Orta Asya’da Yeni Büyük Oyun’un Anahtarı: Afganistan

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 13 - 46, 30.12.2020

Serpil Güdül Farida Labıb Raof

Öz

Afganistan, Orta Asya’da bir koridor niteliği taşıdığı için tarihin farklı dönemlerinde Orta Asya’yı kontrol altına almak isteyen büyük güçlerin hedefi olmuştur. Uluslararası ilişkiler literatüründe “Büyük Oyun” olarak adlandırılan bu mücadele, 19. yüzyılın büyük kısmında ve 20. yüzyılın son yirmi yılında Çarlık Rusyası ve Büyük Britanya ile sürdürülmüştür. 11 Eylül 2001 saldırıları ve akabinde Amerika Birleşik Devletleri(ABD)’nin Afganistan’a müdahalesiyle birlikte oyun alanı ve üssü yine Afganistan ancak oyuncuları farklı olan “Yeni Büyük Oyun” başlamıştır. Bu sebeple Afganistan’ı Orta Asya’da büyük güçleri dengeleyen bir dengeleyici aktör olarak nitelendirebiliriz.

Anahtar Kelimeler

Afganistan, Orta Asya, Güç Dengesi, Yeni Büyük Oyun, Büyük Güçler

Kaynakça

• “Büyük Orta Asya Projesi ve İkinci “Büyük Oyun””, TASAM, https://tasam.org/trTR/Icerik/241/buyuk_orta_asya_projesi_ve_ikinci_buyuk_oyun, (Erişim Tarihi: 10.08.2020).
• “European Bank: for Reconstruction and Develeopment”, Belt and Road Initiative (BRI), https://www.ebrd.com/what-we-do/belt-and-road/overview.html, (Erişim Tarihi: 09.09.2020).
• “Russian President Vladimir Putin’s Annual News Conference”, C.SPAN, https://www.c-span.org/video/?456177-1/russian-president-putin-holds-annual-news-conference#, (Erişim Tarihi: 31.10.2020).
• AYDIN, Aydın, “Küresel Mücadele Politikaları: Orta Asya’da Rusya, ABD ve Çin”, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 6(13), Yaz 2015, s. 1-11.
• BAHADIR, Tural, “Amerika Birleşik Devletleri, Orta Asya ve “Yeni Büyük Oyun””, Elektronik Siyaset Bilimi Araştırmaları Dergisi, Kış 2014, Cilt: 5(1), s. 15-28.
• BLANK, Stephen, “Wither Afghanistan? The Great Game Takes a New Turn”, The Centeral Asia-Caucasus Analyst, 2019, https://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/13556-wither-afghanistan?-the-great-game-takes-a-new-turn.html, (Erişim Tarihi: 16.08.2020).
• ÇELİK, Kadir Ertaç, -Mehmet Seyfettin Erol, “Kuşak-Yol Girişimi Bağlamında ABD’nin İran Politikasının Analizi”, Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmaları Dergisi, 3(2), Aralık 2019, s. 11-41.
• ERGİN, Feridun, Uluslararası Politika Stratejileri, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1975.
• ERMAN, Kubilayhan, “Ahmed Şah Dürrani Öncesinde Afganistan Tarihinde Türkler ve Diğer Kavimler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 53(2), 2013, s. 479-495.
• ERMAN, Kubilayhan, “Jeopolitik Teoriler ve Afganistan”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(11), Yaz 2017, s. 394-420.
