Burnout in Parents of Children with Special Needs: The Role of Family Stress, Family Life Satisfaction and Family Functionality

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 1, 274 - 292, 28.06.2022

Gökhan Güler , Ahmet Bedel , Süleyman Çelik

https://doi.org/10.51460/baebd.1032785

Cited By: 2

Öz

The aim of this study is to examine the relationships between burnout, family stress, family life satisfaction, family functionality, gender variable and age variable in parents of children with special needs, and also to determine the predictive level of gender variable, age variable, family stress, family life satisfaction and family functionality on the burnout score. For this purpose, “Maslach Burnout Scale”, “The Questionnaire on Resource and Stress-F”, “Family Life Satisfaction Scale” and “Systemic Family Functionality Scale” were applied to 184 family members of children with special needs in a special education and rehabilitation center in Bursa. Pearson Product Moment Correlation Analysis and Multiple Hierarchical Regression Analysis techniques were used for the statistical analyses of the study. According to the findings of the study, there are significant relationships between burnout and family stress, family life satisfaction and family functionality. The results also showed that there was no significant relationship between burnout and gender and age variables. Significant predictors of burnout score were determined to be variables of family stress, family life satisfaction and family functionality, respectively. In the created model, it was seen that the predictor variables explained approximately 52% of the total variance regarding the burnout score. Accordingly, it was discussed by emphasizing the importance of concomitant variables determined as risk and protective factors in the guidance and psychological counseling services planned for the burnout that may occur in parents of children with special needs, and suggestions were made for studies.

Anahtar Kelimeler

Parents of children with special needs, Burnout, Family stress, Family life satisfaction, Family functionality

Özel Gereksinimli Çocuğu Olan Ebeveynlerde Tükenmişlik: Aile Stresi, Aile Yaşam Doyumu ve Aile İşlevselliğinin Rolü

Öz

Araştırmanın amacı özel gereksinimli çocuğu olan ebeveynlerde tükenmişlik, ailelerin stres düzeyleri, yaşam doyumu, işlevselliği, cinsiyet ve yaş değişkenleri arasındaki ilişkileri incelemek; ayrıca, cinsiyet ve yaş değişkenleri, ailelerin stres düzeyi, yaşam doyumu ve işlevselliğinin tükenmişlik puanı üzerindeki yordama düzeyini saptamaktır. Bu amaçla, Bursa’da bir özel eğitim ve rehabilitasyon merkezine devam eden özel gereksinimli çocuğu olan 184 aile üyesine “Maslach Tükenmişlik Ölçeği”, “Aile Stresini Değerlendirme Ölçeği”, “Aile Yaşam Doyumu Ölçeği” ve “Aile İşlevselliği Ölçeği” uygulanmıştır. Araştırmanın istatistiksel analizleri için Pearson Momentler Çarpımı Korelâsyon Analizi ve Çoklu Hiyerarşik Regresyon Analizi teknikleri kullanılmıştır. Araştırmanın bulgularına göre tükenmişlik ile ailelerin stres düzeyi, yaşam doyumu ve işlevselliği arasında anlamlı ilişkilerin olduğu; tükenmişlik ile cinsiyet ve yaş değişkenleri arasında anlamlı ilişkilerin olmadığı belirlenmiştir. Tükenmişlik puanının anlamlı düzeyde yordayıcılarının sırasıyla ailelerin stres düzeyi, yaşam doyumu ve işlevselliği olduğu saptanmıştır. Oluşturulan modelde, yordayan değişkenlerin tükenmişlik puanına ilişkin toplam varyansın yaklaşık olarak %52’sini açıkladığı görülmüştür. Buna göre, özel gereksinimli çocuğu olan ebeveynlerde ortaya çıkabilecek tükenmişliğe yönelik yapılması planlanan rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinde risk ve koruyucu faktör olarak belirlenen aracı değişkenlerin önemine vurgu yapılarak tartışılmış ve bu konuda yapılacak sonraki araştırmalar için önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Özel gereksinimli çocuğu olan ebeveynler, Tükenmişlik, Aile stresi, Aile yaşam doyumu, Aile işlevselliği

