Bölgesel ve Küresel Güçlerin Enerji Politikalarının Hazar ‘Denizi’ Uyuşmazlığına ve Çözümüne Yansımaları

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 2, 76 - 120, 30.12.2020

Umut Kedikli Yaşar Çiçek

Öz

Hazar havzası, barındırdığı enerji kaynakları bakımından dünyada ikinci sıradadır. Bulunduğu konum bakımından stratejik önemde olan Hazar ‘Denizi’, günümüze kadar başta Rusya olmak üzere, ABD, Çin, Avrupa Birliği ve diğer kıyıdaş devletlerin politika ürettikleri bir alandır. Ağustos 2018 tarihinde Hazar’ın statüsüne ilişkin taraflar arasında nihai bir sonuca varılmıştır. Bu çalışma, ortaya çıkan yeni statünün küresel enerji piyasasındaki etkilerini incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışmada öncelikle Hazar’ın jeopolitik ve jeoekonomik önemi vurgulanmakta, ardından bölgesel ve küresel aktörlerin bölgeye ilişkin politikaları Türkiye de dikkate alınarak irdelenmektedir. Çalışmanın devamında kıyıdaş devletlerin Hazar’ı özel statülü deniz olarak kabul ettiği 12 Ağustos 2018 tarihli Nihai Statü Andlaşması da incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hazar Denizi, Enerji Kaynakları, Rusya, ABD, Azerybaycan, Türkiye

