İSTANBUL’DA İLAN EDİLİR, SARAYBOSNA’DA KUTLANIR: 18. VE 19. YÜZYIL OSMANLI RESMÎ TÖRENLERİNİN BOSNA EYALETİNDEKİ YANSIMALARI

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 2, 341 - 360, 29.12.2018

Fatma Sel Turhan

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nda saraya dair törenler Sultan ile halk arasındaki bağı pekiştirmeyi ve Sultanın gücünü tebaası kadar yabancılara da göstermeyi amaçlamaktaydı. Bu sebeple saraya dair tören ve şenlikler sadece sarayın duvarları arasında gerçekleşmemekte, görkemli kutlamalar bütün başkente, hatta bazen büyük taşra kentlerine kadar yayılmaktaydı. Bosna eyaleti 18. ve 19. yüzyılda padişahı ve onun ailesini ilgilendiren çok sayıdaki törene şahitlik etmiştir. Bosna eyaletinde Ramazan ve Kurban Bayramları da İstanbul’da olduğu gibi toplar atılarak halka ilan edilmekte ve resmi bir törenle icra edilmekteydi. Bir savaşın kazanıldığına dair ferman ve haber Bosna’ya ulaştıktan sonra şenlikler düzenlendiği gibi yeni bir valinin veya özel bir görevlinin bölgeye atanmasından ve gelişinden sonra da Bosna’da resmi törenler yapılmaktaydı. Bu makalede Osmanlı gündelik hayatının bir parçası olan resmi tören ve şenliklerin Bosna’daki örneklerine odaklanılmakta ve bunların merkez-taşra ilişkisini düzenleme ve pekiştirmede nasıl kullanıldıklarının izi sürülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bosna, tören, şenlikler, cülus, viladet-i hümayun

ANNOUNCED IN ISTANBUL, CELEBRATED IN SARAJEVO: REPERCUSSIONS OF 18th AND 19th CENTURY OTTOMAN CEREMONIES IN BOSNIA

Öz

In the Ottoman Empire, the ceremonies connected to the Sultanate were used to strengthen ties between the Sultan and his subjects as well as to show the Sultan’s power to foreigners. For this reason, the ceremonies and festivals of the palace were not only kept within its borders, but also spread all over the capital city and even the big provinces. The Bosnian province has witnessed numerous rituals related to the Sultan and his family during the 18th and 19th centuries. Ramadan Feast and the Feast of Sacrifice in Bosnia were also declared to the public by firing guns and celebrating it with official ceremonies, as they were in Istanbul. In addition, after the news and the ferman about the victory of a war were reached to Bosnia, the inhabitants were celebrating it with public ceremonies. After the appointment and arrival of a new governor or a special officer to the region, official ceremonies were being held. This article focuses on the examples of official ceremonies and festivals, which are a part of the Ottoman daily life, in Bosnia and examines how they are used to organize and consolidate the central-provincial relationship.