Kaynakça

• Akçamete, G., & Kargın, T. (1996). İşitme engelli çocuğa sahip annelerin gereksinimlerinin belirlenmesi. Özel Eğitim Dergisi, 2(2), 7-24.
• Akman, S. (2006). Epileptik nöbet geçiren–sağlıklı çocuğu olan annelerin tükenmişlik düzeylerinin farklı değişkenler açısından incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Altuğ-Özsoy, S., Özkahraman, Ş., & Çallı, F. (2006). Zihinsel engelli çocuk sahibi ailelerin yaşadıkları güçlüklerin incelenmesi. Aile ve Toplum Eğitim-Kültür ve Araştırma Dergisi, 3(9), 69-78.
• Aktan, O., Orakcı, Ş., & Durnalı, M. (2020). Investigation of the relationship between burnout, life satisfaction and quality of life in parents of children with disabilities. European Journal of Special Needs Education, 35(5), 679-695.
• Ardıç, A. (2010). Özel gereksinimli çocuk ve aile. A.Cavkaytar (Ed.), Özel eğitimde aile eğitimi ve rehberliği içinde (19-58. ss.). Ankara: Maya Akademi.
• Aydoğan, D., & Kızıldağ, S. (2017). Examination of relational resilience with couple burnout and spousal support in families with a disabled child. The Family Journal, 25(4), 407-413.
• Bahçecitapar, M., & Aktaş, S. (2017). Çoklu doğrusal bağlantı durumunda doğrusal karma modelin kullanımı ve bir uygulama. Sakarya University Journal of Science, 21(6), 1349-1359.
• Baltaş, A., & Baltaş, Z. (2013). Stres ve başaçıkma yolları (36. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Başbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler Müsteşarlığı. (1994). 1994 Uluslararası aile yılı özel ihtisas komisyon raporları. Ankara: Kılıçaslan Matbaacılık Sanayi Ltd. Şti.
• Başol, G., & Zabun, E. (2014). Seviye belirleme sınavında başarının yordayıcılarının incelenmesi: Dershaneye gitme, mükemmeliyetçilik, ana-baba tutumu ve sınav kaygısı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 14(1), 63-87.
• Bilal, E., & Dağ, İ. (2005). Eğitilebilir zihinsel engelli olan ve olmayan çocukların annelerinde stres, stresle başa çıkma ve kontrol odağının karşılaştırılması. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 12(2), 56-68.
• Bitter, J. R., & Corey, G. (2001). Family systems therapy. G.Corey (Ed.), Theory and practice of counseling and psychotherapy içinde (382-453. ss.). Pasific Grove, CA: Brooks-Cole/Wadsworth.
• Büyüköztürk, Ş. (2007). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (7. Baskı). Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2010). Bilimsel araştırma yöntemleri (5. Baskı). Ankara: PegemA Yayınları.
• Cavkaytar, A. (2010). Toplum ve aile. A. Cavkaytar (Ed.), Özel eğitimde aile eğitimi ve rehberliği içinde (3-18, ss.). Ankara: Maya Akademi.
• Cho, S., & Kahng, S. K. (2015). Predictors of life satisfaction among caregivers of children with develop mental disabilities in South Korea. Asian Social Science, 11(2), 154-166.
• Cin, F. M., Aydın, M. A., & Arı, E. (2017). Zihinsel engelli bireye sahip olan ebeveynlerin tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(31), 19-32.
• Çalışkan, M., Toker, M., & Özbay, Y. (2017). Aile Yaşam Doyumu Ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Uluslararası Erken Çocukluk Eğitimi Çalışmaları Dergisi, 2(1), 1-9.
• Çam, Z. (2021). Özel gereksinimli çocuğu olan annelerin aile yaşam kaliteleri ebeveynlik stresi ve evlilik yaşam doyumu arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Dağlı, A., & Baysal, N. (2016). Yaşam Doyum Ölçeğinin Türkçe’ye uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(59), 1250-1262.
• Dereli, F., & Okur, S. (2008). Engelli çocuğa sahip olan ailelerin depresyon durumunun belirlenmesi. Yeni Tıp Dergisi, 25, 164-168.
• Dil, S., & Bulantekin, Ö. (2011). Hemşirelik öğrencilerinde akademik başarı düzeyi ile aile işlevselliği ve kontrol odağı arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Psikiyatri Hemşirelik Dergisi, 2(1), 17-24.
• Duygun, T., & Sezgin, N. (2003). Zihinsel engelli ve sağlıklı çocuk annelerinde stres belirtileri, stresle başaçıkma tarzları ve algılanan sosyal desteğin tükenmişlik düzeyine olan etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 18(52), 37-52.
• Elçi, Ö. (2004). Predictive values of social support, coping styles and stres level in posttraumatic growth and burnout levels among the parents of children with autism. Yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Epstein, N. B., Baldwin, L. M., & Bishop, D. S. (1983). The McMaster Family Assessment Device. Journal of Marital and Family Therapy, 9(2), 171-180.
• Ertürk, Y. (2018). Özel gereksinimli çocuğa sahip olan ve olmayan annelerin ilgili değişkenler açısından sosyal beceri düzeylerinin karşılaştırılması. Yüksek lisans tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Floyd, F. J., & Zmich, D. E. (1991). Marriage and the parenting partnership: Perceptions and interactions of parents with mentally retarded and typically developing children. Child Development, 62(6), 1434-1448.
• Fortier, L. M., & Wanlass, R. L. (1984). Family crisis following the diagnosis of a handicapped child. Family Relations, 33(1), 13-24.
• Friedrich, W. N., Greenberg, M. T., & Crnic, K. (1983). A short-form of the Questionnaire on Resourcesand Stress. American Journal of Mental Deficiency, 88(1), 41-48.
