AN EVALUATION ON THE DEVELOPMENTS IN SANDZAK AFTER THE COLD WAR

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 2, 227 - 260, 29.12.2018

İlker Alp

Öz

Falling under the rule of the Ottoman Empire in the 19th century, Sandzak was occupied by Serbia and Montenegro in the Balkan Wars and shared by these two states with the Belgrade Agreement signed in 1913. Sandzak stayed under the rule of Serbian-Croatian-Slovenian Kingdom and its successor Yugoslavia in the First World War and was occupied by German and Italian forces during the Second World War. After the Second World War, Sandzak was split up between Serbia and Montenegro according to 1913 borders. Yugoslavian administration followed policies forcing the Turks and the Bosnians in Sandzak to migrate until the end of the Cold War. However, the Serbians and the Montenegrins continued the same politics after the Cold War. Therefore, the Bosnians of Sandzak began to establish their own political parties and organizations in order to ensure grant of their rights, gain autonomy or unify with Bosnia-Herzegovina after transition to multiparty system. Following the civil war in 1991 in Yugoslavia, Croatia, Slovenia and Macedonia declared their independence. In this process, Serbia and Montenegro established the Yugoslavia Federal Republic in 1991. Sandzak remained in the administration of the new state. Sandzak Muslims, who are regarded as the religious minority according to the constitution of the Federal Republic of Yugoslavia, suffered repression and persecution during the civil war, especially during the Bosnian and Kosovo wars. After the establishment of the Serbia-Montenegro State in 2003, some reforms were made in favor of Muslims within the framework of reforms carried out to become a member of the European Union (EU). But as a result of the referendum held in 2006, Montenegro departed from Serbia and Sandzak was re-shared between these two states. The division of Sandzak was a process against the ongoing struggle for the unification of the Bosnians and other Muslims in the Balkans. In this study, the situation of Sandzak in the post-Cold War era and the challenges for the autonomy, independence and Bosnia-Herzegovina unification of the Sandzak Muslims were discussed.

Anahtar Kelimeler

Sandzak, Bosniak, Serbia, Montenegro, Yugoslavia

SOĞUK SAVAŞ SONRASINDA SANCAK’TAKİ GELİŞMELERE DAİR BİR DEĞERLENDİRME

Öz

XIV. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun hâkimiyetine giren Sancak, Balkan Savaşları’nda Sırbistan ve Karadağ tarafından işgal edilmiş ve 1913’te imzalanan Belgrad Antlaşması ile bu iki devlet arasında paylaşılmıştır. Sancak, I. Dünya Savaşı sonrasında Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı’nın ve onun devamı olan Yugoslavya’nın idaresinde yer almış, II. Dünya Savaşı sırasında ise Alman ve İtalyan kuvvetleri tarafından işgal edilmiştir. Sancak, II. Dünya Savaşı’ndan sonra, Tito döneminde yeniden Sırbistan ile Karadağ arasında 1913 sınırlarına göre taksim edilmiştir. Yugoslavya yönetimi, Soğuk Savaş’ın bitimine kadar olan dönemde Sancak’ta Türkleri ve Boşnakları göçe zorlamaya yönelik politikalar takip etmiştir. Ancak Sırplarla Karadağlılar, Soğuk Savaş sonrasında da aynı politikalara devam etmişlerdir. Bu sebeple Sancaklı Boşnaklar, Yugoslavya’da 1990 yılında çok partili hayata geçilmesinden sonra haklarının tanınmasını sağlamak, özerklik elde etmek veya Bosna-Hersek ile birleşmek gibi hedeflere ulaşabilmek gayesiyle, kendi siyasî partilerini ve teşkilâtlarını kurmaya başlamışlardır. Yugoslavya’da 1991’de iç savaşın çıkması üzerine Hırvatistan, Slovenya ve Makedonya bağımsızlıklarını ilân etmişlerdir. Bu süreçte Sırbistan’la Karadağ, 1992’de Yugoslavya Federal Cumhuriyeti’ni kurmuşlardır. Sancak da bu yeni devletin bünyesinde kalmıştır. Yugoslavya Federal Cumhuriyeti’nin anayasasına göre dinî azınlık olarak kabul edilen Sancaklı Müslümanlar, iç savaş döneminde, özellikle Bosna ve Kosova savaşları süresince, baskı ve zulümlere uğramışlardır. 2003 yılında Sırbistan-Karadağ Devleti’nin kurulmasından sonra, Avrupa Birliği (AB)’ne üye olmak için yürütülen reformlar çerçevesinde, Müslümanların lehinde bazı düzenlemeler yapılmıştır. Fakat 2006 yılında yapılan referandumla Karadağ’ın Sırbistan’dan ayrılması sonucunda, Sancak bu iki devlet arasında yeniden paylaşılmıştır. Sancak’ın bölünmesi, Balkanlar’daki Boşnaklarla diğer Müslümanların birleşmesine yönelik sürdürülen mücadelenin aleyhinde bir gelişme olmuştur. Bu çalışmada, Soğuk Savaş sonrası dönemde Sancak’ın durumu ve Sancak Müslümanlarının özerklik, bağımsızlık veya Bosna-Hersek ile birleşmek için verdikleri mücadeleler ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sancak, Boşnak, Sırbistan, Karadağ, Yugoslavya

