The Place Of Ibn Tabataba In The World Of Science

Yıl 2020, Sayı: 11, 114 - 133, 30.06.2020

Ayşe Kutlu

Öz

Ibn Tabâtabâ (322/934) lived in the second period of Abbasids. This was a culturally and scientifically dynamic period in which numerous valuable works were composed in every field. Ibn Tabâtabâ completed his education in İsfahan, where he was born and grew up. He has produced important works in the Arabic language field. In the sources, there are eight work titles related to Ibn Tabataba. The most important work that has survived until today is Iyar Al-shır. He wrote this work to explain the art of poetry according to literary criteria. He gave self-information in a textbook format with a simple style. Another aspect that makes Iyar Al-shır valuable is that it has made brief explanations on different topics of literary criticism. Ibn Tabâtabâ, who was a poet himself, him interpretation of the poem was adopted by the scholars who followed him and similar explanations were given. It is possible to to coincide the name of Ibn Tabatabâ or the idea without mentioning it in many works written in the following periods. In this study, firstly, the life and works of Ibn Tabatabâ are presented in the light of the information in the biographical books. Later on, his contributions to the world of science based on the works of the scholars of the next period are given and the scholars lived at the same period with İbn Tabataba. The explanations of some scholars who lived after Ibn Tabatabâ and addressed the same topics were compared with the explanations of Ibn Tabatabâ.
The fact that some information in the literary criticism books written after 'İyârü'ş-şi‘r' overlapped with the opinions of Ibn Tabatabâ showed that despite the small volume of 'iyârü'ş-şi‘r, the effect was great.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Eloquence, Ibn Tabataba, Iyar al-Seer, Poetry Criticism, Eloquence

İbn Tabâtabâ'nın İlim Dünyasındaki Yeri

Öz

Ebü’l-Hasan İbn Tabâtabâ el-Alevî (322/934), Abbasilerin ikinci döneminde yaşamıştır. Bu dönem, tarihte kültürel ve ilmî açıdan hareketli bir dönem olmuş, her alanda çok değerli eserler ortaya konulmuştur. İbn Tabâtabâ öğrenimini doğup büyüdüğü yer olan İsfahan’da tamamlamış ve Arap Dili alanında önemli eserler ortaya koymuştur. Kaynaklarda İbn Tabataba’ya nisbet edilen sekiz eser ismi geçmektedir. Günümüze ulaşan en önemli eseri ‘İyârü’ş-şi‘r’dir. Bu eserini, şiir sanatını edebî ölçütlere göre açıklamak için kaleme almıştır. Sade bir üslupla ders kitabı formatında öz bilgiler vermiştir. İyârü’ş-şi‘r’i değerli yapan bir yönü de edebî tenkitin farklı konularında kısa açıklamalarda bulunmuş olmasıdır. Kendisi de bir şair olan İbn Tabâtabâ’nın şiirlere ilişkin yorumları kendisinden sonraki âlimler tarafından benimsenmiş ve benzer açıklamalarda bulunulmuştur. Sonraki dönemlerde kaleme alınan pek çok eserde İbn Tabâtabâ’nın ismine veya ismi zikredilmeksizin fikrine rastlamak mümkündür. Bu çalışmada ilk olarak İbn Tabâtabâ’nın hayatı ve eserleri tabakat kitaplarındaki bilgiler ışığında verilecektir. Daha sonra ise İbn Tabâtabâ’nın çağdaşı ve sonraki dönem âlimlerinin eserlerinden hareketle kendisinin ilim dünyasına yapmış olduğu katkılar incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, İBN TABÂTABÂ, ‘İyârü’ş-şi‘r, Edebî Tenkit, Şiir Tenkiti, Belagat