• Genç, H. (2015). Zihinsel engelli çocuklara sahip anne ve babaların yaşam doyumlarının ve aleksitimik düzeylerinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Tokat.
• Goldman, N. S. (1989). Burnout and coping strategies in mothers of young children. Dissertation Abstracts International, 50(11), 5315-B.
• Güler, M., & Çapri, B. (2020). The relationship between couple burnout and state-trait anxiety in mothers with disabled children. International Journal of Education Technology and Scientific Researches, 5(13), 1445-1468.
• Haybron, D. M. (2004). Happiness and the importance of life satisfaction. Delivered at the Department of Philosophy. University of Arizona. http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.199.9197&rep =rep1&type=pdf
• İnce, Z. E., & Tüfekci, F. G. (2015). Engelli çocuğu olan ebeveynlerde evlilik uyumu ve yaşam doyumunun değerlendirilmesi ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(1), 102-112.
• Kaner, S. (2002). Aile Stresini Değerlendirme Ölçeği (The Questionnaire on Resource and Stress-F): Faktör yapısı, güvenirlik ve geçerlik çalışmaları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 34(1), 1-10.
• Karacasu, G. (2019). Çocuklarında otizm spektrum bozukluğu olan ebeveynlerin tükenmişlik düzeyi ve anksiyete ile baş etme tutumları arasındaki ilişki. Yüksek lisans tezi, Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Lefkoşa.
• Kazak, A. E. (1987). Families with disabled children: Stress and social networks in three samples. Journal of Abnormal Child Psychology, 15(1), 137-146.
• Kazak, A. E., & Marvin, R. S. (1984). Differences, difficulties and adaptation: Stress and social networks in families with a handicapped child. Family Relations, 33, 67-77.
• Küçüker, S. (1993). Özürlü çocuk ailelerine yönelik psikolojik danışma hizmetleri. Özel Eğitim Dergisi, 1(3), 23-29.
• Maslach, C., Jackson, S. E., & Leiter, M. P. (1997). Maslach Burnout Inventory (3. Baskı). C. P. Zalaquett & R. J. Wood (Ed.), Evaluating stress: A book of resources içinde (191–218. ss.). Scarecrow Education.
• Maslach, C., Schaufeli, W. B., & Leiter, M. P. (2001). Job burnout. Annual Review of Psychology, 52(1), 397-422.
• Meyers, J. C., & Marcenko, M. O. (1989). Impact of a cash subsidy program for families of children with severe develop mental disabilities. Mental Retardation, 27(6), 383-387.
• Nazlı, S. (2014). Aile danışanlığı. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Nergiz, H., & Uluç, S. (2018). Çocuğunda görme yetersizliği olan anne ve babaların çeşitli psikolojik değişkenler açısından karşılaştırılması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 19(1), 79-103.
• Norberg, A. L. (2007). Burnout in mothers and fathers of children surviving brain tumour. Journal of Clinical Psychology in Medical Settings,14(2), 130-137.
• Pelsma, D. M., Roland, B., Tollefson, N., & Wigington, H. (1989). Parent burnout: Validation of the Maslach Burnout Inventory with samples of mothers. Measurementand Evaluation in Counselingand Development, 22, 81-87.
• Pruchno, R., & Patrick, J. H. (1999). Mothers and fathers of adults with chronic disabilities. Research on Aging, 21(5), 682-713.
• Sarı, H. Y. (2007). Zihinsel engelli çocuğu olan ailelerde aile yüklenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi, Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 11(2), 1-7.
• Seligman, M. E. P. (2007). Gerçek mutluluk. (Çev. S. Kunt). Ankara: HYB Yayınları.
• Shearn, J., & Todd, S. (1997). Parental work: An account of theday-to-dayactivities of parents of adults with learning disabilities. Journal of Intellectual Disability Research, 41(4), 285–301.
• Temel, M. (2015). Engelli çocuğa sahip aileler ile engelsiz çocuğa sahip ailelerin tükenmişlik ve psikolojik dayanıklılıklarının incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tunç, S., & Özkardaş, O. (2020). Otizmli çocuğu olan annelerde algılanan sosyal desteğin anksiyete ve ebeveyn tükenmişliği üzerindeki etkisi. Social Sciences Research Journal, 9(4), 247-253.
• Tümkaya, S. (1996). Öğretmenlerdeki tükenmişlik, görülen psikolojik belirtiler ve başa çıkma davranışları. Yayımlanmamış doktora tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Türk Dil Kurumu (2021). Türk Dil Kurumu Sözlükleri. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/
• Uğuz, Ş., Toros, F., İnanç, B. Y., & Çolakkadıoğlu, O. (2004). Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların annelerinin anksiyete, depresyon ve stres düzeylerinin belirlenmesi. Klinik Psikiyatri, 7, 42-47.
• Usta, M., Özbay, Y., & Toker, M. (2020). Development of a Systemic Family Functionality Scale (SFFS). Marriage & Family Review, 57(2), 126-142.
• Weiss, M. J. (2002). Hardiness and social support as predicators of stress in mothers of typical children, children with autism, and children with mental retardation. Autism, 6(1), 115-130.
• Yavuz, S. (2016). Normal gelişim göstere çocuğa sahip ebeveynler ile zihinsel engelli çocuğa sahip ebeveynlerin evlilik uyumu ve yaşam doyumu düzeylerinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.