Kaynakça

• Kitap ve Makaleler
• AKGÖNENÇ-MUGHİSUDİN, Oya, “Bosna Hersek, Kosova, Sancak ve Makedonya”, Silâhlı Kuvvetler Dergisi, Y. 112, S. 336, 15 Nisan 1993.
• ALP, İlker, “Balkanlar ve Yugoslavya Olayları”, Silâhlı Kuvvetler Dergisi, S. 332, Ankara Nisan 1992.
• ______ “1990’larda Yugoslavya ve Bosna Hersek”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 1, Ocak 2011.
• ARMAOĞLU, Fahir H., Siyasî Tarih 1789-1960, Ankara 1975.
• AVDIĊ, Hakija, Položaj Muslimana u Sandžaku, Sarajevo 1991.
• BANDŽOVİĊ, Safet, Iselavanje Muslimana Iz Sandžaka, Sarajevo 1991.
• BORA, Tanıl, Yeni Dünya Düzeninin Av Sahası, İstanbul 1994.
• Bosna-Hersek İle İlgili Arşiv Belgeleri (1516-1919), Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara 1992.
• “Bölünmüş Bir Türk Diyarı: Sancak”, Rumeli Tuna Boyları, S. 1, Temmuz-Ağustos 2008.
• ČENGIĊ, Hajrudin, Borba za Opstanak Bošnjaka u Sandžaku 1919-1929.g: Istina o Jusufu Mehonjiċu i Huseinu Boškoviċu, Sarajevo 1999.
• ÇETİN, Nurten, “I. Dünya Savaşı’na Giden Yolda Avusturya Macaristan İle Sırbistan İhtilafı”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 19, S. 1, Haziran 2017, s. 380-386.
• ERİM, Nihat, Devletlerarası Hukuk ve Siyasî Tarih Metinleri, C. I, Ankara 1953.
• GIGOVIĊ, Ljubomir, “Geopolitički i geostrategijski značaj Raške Oblasti”, Sistem Odbrane-Vojno Delo, C. 62, No: 1, Ministarstvo Odbrane Republike Srbije, Belgrad Bahar 2010.
• ______, “Etnički Sastav Stanovništva Raške Oblasti”, Časopis Arhiv, Y. VIII, S. 1, Arhiv Yugoslavije, Belgrad 2011.
• KARATAY, Osman, “Karadağ’daki Siyasî Gelişmeler”, Balkanlar El Kitabı, Çağdaş Balkanlar, C. II, Ankara 2007.
• KENAR, Nesrin, Bir Dönemin Perde Arkası Yugoslavya, Ankara 2005.
• KRLİÇ, Metin, Milliyetçilik ve Etnik Milliyetçilik, Sırbistan ve Karadağ Örneği, İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Doç. Dr. Levent Ürer, İstanbul 2007.
• MAHMUTČEHAJIĊ, Rusmir, Bosnia and the Bosnian Mulims-Muslims in Sandzak, Sarayevo 1991.
• MARKO, Davor, “Power Constellation(s), Symbolic Divisions and Media: Perception of Islam as a Personalized, ‘Minorized’ and Subordinated Part of Serbian Society”, Us and Them, Symbolic Divisions in Western Balkan Societies, (Ivan Spasiç, Predrag Cvetiçanin), University of Belgrade, The Institude for Philosophy and Social Theory, Belgrade 2013.
• ÖZLEM, Kader, Türkiye’nin Balkan Türkleri Politikası (1991-2014), Dora Yayınları, Bursa 2016.
• PETROVIĊ, Petar Z., Raška antropogeografska proučavanja, Etnografski Institut, SANU (Srpska Akademija Nauka i Umetnosti), Belgrad 1984.
• RUDIĊ, Vujadin, Milomir Stepiċ, “Ethnic Changes in the Raska Region”, The Serbian Questions in the Balkans, Belgrade, University of Belgrade, Faculty of Geography, Belgrade 1995.
• “Sancak Bölgesi Özerklik Mücadelesi Veriyor”, Yeni Batı Trakya Dergisi, Y. 9, S. 103, İstanbul Ekim 1991.
• Sandzak Muslims, Muslim National Concil of Sanjak, Novi Pazar 1993.
• SELVER, Mustafa, Balkanlara Stratejik Yaklaşım ve Bosna, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2003.
• TÜRBEDAR, Erhan, “Yugoslavya, Hırvatistan ve Bosna Hersek: Geçmişin Gölgesinde İşbirliği Arayışları”, Stratejik Analiz, S. 29, Eylül 2002.
