Bazı Can Eriklerinin Dölleme Biyolojisi Üzerinde Araştırmalar

Yıl 1978, Cilt: 9 Sayı: 1-2-3, 30 - 48, 31.12.1978

Rahmi Özçağıran

Öz

Türkiye'de, Anadolu kökenli birkaç çuha çiçeği çeşidi üretilmektedir. Bibliyografik veri eksikliği nedeniyle, döllenme koşulları hakkında bilgimiz bulunmamaktadır. Bu nedenle bu çalışmayı yürüttük. İncelenen çeşitler: Aynalı, Can-1, Foça, Havran, Karşıyaka, Kebap, Orta Can, Papaz, Söbü Can ve Turfanda Can, P. cerasifera türüne aittir. Denemeler 1974-1977 yılları arasında Bornova'da gerçekleştirilmiştir. Çalışma, açık alanda yetişen ağaçlar üzerinde gerçekleştirilmiştir. Aşağıdaki testler gerçekleştirilmiştir:
1. Polen Çimlenmesi
2. Frenolojik Gözlemler
3. Kendi Kendine ve Çapraz Tozlaşma
En yüksek polen çimlenme yüzdesi, çeşide bağlı olarak %95,0 ile %41,5 arasında değişmektedir. Çimlenme oranı açısından ilk üç çeşit şunlardır: Aynalı, Söbü Can ve Turfanda Can. Daha sonra polen çimlenme oranı yüzdesine göre Kebap, Can-1, Foça, Havran, Papaz, Karşıyaka ve Orta Can çeşitleri gelmektedir. Polen tanesi çimlenme oranı %30'un üzerindedir. Bu miktar sert çekirdekli meyve çeşitlerinin gerekli döllenmesi için yeterli bir miktardır. Çalışılan çeşitlerde çiçeklenme Bornova'da Şubat ve Mart aylarında gerçekleşmektedir. Çiçeklenme zamanı çeşide ve yıla göre değişmektedir. Deneysel sonuçlarımıza göre 7 çeşit (Aynalı, Can-1, Foça, Kebap, Papaz, Söbü Can ve Turfanda Can) kendi polenleriyle yapılan tozlaşmadan sonra yeterli verim vermemektedir. Meyve tutma oranları toplam çiçeklerin %5'inin altında kalmaktadır. Benzer şekilde bazı yıllarda kendi polenleriyle döllenme olmaması nedeniyle verimlilik neredeyse sıfırdır. Bu çeşitlerin kendiyle uyuşmaz veya kısmen kendiyle uyuşmaz olduğu görülmektedir. Son deneme yılında Havran, Karşıyaka ve Orta Can çeşitlerinde meyve tutma oranları sırasıyla %12,6, %18,2 ve %14,5 olarak gerçekleşmiştir. Sonuçlara göre bu çeşitlerin kendine verimli olduğu görülmektedir. Çapraz tozlaşma sonuçlarına göre her bir çeşidin tozlayıcıları aşağıda gösterilmiştir.
•Aynalı: Kebap, Papaz.
•Can-1: Havran, Söbü Can, Turfanda Can.
•Foça: Karşıyaka, Papaz.
•Havran: Can-1, Orta Can.
•Karşıyaka: Orta Can.
•Kebap: Papaz. •Orta Can: Havran, Karşıyaka.
•Papaz: Foça, Aynalı.
•Söbü Can: Havran.
•Turfanda: Can-1.

Anahtar Kelimeler

Can eriği , Döllenme , Biyoloji

Research on the Fruiting Biology of Certain Cultivars of Can Eriği (Prunus cerasifera Ehrh.)