• EROL, Mermet Seyfettin, “Afganistan’da ‘Büyük Oyun’ Yeniden Kurulurken ‘Hibrit İttifaklar’…”, Milli Gazete, 26 Mart 2018, https://www.milligazete.com.tr/makale/1523432/prof-dr-m-seyfettin erol/afganistanda-buyuk-oyun-yeniden-kurulurken-hibrit-ittifaklar, (Erişim Tarihi: 14.08.2020).
• EROL, Mehmet Seyfettin, “Küresel Güç Mücadelesinde Avrasya Jeopolitiği ve Türk Avrasya’sı”, Küresel Güç Mücadelesinde Avrasya’nın değişen Jeopolitiği Yeni Büyük Oyun, Mehmet Seyfettin Erol, der, Barış Platin Kitabevi, Ankara 2009, s. 7-75.
• GRETSKY, Sergei, “Astana and Tashkent Spearhead Move to a New Security Architecture for Central Asia”, Central Asia and Caucasus Analyst, 2012, https://www.cacianalyst.org/publications/analyticalarticles/item/12624-analytical-articles-caci-analyst-2012-12-12-art-12624.html, (Erişim Tarihi: 10.09.2020).
• GÜNEŞ, Ergin, Günümüz Uluslararası Siyasal Sistemin Yapısı ve Güç Dağılımı, Akdeniz İ.İ.B.F Dergisi, 12(23), Yaz 2012, s. 78-101.
• HAN, Ahmad K, “Büyük Oyun”, NTV-MSNBC, http://arsiv.ntv.com.tr/news/122311.asp#BODY, (Erişim Tarihi: 15.08.2020).
• HEKİMOĞLU, Asem, “Uluslararası Dengeler Bağlamında Orta Asya’daki Enerji Politikaları”, Bölgesel ve Küresel Politikalarda Orta Asya, Savaş Kafkasyalı, der., Ahmet Yesevi Üniversitesi, İnceleme-Araştırma Dizisi, no. 10, Ankara-Türkistan, Kış 2012, s. 267-309.
• JANPARWAR, Mohsin, “Hamgara-i wa Wagaray-i Dar Afghanistan/ Afganistan’da Yakınsama ve Iraksama Unsurları”, Amuzish Joghrafya Dergisi, 24(3), Tehran 2010, s. 36-43.
• KAMALOV, İlyas, Rusya’nın Orta Asya Politikaları (Rapor), Hoca Ahmet Yesevi Türk-Kazak Üniversitesi, Murat Yılmaz, der., İnceleme ve Araştırma Dizisi, Yayın no: 2, Ankara 2011.
• KARACASULU, Nilüfer, Bölgesel Güvenlik Analizi: Afganistan, Beta Yayınları, İstanbul 2011.
• KASYMOVA, Nazokat A., “Orta Asya’nın Jeopolitik Konumu ve Oluşturulmak İstenen Bölgesel Güvenlik Sistemi”, Türk Tarihi ve Kültür Araştırmaları, Türk Dünyası, 25 Kasım 2014. https://www.altayli.net/orta-asyanin-jeopolitik-konumu-ve-olusturulmak-istenen-bolgesel-guvenlik-sistemi.html, (Erişim Tarihi: 10.09.2020).
• KERİMOĞLU, Yavuz, “Çin’in Orta Asya Politikaları”, İNSAMER, https://insamer.com/tr/cinin-orta-asya-politikalari_1942.html, (Erişim Tarihi: 15.09.2020).
• KİM Younkyoo-Fabio Indeo, “The New Great Game in Central Asia post 2014: The US “New Silk Road” Strategy and Sino-Russian Rivalry”, Communist and Post-Communist Studies, 46(2), s. 275-286.
• LEVY, Jack S., What Do Great Powers Balance Againt and When? Balance of Power: Theory and Practice in the 21st Century, T.V Paul, James J. Wirtz and Michek Fortmann, der, Stanford University Press, Stanford, California 2004, s. 29-51.
• LÜLECİ KARADERE, Mervenur, Afganistan: Asya’daki Stratejik Çıkmaz, Rapor, İNSAMER, 2015, s. 1-15.
• MAKARENKO, Tamara, Orta Asya: Güç, Siyaset ve Ekonominin Çatıştığı Yer, NATO Review, 2010, https://www.nato.int/docu/review/tr/articles/2010/03/30/orta-asya-guec-siyaset-ve-ekonominin-catistigi-yer/index.html, (Erişim Tarihi: 10.09.2020).