• TÜRKOĞLU, Emir, “Geçmişten Günümüze Sancak Sorunu ve Sırp-Karadağ Anlaşmazlığının Boşnaklara Yansıması”, Stratejik Analiz, C. 2, S. 18, Ankara Ekim 2001.
• ______, “Sancaklı Boşnakların Lideri Süleyman Uglyanin: Türkiye’den Destek Bekliyoruz”, Stratejik Analiz, C. 2, S. 14, Haziran 2001.
• URHAN, Vahit Cemil, “Ayestafanos ve Berlin Sürecinde Karadağ’ın Bağımsızlığını Kazanması”, Avrasya Etüdleri Balkanlar Özel Sayısı, 50/2016-2.
• VLAHOVIĊ, Petar, “Ethnic Processes in the Raşka Region and the Ethnic Identity of the Muslims”, The Serbian Qustions in the Balkans, University of Belgrade, Faculty of Geography, Belgrade 1995.
• YARAR, Ayşe, Osmanlıdan Günümüze Sancak Bölgesi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Fahrettin Tızlak, Isparta 2010.
• YILMAZ, Murat, Kosova, İstanbul 2006.
• ______, Sancak Drina’nın Öbür Yakası, İstanbul 2004.
• ______, “Sancak Meselesi”, Balkanlar El Kitabı, Çağdaş Balkanlar, C. II, Ankara 2007.
• Elektronik Kaynaklar ve Gazeteler
• “Bošnjaci u Srbiji”, http:bosnjaci.wordpress.com/2013/08/21/popis-bosnjaka-u-zemljama-bivse-jugoslavije-statisticka-operacija-ili-statisticka-manipulacija, (Erişim: 02.05.2017).
• “Broj Bošnjaka u Sandžaku”, http:// www. novosti.rs/ vesti/ srbija.73.html :412057-u-srbiji-zivi-145000 bosnjaka, (Erişim: 02.05.2017).
• CRNOVRŠANIN, Harun, Nuro Sadikoviċ, Sinovi Sandžaka: Početak Drugog Svetskog Rata i Okupacija Sandžaka, http://www.sandjak. 4t.com/photo3.html, (Erişim: 18 Eylül 2001).
• Helsinki Committee For Human Rights in Serbia: Human Rights, Democracy and Violence, Annual Report: Serbia 2009, Beograde 2009, www.helsinki.org.rs/reports.html, (Erişim: 19.05.2017).
• “Novi Pazar, Tutin, Sjenica”, sandzaknews: http: www. bosnjaci.net /prilog.php?pid=43959, (Erişim: 04.05.2017).
• “Popis stanovništva domaċinstva i stanova 2011. u Republici Srbiji”, Republički zavod za statistiku, 30 Eylül 2011, http://pod2.stat.gov.rs/ ObljavljenePublikacije/Popis2011/Nacionalna%20pripadnost-Ethnicity.pdf, (Erişim: 02.05.2017).
• “Sjeverni Sandžak na popisu 2011: Demografska analiza”, http://sandzakpress.net/sjeverni-sandzak-na-popisu-2011demografska-analiza, (Erişim: 02.05.2017).
• “Son Camiyi Yaktılar”, Milliyet Gazetesi, 19 Mart 2004.
• Table CG4. Population by ethnicity and mother tounge, population Censas in Montenegro 2011, https://www.monstat.org/eng/page.php?id=393&pageid =57, (Erişim 2 Mayıs 2017).
• Table CG5. Population by ethnicity and religion, Population Census in Montenegro 2011, https://www.monstat.org/eng/page.php?id=393&pageid =57, (Erişim: 2 Mayıs 2017).
• “U oba dijela Sandžaka ukupno živi 228.448 Bošnjaka i oni čine 54% ukupno sandžačke populacije”, http:///www.camo.ch/sandzak.htm, (Erişim: 02.05.2017).
• YILMAZ, Murat, ”Karadağ’ın Bağımsızlığı Sancak’ı Parçaladı!”, Yarın Dergisi, Haziran 2006, http://www.haber10.com/yazar/murat_yilmaz/ mbluekaradagin bagimsizligi_sancaki_parcaladimblue-18512, (Erişim: 15.05.2017).
• ______, “Sancak Parçalanıyor mu?”, balkapazar.org/sancak_sorunu, (Erişim: 15.05.2017).
• “Yugoslavya: Sancak Bölgesi’ndeki Müslümanlar Özerklik İçin Oy Kullanıyorlar”, AP, 25 Ekim 1991.
• ZINDOVIĊ, Vasilije I., “Naš agrarni zakon”, Sancak, No:1, Şubat 1932.
• ______, “Naš agrarni zakon”, Sancak, No: 27, 1 Ağustos 1933.