Kaynakça

• “Convention on the Legal Status of the Caspian Sea”, Kremlin.Ru, http://en.kremlin.ru/supplement/5328, (Erişim Tarihi: 22.01.2019).
• “Hazar Denizi Doğal Gaz Boru Hatları”, BBC, http://news.bbc.co.uk/nol/shared/spl/hi/world/10/oil_gas_786/img/gas_network_jan2010_786.gif, (Erişim Tarihi: 28.02.2019).
• “Hazar’da Yeni Dönemin Kaybedeni AB ve Türkiye: 22 Yıl Süren Müzakerelerde Bu Duruma Nasıl Gelindi?”, Euronews, https://tr.euronews.com/2018/11/16/hazar-da-yeni-donemin-kaybedeni-ab-ve-turkiye-hukuki-statuyu-belirleyen-uzlasi-anlami-ne, (Erişim Tarihi: 01.02.2019).
• “Outlook for Energy: A View to 2040”, Exxon Mobile, https://cdn.exxonmobil.com/~/media/global/files/outlook-for-energy/2017/2017-outlook-for-energy.pdf, (Erişim Tarihi:21.03.2019).
• “Overview of Oil and Natural Gas In The Caspian Sea Region”, EIA, https://www.eia.gov/beta/international/analysis_includes/regions_of_interest/Caspian_Sea/caspian_sea.pdf, (Erişim Tarihi: 22.11.2020).
• “Petrolü Kontrol Ederseniz…”, Wiki Quote, https://tr.wikiquote.org/wiki/Henry_Kissinger, (Erişim Tarihi: 18.12.2018).
• “Rusya Ukrayna’ya Doğalgaz Akışını Kesti”, BBC, https://www.bbc.com/turkce/haberler/2014/06/140616_rusya_gazi_kesti, (Erişim Tarihi: 15.03.2019).
• “Statistical Review of World Energy 2020”, BP, https://www.bp.com/content/dam/bp/business-sites/en/global/corporate/pdfs/energy-economics/statistical-review/bp-stats-review-2020-full-report.pdf, (Erişim Tarihi: 22.11.2020).
• “TANAP Bugün Avrupa’ya Bağlanıyor”, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/tanap-bugun-avrupaya-baglaniyor/1658989, Anadolu Ajansı, (Erişim Tarihi: 22.11.2020).
• “Tehran Tries to Face Down Domestic Critics of Caspian Sea Deal”, Forbes, https://www.forbes.com/sites/dominicdudley/2018/08/14/tehran-skeptics-of-caspian-sea-deal/?sh=63a26a9950fc, (Erişim Tarihi: 26.11.2020).
• ABİLOV, Shamkhal, Hazar’ın Hukuki Statüsü, Hazar Raporu, 2013, s. 46-67.
• ALKAN, Mustafa Nail, “Avrupa Birliği Enerji Güvenliği ve Ukrayna Meselesi”, Karadeniz Araştırmaları, 44, 2015, s. 215-227.
• ASLANLI, Araz, “Trans Hazar Enerji İş Birliğinin Türk Cumhuriyetleri Açısından Önemi”, Bilig, 83, 2017, s. 27-51.
• ASLANLI, Kenan, “Hazar Denizi’nin Jeopolitik ve Jeoekonomik Konumu: Enerji, Taşımacılık, Hukuk ve Çevre Boyutları”, İran Araştırmaları Merkezi, 2018.
• AYDIN, Aydın, “Küresel Mücadele Politikaları: Orta Asya’da Rusya, ABD ve Çin”, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner, 6(13), 2015, s. 1-11.
• AYDIN, Ülviyye, “Avrupa Birliği’nin Enerji Politikaları: Bakü Petrollerinin Lojistik Boyutu”, Uluslararası Hukuk ve Politika, 10(40), 2014, s. 35-66.
• BAYRAÇ, Hüseyin Naci, “Küresel Enerji Politikaları ve Türkiye: Petrol ve Doğal Gaz Kaynakları Açısından Bir Karşılaştırma”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 2009, s. 115-142.
• BAYRAÇ, Hüseyin Naci, “Uluslararası Doğalgaz Piyasasının Ekonomik Yapısı ve Uygulanan Politikalar”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 3(13), 2018, s. 13-36.
• BAYRAÇ, Hüseyin Naci-Melih Çıldır, “AB Yenilenebilir Enerji Politikalarının Ekonomik Büyüme Üzerindeki Etkisi”, Uluslararası Yönetim, İktisat ve İşletme, (17) ICMEB Özel Sayısı, 2017, s. 201-212.
• BAYRAKTAR, Gökhan, “Hazar’daki Jeopolitik Mücadelenin Türkiye’nin Enerji Güvenliğine Etkileri”, Stratejik Öngörü, (11), 2007, s. 83-93.
• DENİZ, Taşkın, “Enerji Diplomasisi Açısından Siyasallaşan Mekân, Hazar: Statü ve Paylaşım Sorunu”, Türk Coğrafya Dergisi, 62, 2014, s. 29-37.
• EFEGİL, Ertan-Sibel Özsavaş, “Hazar Havzası Enerji Kaynaklarının Jeostratejik Önemine Genel Bakış: Türkiye Avrupa Birliği ve Uluslararası Petrol Şirketleri”, Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(1), 2013, s. 43-61.
• ERŞEN, Emre-Mitat Çelikpala, “Turkey and the Changing Energy Geopolitics on Eurasia”, Energy Policy, 128, 2019, s. 584-592.
• GÖKÇE, Mustafa, “Sovyet Sonrası Dönemde Hazar Çevresinde Yaşanan Rekabet”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(3), 2008, s. 177-209.
• GULİYEV, Farid-Nozima Akhrarkhodjaeva, “The Trans-Caspian Energy Route: Cronyism, Competition and Cooperation in Kazakh Oil Export”, Energy Policy, 37, 2009, s. 3171-3182.
