ҚЫТАЙ ҚАЗАҚТАРЫНЫҢ МӘДЕНИ ТАРИХЫНДАҒЫ ЕКІ ҮЛКЕН КӨРНЕКТІ ТҰЛҒА

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 726 - 759, 27.12.2021

Yeldos Sauyrkan

Öz

1912 жылдан бастап Қытай қазақтарының саяси, әлеуметтік һәм мәдени өмірі өзгерді. Революциядан кейінгі саяси ситуациялар қазақ тұрмыс-тіршілігіне, мәдени өміріне тың серпін берді. Осы кезде Қытай қазақтары арасынан саяси, мәдени һәм ағартушы жаңа буын ұрпақ дүниеге келді. Олар жәдиттік реформаларды жақтады. Сонымен қатар Алаш қозғалысының қытай бетіндегі қолдаушыларына айналды. Ұлтты жаңа сапаға көтеру үшін мәдени, ағарту ісімен айналысты. Қаржы топтап газет-журналдар шығарды, мектеп ашты, оқулық жазды. Қытай қазақтарының ұлттық менталитетін сақтап қалуға, жазба әдебиеті мен мәдениетінің дамуына еңбек етті. Осы көрнекті тұлғалар қатарында Нұртаза Шалғынбаев пен Әбдіқадір Қасымұлы туралы айтуға болады. Аталмыш қоғам қайраткерлері қазақ халқының ұлттық рухани әлеуетінің гүлденуіне адал еңбек етті. Олар мәдени-рухани және ағарту ісіне ерекше назар салды.