• ÖZDAL, Habibe, “Moskova Penceresinden Afganistan ve Ötesi”, Analist, 2(17), Yaz 2012, s. 32-34. ÖZTÜRK, Selim, “Taliban’la Barış Müzakerelerinde Girilen Açmaz ve Afganistan’ın Geleceği”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/talibanla-baris-muzakerelerinde-girilen-acmaz-ve-afganistanin-gelecegi/1616942, (Erişim Tarihi: 17.08.2020).
• PAUL, T.V., Introduction: The Enduring Axioms of Balance of Power Theory and Their Contemporary Relevance, Balance of Power: Theory and Practice in the 21st Century, T.V Paul, James J. Wirtz and Michek Fortmann, der, Stanford University Press, Stanford, California 2004.
• PURTAŞ, Fırat, Orta Asya İle Güney Asya Arasında Modern İpek Yolu Projesi: Afganistan, Pakistan ve Hindistan’ın Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ile İlişkileri, Rapor, Editör: Murat Yılmaz, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, İnceleme-Araştırma Dizisi, no. 6, Ankara-Türkistan, 2011, s. 267-309.
• SCHWELLER, Randall L., The Balance of Power in the World Politics, Oxfor Research Encyclopedias/ Politic, 2016, https://oxfordre.com/politics/view/10.1093/acrefore/9780190228637.001.0001/acrefore-9780190228637-e-119, (Erişim Tarihi: 14.08.2020).
• SÖNMEZOĞLU, Faruk, Uluslararası Politika ve Dış Politika Analizi, Filiz Kitabevi, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş Üçüncü Baskı, İstanbul 2000.
• STARR, S. Frederick, “A ‘Greater Centeral Asia Partnership’ for Afghanistan and Its Neighbors”, Central Asia-Caucasus Institute and Silk Road Studies Program, 2005, http://www.silkroadstudies.org/, (Erişim Tarihi: 09.09.2020).
• SUROSH, Esmatullah, “Afganistan’ın Etnik Gruplar Arasındaki Çatışmaların Temel Nedenlerinin Analizi”, KAFKASSAM, 14 Ocak 2018, https://kafkassam.com/afganistanin-etnik-gruplar-arasindaki-catismalarin-temel-nedenlerinin-analiz.html, (Erişim Tarihi: 13.09.2020).
• ŞEYHANLIOĞLU, Hüseyin, “18. Yüzyıldan Günümüze Kadar Afganistan’ın Jeostratejik Önemi”, Avrasya Etüdleri-T.C. Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı, 14(34), 2008, s. 61-82.
• TAHİRİ, Amir, “Çinin “Büyük Oyun”a müdahil olması Afganistan Açısından Durumu daha da Karmaşıklaştıracak”, Independent (Farsi), 1 Mayıs 2020. https://www.independentpersian.com, (Erişim Tarihi: 06.08.2020).
• TAŞTEKİN, Ulaş vd., “İlhan Uzgel ile Söyleşi-ABD, Merkezî ve Düzenleyici Olmaya Devam Edecektir”, Dünya Yeniden Şekillenirken-2: Siyaset, İktisat, Teknoloji, Emek, Ulaş Taştekin-Cenk Ağcabay, der., NotaBene Yayınları, İstanbul 2019, s. 35-46.
• URFANİ, Mohammad Qasım, “Afganistan Üzerindeki Egemen Güçlerin Rekabet Gölgesi”, (Orjinali Farsça), BBC, https://www.bbc.com/persian/afghanistan-43951168, (Erişim Tarihi: 07.08.2020).
• YEGİN, Mehmet vd., “Afganistan’ın Geleceği Var mı?”, Analist, 2(17), Yaz 2012, s. 16-29.