%B1nlar%C4%B1m%C4%B1z/makaleler/iran%E2%80%99in-kuzey-irak-politikasi-iran-ve-irakli-kurtler.html, (Erişim Tarihi: 15.01.2019). KIRAN, Abdullah, Yeni Bir Ortadoğu ve Kürtler, Nas Yayınevi, 2016. KOCHERA, Kris, Kürd Lesedey Nozdaw Bistda, çev. Mohammed Ryani, Karzan Yayınları, 1369. MCDOWALL, David, Modern Kürt Tarihi, çev. Abubakır Xoşnav, Milli Eğitim Yayınları, Erbil 2005. MERWF, Kemal, Yadewariyakani Şex Letifi Hefid, Süleymaniye 1995. MINE, Emin, Emni Stratiji İraq w Sekuçkey Beisiyan: Terhil, Teirib, Tebis, Akadimyay Hoşyariu Pegeyandni Kadrani (KYP) Yayınları, Süleymaniye 2012. MUHAMMED, Helkawt, “Kürdu Drawsekani”, Çatışma ve Sorunları için Kürdistan Araştırmalar Merkezi, http://www.kurdistanc.com/Political/details.aspx?jimare=1242, (Erişim Tarihi: 23.01.2019). MUHAMMED, Zhyar, “Debax: Froştnw Gwastnewey Newti Heremi Kürdistan Bo İran Rojana Berdewame”, Amerika’nin Sesi Kürtçe, https://www.dengiamerika.com/a/iran/4731592.html?fbclid=IwAR2REEoaVLB4zm3Nlzv2Y7HNntoXeZoihkVWnRDAILQfO98Ap32Zp0yz6Bw, (Erişim Tarihi: 16.01.2019). NASIR, Ahmed, Keşey Kürd Lepeiwandiyekani Newan İran İraq le Salani 1921-1936), Kürdistan Araştırma Merkezi Yayınları, Süleymaniye 2010. O’Leary, Carole A., “The Kurds of Iraq: Recent History, Future Prospects”, Middle East Review of International Affairs, 6(4), December 2002. ÖZDEMİR, Erol, “Suriyeli Mültecilerin Türkiye’ye Etkileri”, Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmaları Dergisi, 1(3), Aralık 2017, s. 114-140. ÖZDEMİR, Erol, “Türk Dış Politikası Açısından Bir Kriz Örneği: I. Körfez Savaşı ve Türkiye’ye Gelen Iraklı Kürt Sığınmacılar”, Bölgesel Çalışmalar Dergisi, 1(1), 2016, s. 217-240. PURTALBI, Abdullah, “Peiwandiye Siyasiyekani İran w İraq Dway Şorşi İslami”, 19, İran Dosyası Eylül 2010. QASIMLO, Ebdulrehman-Hassan Zade Abdulla, Kurte Mejwi Pati Dimokrati Kürdistani İran, 1381. RAHMANI, Wrya, Şorişi Eylül Le Belgeneme Nheniyekani Amerikada, Tahran Yayınları, İran 2013. REFAT, Fazil Hama, “Heremi Kürdistan Pabandi Aw Szayane Debet Ke Amrika Sepanduyeti Beser İranda?”, DRAW Medya, http://drawmedia.net/page_detail?smart-id=1685&fbclid=IwAR1rF1ZXvqTWIuEzIxGZNH5FCu71t0QW4MWQkktUitprp4eBmyyy93-BAMU, (Erişim Tarihi: 24.12.2018). REHIM, Perwez, “Stratiji Siyaseti Derewey Komari İslami İran Lerojhelati Nawerast w Karigeri Leser Heremi Kürdistan-İraq”, Penus, http://penus.krd/news48-10, (Erişim Tarihi: 18.1.2019). REHIM, Perwez, Siyaseti Derewey Komari İslami İran, Mükriyan Yayınları, Erbil 2014. REHMAN, Hawkar Refik, “Pşgiri İsrail Bo Heremi Kürdistan; Lexebati Çekdariyawa Bo Rifrandomi Serbexoy”, Sharpress, https://www.sharpress.net/all-detail.aspx?Jimare=104062, (Erişim Tarihi: 25.01.2019). REŞID, Selah, Mam Celal Le Lawetiyawa Bo Koşki Komari, Cilt: 1, Karo Yayınları, Süleymaniye 2017. Rudaw Araştırma Merkezi, Kürdistan Dway Oprasyoni Muslu Reqa, Kürdistan Yayınları, Süleymaniye 2017. SALIH, Dana, "Boçi Mesrur Barzani Delet İraniyekan Yarizaneki Başn?”, Diplomatic Magazine, https://diplomaticmagazine.net/politics/205?fbclid=IwAR3ldYns3L2S5InUNVj4HIA8weAfmleIVs58nUtVtKGadSkArWPEl2mwLyY, (Erişim Tarihi: 23.12.2018). SALİHİ, Emin, Irak Devletin Çöküşü ve Çatışma Süreci, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2017. SHEXANI, Sherzad, “İran Tehtel Kurdistan Aliraq”, Elaph, http://elaph.com/Web/opinion/2016/6/1092592.html, (Erişim Tarihi: 26.01.2019). SİNKAYA, Bayram, “Irak Kürtleri’nin İran ile İlişkileri: Netameli Bir İttifakın Sancılı Seyri”, Ortadoğu Analiz, 7(66), s. 50-52. TAMER, Cenk, “Türkiye ve İran’ın Irak’ta Güç Tahkim Etme Çabası: Başika Örneği”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(6), 2016. s. 103-118. WILDANI, Asger Cafer, “Kurd w Peywandiyekani İran-Iraq”, Kürdistan Stratejik Araştırma Merkezi, 19, İran Dosyası, Eylül 2010. YILDIRIM, Zafer, “İran’ın Irak Politikasında Şattülarap Suyolu Sorunu”, TASAM, s. 323-345. YILMAZ ŞAHİN, Türel, “ABD ve Iraklı Kürtler”, ORSAM, http://orsam.org.tr/orsam/DPAnaliz/12961?dil=tr, (Erişim Tarihi: 20.03.2018). YILMAZ ŞAHİN, Türel, Uluslararası Politikada ORTA DOĞU, 4. Baskı, Barış Yayınları, Ankara 2016. ZAZA, Hasan, Tejinewayek Le Mejwa Siyasiyekei İraq 1908-2008, çev. Amanj Niemet, Çwarçıra Yayınları, Süleymaniye 2009.