Öz

In Turkey, we have several primrose cultivars originating from Asia Minor in production. Due to the lack of bibliographic data, we know nothing about their fertilization conditions. For this reason, we conducted this study. The examined cultivars: Aynalı, Can-1, Foça, Havran, Karşıyaka, Kebap, Orta Can, Papaz, Söbü Can, and Turfanda Can, belong to the P. cerasifera species. The trials took place in Bornova from 1974 to 1977. The work was carried out on trees producing outdoors. The following tests were conducted:
1. Pollen Germination
2. Phrenological Observations
3. Self- and Cross-pollination
The highest percentage of pollen germination ranges from 95.0% to 41.5% depending on the cultivar. In terms of germination rate, the top three cultivars are: Aynalı, Söbü Can and Turfanda Can. Then, the cultivars Kebap, Can-1, Foça, Havran, Papaz, Karşıyaka and Orta Can follow them in order of pollen germination rate percentage. The pollen grain germination rate exceeded 30%. This is a sufficient amount for the necessary fertilization of stone fruit cultivars. In the studied cultivars, flowering takes place during February and March in Bornova. The flowering time varies depending on the cultivar and the year. According to our experimental results, the 7 cultivars (Aynalı, Can-1, Foça, Kebap, Papaz, Söbü Can and Turfanda Can) do not produce a sufficient harvest after pollination with their own pollen. Their fruiting rate remains below 5% of the total flowers. Similarly, in some years, due to the absence of fertilization with their own pollen, fertility is practically zero. These cultivars appear to be self-incompatible or partially self-compatible. In the last experimental year, the fruiting rates for the Havran, Karşıyaka, and Orta Can cultivars were 12.6%, 18.2%, and 14.5%, respectively. According to the results, these cultivars appear to be self-fertile. According to the cross-pollination results, the pollinators for each cultivar are shown below.
•Aynalı: Kebap, Papaz.
•Can-1: Havran, Söbü Can, Turfanda Can.
•Foça: Karşıyaka, Papaz.
•Havran: Can-1, Orta Can.
•Karşıyaka: Orta Can.
•Kebap: Papaz. •Orta Can: Havran, Karşıyaka.
•Papaz: Foça, Aynalı.
•Söbü Can: Havran.
•Turfanda: Can-1.

Anahtar Kelimeler

Prunus cerasifera Ehrh. , Can Eriği , Biology

Kaynakça

• Childers, N.F., 1961. Modern Fruit Science. New Jersey.
• Coutanceau, M., 1962. Arboriculture Fruitière. J.B. Bailliere et Fils. Paris.
• Çölaşan, Ü.E., 1960. Türkiye İklimi. Ankara.
• Davis, P.H., 1972. Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Cilt 4. Edinburg Univ. Press.
• Dokuzoğuz, M., Bazı Önemli Elma ve Armut Çeşitlerimizin Sitolojik Yapıları ve Bununla Çiçek Tozu Çimlenmesi, Meyvelerde Çekirdek Teşekkülü ve Meyve Tutumu Arasındaki Münasebetler (Basılmamış). Ankara.
• Gourley, J.H., F.S. Hewlett, 1957. Modern Fruit Production, 10. baskı, The Macmillan Comp. New York.
• Gautier, M., 1972. Les Porte-greffes du Prunier. Arbor. Fruitière. 224 : 25-23.
• Kobel, F., 1944. (Çeviren: S. Özbek). Meyveciliğin Fizyolojik ve Biyolojik Esasları. Yüksek Ziraat Enstitüsü, Ankara.
• Krümmel, H., 1955. (Çeviren: S. Özbek). Bağ Bahçe Bitkilerinin Islahı. A.Ü. Ziraat Fakültesi Yardımcı Ders Kitabı 27.
• Özbek, S., 1943. Çiçek Tomurcuğu Teşekkülü Esas Tutularak Kastamonu Dolaylarındaki En Önemli Meyve Türlerinin Verimliliğine Tesir Eden Biyolojik Faktörler Üzerinde Araştırmalar. Ankara.
• Özçağıran, R., 1976. Türkiye’de Mevcut Erik Türlerinin Teşhisi ve Bunlardan Prunus cerasifera Ehrh. Türüne Ait Bazı Çeşitlerin (Can Erikleri) Meyve özellikleri. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Yayın No: 276, İzmir.
• Özçağıran, R., 1978. Production de Prunes et ses Varietes Importantes en Turquie. "3. Erik Genetiği, Islahı ve Pomolojisi Sempozyumu. Cacak-Yugoslovia. Acta Horticulturae. 74.
• Paunovic, A.S., 1968. Travaux’de Selection chez le Prunus cerasifera var. Myrobolan lois comme Porte-greffe pour le Prunier. Acta Horticulturae. 10:313-332.
• Ülkümen, L., 1938. Malatya’nın Mühim Meyve Çeşitleri Üzerinde Morfolojik, Fizyolojik, Biyolojik Araştırmalar. Yüksek Ziraat Enstitüsü, Ankara.
• Zielinski, Q.B., 1955. Modern Systematic Pomology. Dubuque, Iowa.