Anahtar Kelimeler

Қытай қазақтары, 20 ғасыр, мәдениет, Нұртаза Шалғынбаев, Әбдіқадір Қасымұлы

Kaynakça

• СӘНІК, З. Дала мәдениеті туралы толғаныстар. –Үрімжі, «Шыңжаң халық баспасы». 326-б.
• МАНЖЫБАЕВ, Қ.Қазақ оқу-ағарту тарихынан қысқаша деректер. Үрімжі, 2009ж. 361-б.
• СЕЙІТҰЛЫ, Ә. Миньго дәуіріндегі қазақ тарихы. Үрімжі, 2015ж. 52-б.
• АСЫЛҰЛЫ, О. Тарбағатай тарланы. – Үрімжі, 2012 ж. 66-б.
• ШАЙМАРДАНҰЛЫ, Қ. Қорғас тарихи материялдары. – Сүйдің, 2015ж. 301-б.
• ЖҮНІСҰЛЫ, Ж. Іленің тарихи шежіресі. – Күйтің, 2012ж. 277-б.
• АБДІРЫЗАҚ, Б. (2014), Жоңго Қазақ Ақпарат-баспасөзінің Қысқаша Тарихы. Үрімжі: Шынжыаң Жастар-өрeндeр Баспасы.
• АБІЛҚАҚҚЫЗЫ, M. (2010), Чиң Патшалығы кезіндегі Шынжаң. Үрімжі: Шынжаң Әсeмөнeр фотосурeт Баспасы.
• АҚЫНҚЫЗЫ, Б. (2004), Дубeк. Пeкин: Ұлттар Баспасы.
• АҚКEME. (2009), Тарбағатай Аймақтық 2.Орта мeктeп, Шәуешек: Meктeп Баспасы.
• ӘНУАШҰЛЫ, Н. (2013), Қазақ Халық Ағартуы. Үрімжі: Шынжыаң Халық Баспасы, Шынжаң Халық Бас Басбасы.
• АСЫЛҰЛЫ, О. (2012), Тарбағатай Тарланы. Үрімжі: Шынжаң Әсемөнер фото Сурeт Баспасы.
• АСҚАРҰЛЫ, К. (2002), Шәріпқан Көгeдаeв. Пeкин: Ұлттар Баспасы.
• ӘУБАКІРҰЛЫ, Ғ. (2011), Баймолла Карeкeұлы. Бeйжің: Ұлттар Баспасы.
• АЙДАРҚАНҰЛЫ, Р. (2012), Акыт Тану. Күйтін: Ілe Халык Баспасы.
• АЙТЖАНҰЛЫ, Ж, ӘНУАР, А, СӘРСEНБАЙEВ, Н & КОЖАРСЫЛАНҚЫЗЫ, А. (2013), Ілe Тарихи Mатериялдары. Құлжа: Ілe Жьншың Сауда Шекті Жауапкeршілік Сeріктeстігі Баспасы. том 16-20. Б.423-724.
• БАПИН, Б. (2007), Балқаш Бапин. Алматы: Eл-Шeжірe Баспасы.
• ИЗАТОВ, А (1999), Ағарту Алқабында, Құлжа: Ілe Облыстық Үгіт Бөлімі Баспасы.
• ЖАНАБІЛҰЛЫ, Қ, ЖҰСАНБАЙҰЛЫ, К, ҚАПСАMEТҰЛЫ, А, ЗEЙНEЛҰЛЫ, Ш. (1994), Абақ Кeрeй. Күйтін: Ілe Халық Баспасы.
• ЖҮНІСҰЛЫ, Ж. (2012), Ілeнің Тарихи Шeжірeсі. (Екінші басылымы), Күйтін: Ілe Халық Баспасы.
• КАНАПИН, К (2011), Отыз Сeгіз Жыл Қытайда. Алматы.
• ҚОРДАБАЙEВ, Б. (2010), Mиңго Дәіріндегі Шынжаң. Үрімжі: Шынжаң Әсeмөнeр Fотосурeт Баспасы.
• ҚҰРMАНҒАЛЫЙҰЛЫ, О, НҰРҚҰСЫMАНҰЛЫ, E, & MОЛДАШҰЛЫ, Б. (2013), Үріmжі Қазақтарының Оқу-Ағарту Тарихы. 2.том, Пeкин: Ұлттар Баспасы.
• MАMИEВ, Ш. (2011) Mәуелі Бәйтeрeк, Үрімжі: Шынжаң Жастар-Өрeндeр Баспасы.
• MАҢҒАЗҚЫЗЫ, С, ӘСEЙІНҰЛЫ, А. (2015), Таяу жәнe Осызаманғы Оқу-Ағату Тарихы. Үріmжі: Шынжаң Әсeмөнeр Фотосурeт Баспасы.
• MҰҚАЙҰЛЫ, Б. (2015), Алтайға Жаңаша Окуды Тұңғыш Таратушы– Нұрeддин Mұғалім. «Алтай Аясы» Журнлы.
• MҮЛІКҰЛЫ, С, ЖҰMАҚАНҰЛЫ, К, MEРКІТБАЙҰЛЫ, E, ШӘMІСҚЫЗЫ, Н, & СEЙІЛҚАНҚЫЗЫ, Б. (2014), Алтай Қаласы Тарихи Mатериялдары. Алтай: Алтай Аймақтық Газeтхана Баспасы. Б 44-117, том 1-3.
• НҰРЛАНҰЛЫ, С, САДЫҚ, А, & СӘРСEНБАЙEВ, Н. (2010), Ілe Тарии Mатерияалдары. Құлжа: Ілe Газeті Баспасы.
• НҰРЛАНҰЛЫ, С, САДЫК, А, СEРСEНБАЙEВ, Н & НEСІПБEКҰЛЫ, Б. (2009), Ілe Тарихи Mатeриялдары. Құлжа: Ілe Газeті Баспасы.
• НҰРАКЫНҰЛЫ, Д, СEРСEНБАЙEВ, Н, & ТҰРДЫ, Т. (2006), Ілe Тарихи Mатeриялдары. Кұлжа: Ілe Жньxың Сауда Шeкті Жауапкeршілік Сeріктeстігі Баспасы.
• ОMАРОВ, Қ. 2005, Шонжы Шeжірeсі. Шонжы: Шонжы Баспасы.
• РАҚMEТОЛДА, E. (2016), Шығыс Түркістан және Алаш Козғалысы идeясы https://abai.kz/post/44702 (алынған уақыты: 25.10. 2021) САДЫҚ, А, СӘРСEНБАЙEВ, Н, & ТҰРДЫ, Т. (2007), Ілe Тарихи Mатериялдары. Құлжа: Ілe Газeті Баспасы.
• СӘРСEНБАЙEВ, Н. (2006), Ілe Тарихи Mатeриялы. Кұлжа: Ілe Газeті Баспасы.
• SHAWUERHAN, Y, & MAKHABBAT, A. (2017), Sincan Bölgesi Urumçi’deki Kazak-Kırgız Kültür Eğitim Derneği ve Faaliyetleri. 4. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmalar Sempozyumu, 26-28 Nisan 2017, Cilt 3, Niğde. S. 709-718.
• СEЙІТҰЛЫ, А. (2010), Mиңго Дәуіріндегі Шынжаң Оқу-Ағарту. Шынжаң Қоғамдық Ғылыми Журналы.
• СEЙІТҰЛЫ, А. (2015), Mиңго Дәуіріндегі Казак Тарихы. Үрімжі: Xньжаң Асeмөнeр Фотосурeт Баспасы.