Anahtar Kelimeler

Bosnia, ceremonies, festivities, accession to the throne, birth

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri:
• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
• BOA Ali Emiri Abdülhamid I, BOA AE.SABH.I
• BOA Ali Emiri Ahmed III, BOA AE.SAMD.III
• BOA Bab-ı Defteri Büyükkale Kalemi Defterleri, BOA D.BKL.d
• BOA Bosna Müfettişliği, BOA TŞRBNM
• BOA Cevdet Askeriye, BOA C.AS
• BOA Cevdet Dâhiliye, BOA C.DH
• BOA Cevdet Hariciye, BOA C.HR
• BOA Cevdet Saray, BOA C.SM
• BOA Hatt-ı Hümayun, BOA HAT
• BOA İrade Dâhiliye, BOA İ.DH
• BOA Sadaret Mektubi Kalemi Meclis-i Vala Evrakı, BOA A.MKT.MVL
• BOA Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, BOA TS.MA.e
• Kitap, Makale ve Tezler:
• AHMED Cevdet Paşa, Tezâkir, Yayınlayan: Cavid Baysun, 21-39, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1986.
• ALİ Seydi Bey, Teşrifat ve Teşkilatımız, (Haz.) Niyazi Ahmet Banoğlu, Tercüman 1001 Temel Eser, Kervan Kitapçılık, İstanbul (tarihsiz).
• ALİKILIÇ, Dündar, XVII. Yüzyıl Saray Teşrifatı ve Törenleri, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Enver Konukçu, Erzurum 2002.
• AND, Metin, Kırk Gün Kırk Gece, Eski Donanma ve Şenliklerde Seyirlik Oyunları, Taç Yayınları, İstanbul 1959.
• ARSLAN, Mehmet, Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri, Sarayburnu Kitaplığı, Cilt 6-7, İstanbul 2011.
• ATASOY, Nurhan, 1582 Surname-i Hümayun: Düğün Kitabı, Koç Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2002.
• DERİNGİL, Selim, İktidarın Sembolleri ve İdeoloji, II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909), Çev. Gül Çağalı Güven, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2002.
• DONIA, Robert ve FINE, John V. A., Bosnia and Herzegovina: A Tradition Betrayed, Columbia University Press, New York 1994.
• EMECEN, Feridun, “Bosna Eyaleti”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 6, 1992, s. 296-297.
• ERTUĞ, Zeynep Tarım, XVI. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde Cülus ve Cenaze Törenleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1999.
• ______, “Saray Teşkilatı ve Teşrifatı” / “Palace Organization and Protocol,” Fatih ve Dönemi / Mehmed II and His Period, Editör Necat Birinci, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları, İstanbul 2004, s. 212-220, pp. 564-566.
• ______, “18. YY Osmanlı Sarayında Bayram Törenleri,” Prof. Dr. Mübahat Kütükoğlu’na Armağan, Ed. Zeynep Tarım Ertuğ, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2006, s. 573-594.
• ______, “Osmanlı İstanbul’unda Merasim ve Teşrifata Dair Kaynaklar,” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 8, Sayı 16, 2010, s. 131-148.
• ______, “The Depiction of Ceremonies in Ottoman Miniatures: Historical Record or A Matter of Protocol?,” Muqarnas An Annual on the Visual Cultures of the Islamic World, 27, Editor Gülru Necipoğlu, Managing Editor Karen A. Leal, Brill, Leiden-Boston 2010, s. 251-275.
• ______, “Osmanlı Sarayı’nda Yapılan Merasimler,” Kültürler Başkenti İstanbul, Editör Fahamettin Başar, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları, İstanbul 2010, s. 336- 339.
• FAROQHI, Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam: Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1997.
• FİLAN, Kerima, XVIII. Yüzyıl Günlük Hayatına Dair Saraybosnalı Molla Mustafa’nın Mecmuası, Connectum Yayınevi, Saraybosna 2011.
• GUER, Jean Antoine, Moeurs et Usages des Turcs, leur Religion, leur Gouvernement Civil, Militaire et Politique, avec un Abregé de l'Histoire Ottomane, Chez Pierre Mortier, Paris 1747.
• KARACA, Filiz Çalışkan, Tanzimat Dönemi ve Sonrasında Osmanlı Teşrifat Müessesesi, İ. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Mehmet İpşirli, İstanbul, 1997.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Cilt 7, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
• KARATEKE, Hakan T., Padişahım Çok Yaşa, Kitap Yayınevi, İstanbul 2004.
• KOÇU, Reşat Ekrem, (Yayına Hazırlayan), Haşmet, Viladetname (Üçüncü Mustafa’nın Kızı Hibetullah Sultan’ın Doğum Donanması), Çığır Kitabevi, İstanbul 1940.
• NUTKU, Özdemir, “Bayram”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 5, 1992, s. 263-265.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Cülus”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 8, 1992, s. 108-114.
• SUĆESKA, Avdo, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bosna”, Prilozi za Orijentalnu Filologiju, Sayı 37, 1987, s. 431-447.
• TURHAN, Fatma Sel, Eski Düzen Adına Osmanlı Bosna’sında İsyan (1826-1836), Küre Yayınları, İstanbul 2013.
• ______, (Haz.) Novili Ömer Efendi, Tarih-i Bosna, Osmanlı-Habsburg Savaşları 1736-1739, Küre Yayınları, İstanbul 2016.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1988.