• GÜRPINAR, Bulut B.-Abdulkayyum Kesici, “Clinton’dan Bush’a ABD’nin Hazar Enerji Politikası”, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 33, 2005, s. 167–190.
• HARUNOĞULLARI, Muazzez, “Hazar’ın Hukuki Statüsü ve Enerji Kaynaklarının Paylaşımı: Kıyıdaş Ülkeler Arasındaki Anlaşmazlık ve Mücadele”, International Journal of Geography and Geography Education, 38, 2018, s. 202-217.
• İŞCAN, İsmail Hakkı, “Uluslararası Enerji Güvenliği Açısından Hazar Bölgesi Enerji Ekonomisi ve Hazar Denizi’ni Paylaşım Sorunu”, Sosyo Ekonomi, 6(12), 2010, s. 63-92.
• JANBAAZ, Dayyan-Fallah Mehrdad, “Energy Resources of the Caspian Sea: The Role of Regional and Trans-regional Powers in Its Legal Regime”. M. Ebrahimi, vd., der, The Dynamics of Iranian Borders, Springer, Cham 2019, s. 69-93.
• JANUSZ, Barbara, “The Caspian Sea Legal Status and Regime Problems”, Chatham House, https://www.chathamhouse.org/sites/default/files/public/Research/Russia%20and%20Eurasia/bp0805caspian.pdf, (Erişim Tarihi: 12.03.2019).
• KARAGÖL, Erdal Tanas vd., “Statü Sorunu İkileminde Hazar’da Enerji Denklemi”, SETA, https://www.setav.org/statu-sorunu-ikileminde-hazarda-enerji-denklemi/, (Erişim Tarihi:15.03.2019).
• KEMER, Evren, “Hazar Havzası’nın Çözülemeyen Hukuki Statü Sorunu”, TURAN-SAM, 7(28), 2015, s. 87–94.
• KLARE, Michael T., Küresel Çatışmanın Yeni Alanları Kaynak Savaşları, çev. Özge İnciler, Devin Yayıncılık, İstanbul 2005.
• KLEVEMAN, Lutz, Yeni Büyük Oyun Orta Asya’da Kan ve Petrol, Çev. Hür Güldü, Everest Yayınları, İstanbul 2004.
• KOCAMAN, Muhammed Emin, “Hazar Havzası’nda Enerji Güvenliği ve Enerji Jeopolitiği”, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(3), 2018, s. 152–171.
• KOCAMAN, Muhammed Emin, “Hazar Havzasının Hukuki Statüsü”, Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 1(9), 2018, s. 99-114.
• KOÇAK, Konur Alp, “Hazar Denizinin Statüsüne Dair Anlaşma ve Olası Yansımaları”, TASAV Dış Politika Araştırmaları Merkezi, (16), 2018, s. 1-13.
• MAVRAKIS, Dimitrios vd., “An Assessment of the Natural Gas Supply Potential of the South Energy Coridor from the Caspian Region to the EU”, Energy Policy, 34, 2006, s. 1671-1680.
• MEMMEDLİ, Elşen, “Azerbaycan-Avrupa Birliği İlişkilerinde Enerji Faktörü”, Akademik Bakış, (61), 2017, s. 206-215.
• METİN, Meftun, Politik ve Bölgesel Güç Hazar, IQ Yayıncılık, İstanbul 2004.
• ODGAARD, Ole-Jorgen Delman, “China’s Energy Security and Its Challenges towards 2035”, Energy Policy, 71, 2014, s. 107-117.
• PAMİR, Necdet, Enerjinin İktidarı, Hayygrup Yayıncılık, İstanbul 2017.
• SARI, İsmail, “Hazar Denizi’nin Hukuki Statüsü Konvansiyonu ve Çok Boyutlu Etkileri”, İran Araştırmaları Merkezi, https://iramcenter.org/hazar-denizinin-hukuki-statusu-konvansiyonu-ve-cok-boyutlu-etkileri/., (Erişim Tarihi: 14.12.2018).
• SEVİM, Tuğçe Varol, “Rus Dış Enerji Politikası ve Yeni Hedef Kuzey Doğu Asya”. Uluslararası İlişkiler, 11(41), 2014, s.87-108.
• TAVANA, Madjid vd., “Ahybrid Delphi – SWOT Paradigm for Oil and Gas Pipeline Strategic Planning in Caspian Sea Basin”, Energy Policy, 40, 2012, s. 345-360.
• TERZİOĞLU, Süleyman Sırrı, “Hazar’ın Statüsü Hakkında Kıyıdaş Devletlerin Hukuksal Görüşleri”, Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları, 3(5), 2008, s. 26-47.
• TURAN, Aslıhan P., “Hazar Havzası’nda Enerji Diplomasisi”, Bilge Strateji, 2(2), 2010, s. 43-72. USLU, Kamil, “Hazar Bölgesi Enerji Kaynaklarının Ekonomik ve Uluslararası Boyutu”, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 11(1), 2006, s. 99-130.
• USTAOĞLU, Bilge, “Çin’in Orta Asya Politikası”, M. Seyfettin Erol, der, Küresel Güç Mücadelesinde Avrasya’nın Değişen Jeopolitiği Yeni Büyük Oyun, Platin Yayınları, Ankara 2009, s. 345-385.
• YOLCU, Tuğba, “Hazar Bölgesi’nin Hukuki Statüsü Sorunu ve Türkiye’nin Bölgeye Yönelik Siyaseti”, ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi, 2, 2014, s. 11–30.
• YÜCE, Çağrı Kürşat, Kafkasya ve Orta Asya Enerji Kaynakları Üzerinde Mücadele, Ötüken Yayınları, İstanbul 2006.