1831 NÜFUS TAHRİRLERİNE GÖRE KUMANOVA KAZASININ DEMOGRAFİK VE SOSYAL YAPISI

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 1 - 47, 01.07.2021

Mustafa Durdu

https://doi.org/10.30903/Balkan.954226

Öz

Kumanova, bugünkü Kuzey Makedonya Cumhuriyeti’ne bağlı bir yerleşim yeridir. 1831 yılında, modern anlamda ilk nüfus sayımının yapıldığı Kumanova kazası, bu tarihte Osmanlı ülkesi içerisinde Rumeli Eyaleti, Köstendil Sancağı’na bağlı bir yerleşim yeridir. Çalışmamızın ana kaynakları, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivinde bulunan NFS.d. kataloğundaki 15 Ocak 1831 (1 Şaban 1246) tarihli 5699, 5700 ve 5702 numaralı Müslüman, reaya ve yabancılara ait üç adet nüfus defteridir. Müslüman defterindeki nüfus, askerliğe elverişli olup olmamasına göre sabi, tuvana ve müsinn olarak üç gruba ayrılmıştır. Ayrıca askerîler de belirtilmiştir. Reaya defterindeki nüfus ise cizye mükelleflerinin niteliğine göre 10 yaş ve üzeri için ednâ, evsat, a’lâ ve muaf olarak dört gruba ayrılmıştır. Yabancı defterinde ise Kumanova’ya sonradan gelen Müslüman ve reayanın nüfus kaydı bulunmaktadır. Bu çalışmada, bölgede yaşayan yerli ve yabancı nüfusun yaş, isim, unvan, meslek ve resmî görevleri gibi nitelikleri analiz edilerek Kumanova kaza merkezinin demografik, sosyal ve ekonomik yapısı incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kumanova, Nüfus Defteri, Osmanlı, Müslüman, Reaya

DEMOGRAPHIC AND SOCIAL STRUCTURE OF KUMANOVO DISTRICT ACCORDING TO THE POPULATION RECORDS OF 1831

Öz

Kumanovo is a settlement in the present-day Republic of North Macedonia. In 1831, Kumanova district, where the first population census was made in the modern sense, is a settlement in the Ottoman country under the Rumelia Province, Köstendil Sanjak (province). The main sources of our study are three registration books of Muslim, rayah and foreigners, numbered 5699, 5700 and 5702, dated January 15, 1831 (1 Shaban 1246) in the NFS.d catalog in the Ottoman Archives of the T.R Presidency State Archives. The population in the Muslim register is divided into three groups as sabi (Child), tuvana (Strong) and musinn (old), depending on whether they are eligible for military service. In addition, soldiers were mentioned. The population in the reaya book is divided into four groups as edna (lowest), evsat (medium), a’la (high) and exempted for 10 years and over according to the qualifications of the taxpayers. In the foreign book, there is a registration of the Muslim and rayah who came to Kumanovo later. In this study, the demographic, social and economic structure of Kumanovo district center was examined by analyzing the characteristics of the local and foreign population living in the region such as age, name, title, profession and official duties.

Anahtar Kelimeler

Kumanovo, Birth Registry, Ottoman, Muslim, Rayah

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Nüfus Defterleri (NFS.d.)
• BOA. NFS.d. 5699.BOA. NFS.d. 5700.BOA. NFS.d. 5702.BOA. NFS.d. 5701
• ALGAR, Hamid, “Molla”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 30, İstanbul 2005, ss. 238-239.
• ASLAN, Ali, Temettuat Kayıtlarına Göre 19. Yüzyılın Ortalarında Kumanova Kazasında Nüfus, Yerleşim ve Ekonomi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Ahmet Tabakoğlu, İstanbul 2016.
• BARKAN, Ömer Lütfi, “Türkiye’de İmparatorluk Devirlerinin Büyük Nüfus ve Arazi Tahrirleri ve Hakana Mahsus İstatistik Defterleri (I)”, İÜ İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt II, Sayı 1, Birinci Teşrin 1940, ss. 20-59.
• ________, “Türkiye’de İmparatorluk Devirlerinin Büyük Nüfus ve Arazi Tahrirleri ve Hakana Mahsus İstatistik Defterleri (I)”, İÜ İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt II, Sayı 2, İkinci Kanun 1941, ss. 214-247.
• BEHAR, Cem, “Osmanlı Nüfus İstatistikleri ve 1831 Sonrası Modernleşmesi”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, (Ed.) Halil İnalcık ve Şevket Pamuk, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, Ankara 2000, ss. 61-72.
• BİNGÖL, Sedat, “İstanbul’da 1829 Nüfus Sayımı ve Bazı Mahallelerin Müslüman Nüfusu Üzerine Bir İnceleme”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 23, Sayı 36, 2004, ss. 43-60.
• ÇAVUŞ, Remzi, “Geçmişin Yorumlanmasında Nüfus Defterlerinin Rolü”, Tarih ve Gelecek Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, Nisan 2018, ss. 52-63. ÇİMEN, Adnan (2012), “Sayım, Kayıt Düzeni ve Teşkilatlanma Açısından Osmanlıda Nüfus Hizmetleri”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 14, Sayı 3, 2012, ss. 183-216.
• ERKAL, Mehmet, “Cizye”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 8, İstanbul 1993, ss. 42-45.
• EVLİYA ÇELEBİ, Seyâhatnâme, Cilt V, (İndeksli Tıpkıbasım, Cilt 3), (Haz.) Seyit Ali Kahraman), TTK, Ankara 2014.
• GÜNEŞ, Mehmet, “Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu Sayımları İçeren Kayıtların Tahlili”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, Cilt 8, Sayı 15, Kış 2014, ss. 221-240.
• HAMZAOĞLU, Yusuf, Balkan Türklüğü (Makedonya, Bulgaristan, Slovenya), Cilt II, Logos-A Yayınları, Üsküp 2010.
• HIZLI, Mefail, “Kuzey Makedonya’daki Osmanlı Medreseleri ve Üsküp”, Balkanlar ve İslam, Balkanlarda İslam Dini ve Kültürel Hayat, Cilt 2, (Ed.) A. Taha İmamoğlu, İlir Rruga, M. F. Soysal ve Abdurrahim Bilik, Ensar Neşriyat, İstanbul 2020, ss. 253-268.
• İNALCIK, Halil, “Osmanlılarda Cizye”, TDV İslam Ansikopedisi, Cilt 8, İstanbul 1993, ss. 45-48.
• İNALCIK, Halil, “Rumeli”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 35, İstanbul 2008, ss. 232-235.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı imparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, Ankara 1997.
• KARPAT, Kemal H., Osmanlı Nüfusu 1830-1914, (Çev.) Bahar Tırnakçı, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
• KIEL, Machiel, “Kumanova”, TDV İslam Ansikopedisi, Cilt 26, Ankara 2002, ss. 363-364.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat, Menteşe Sancağı 1830 Nüfus ve Toplum Yapısı, TTK, Ankara 2010.
• McCARTHY, Justin, Ölüm ve Sürgün Osmanlı Müslümanlarının Etnik Kıyımı (1821-1922), (Çev.) Fatma Sarıkaya, TTK, Ankara 2018.
• MUŞMAL, Hüseyin ve Mehmet Özçelik, “1834 ve 1840/41 Tarihli Nüfus Defterlerine Göre Karasınır ve Elmasun (Güneysınır)”, SÜ Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 44, 2018, ss. 183-215.
• NEDKOFF, Boris Christoff, “Osmanlı İmparatorluğunda Cizye (Baş Vergisi)”, (Çev.) Şinasi Altundağ, TTK Belleten, Cilt VIII, Sayı 32, Birinciteşrin 1944, ss. 599-652.
• ÖNGÖREN, Reşat, “Şeyh”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 39, İstanbul 2010, ss. 50-52.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt 1, MEB, İstanbul 1983.
• SEZER, Musa, “1642 Tarihli Avarız Defterine Göre Gördes Kazası”, ETÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ETÜSBED), Sayı 8, Nisan 2019, ss. 75-92.
• ŞEMSEDDİN SAMİ, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı yayınları, İstanbul 1992.
• ________, Kâmûsu’l-A’lâm, Cilt 5, Mihran Matbaası, İstanbul 1314.
• ŞÜKÛN, Ziya, Farsça-Türkçe Lûgat Gencine-i Güftar Ferheng-i Ziya, Cilt 2, MEB, İstanbul 1996.
• YAZICI, Tahsin, “Derviş”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 9, İstanbul 1994, ss. 188-190.
• http://kumanovo.gov.mk/профил/ (Erişim Tarihi: 25.07.2020).