Kaynakça

• Abbas, İhsan. Târîhü’n-nakdi’l-edebî ‘inde’l-‘Arab. Beyrut: Dârü’s-Sekâfe, 1983.
• ‘Abdüsselâm ‘Abdülhafîz ‘Abdül‘al. Nakdü’ş-şi‘r beyne İbn Kuteybe ve İbn Tabâtabâ el-‘alevî, Mısır: Dârü’l-Fikri’l-‘Arabî, ts.
• ‘Alâvene, Şerif. Kadâyâ en-nakdi’l-edebî ve’l-belâġati fî kitabi ‘İyârü’ş-şi‘r. Ürdün: Dârü’l-Menâhic, 2003.
• el-‘Alevî, Yahya b. Hamza. et-Tırâz li esrâri’l-belâġa ve ‘ulûmi hakâiki’l-i‘câz, Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Unsuriyye, H 1423.
• el-Âmidî, Hasan b. Bişr. el-Müvâzene beyne şi‘ri Ebî Temmam ve’l-Buhturî, nşr. Seyyid Ahmed Nasr, Kahire: Dârü‘l-Me‘ârif, 1992.
• el-‘Askerî, Ebû Ahmed. el-Masûn fi’l-edeb. nşr. ‘Abdüsselâm Muhammed Hârun, Kuveyt: Matba‘atü Hükûmet-i Kuveyt, 2. Basım, 1984.
• el-‘Askerî, Ebû Hilâl. Dîvânü’l-me‘anî, Beyrut: Dârü’l-Cîl, ts.
• el-‘Askerî. Ebû Hilâl. es-Sınâ‘ateyn. nşr. Ali Muhammed el-Becâvî ve Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Unsuriyye, h. 1419.
• el-Baġdâdî, İsmail b. Muhammed. Hediyyetü’l-ârifîn. İstanbul: Vekâletü’l-Me‘ârif el-Celîle fî Matba‘atiha el-Behiyye, 1951.
• Baş, Eyüp. İslam Tarihi El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
• el-Berkûkî, Abdurrahman b. ‘Abdirrahman. ez-Zehâir ve’l-‘abkariyyât, Mısır: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, ts.
• Cemalettin Ebü’l-Mehâsin. en-Nücûmüz-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire, Mısır Vizâratü’s-Sekâfe ve’l-İrşâd el-Kavmî Dârü’l-Kütüb, ts.
• el-Cürcânî, Abdülkâhir. Esrârü’l-belâġa. nşr. Mahmud Muhammed Şakir, Kahire: Matba‘atü’l-Medenî, ts.
• Dayf, Şevkî. Târîhü’l-edebi’l-‘Arabî el-‘Asrü’l-‘Abbâsîyyü’l-evvel. Kahire: Dârü’l-Me‘ârîf, ts.
• Dayf, Şevkî. Târîhü’l-edebi’l-‘Arabî el-‘Asrü’l-‘Abbâsîyyü’s-sânî. Kahire: Dârü’l-Me‘ârîf, ts.
• Ebû Abdullah İbnü’l-Vezîr. el-‘Avâsım ve’l-kavâsım fi’z-zeb ‘an sünneti Ebi’l-Kâsım, nşr. Şu‘ayb el-‘Arnavût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle li’t-Tıbâ‘ati ve’n-Neşri ve’-Tevzi‘, 1994.
• Ebü’l-Ferec el-İsfehânî. el-Eġânî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye,1986.
• el-Hamevî, Yâkût. Mu‘cemü’l-üdebâ, nşr. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-İslâmî, 1993.
• el-Husrî, Ebû İshak. Zehrü’l-âdâb ve semerü’l-elbâb. Beyrut: Dârü’l-Cîl, ts.
• el-Hüzelî, Sâ‘ide b. Cüeyye. Şi‘rü Sâ‘ide b. Cüeyye el-Hüzelî. nşr. Meysâ’ Katlân, Ürdün: Ürdün Üniversitesi Kütüphanesi, 2003.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr, Tunus: Dâru’t-Tûnûsiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn ‘Âşûr, Muhammed et-Tâhir. Mâkâsidü’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye. nşr. Muhammedü’l-Habîb İbnü’l-Hûce, Katar: Vizâratu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2004.
• İbn ‘Aynî Abdullah. el-Mekâyîsü’n-nakdiyye fî kitâbi İyâri’ş-şi‘r li’bni Tabâtabâ el-‘alevî. Cezayir: Câmi‘atu Ebî Bekr Belkâyıd, Külliyyetü’l-Âdâb ve’l-Lüġât, el-Lüġatü’l-‘Arabiyyetü ve Âdâbihâ, Yüksek Lisans Tezi. 2009-2010.
• İbn Ebû Tâhir. Kitâbu Baġdâd, nşr. İzzet el-‘Attâr el-Hüseynî, Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 3. Basım, 2002.
• İbn Haldûn el-İşbîlî. Dîvânü’l-mübtede’ ve’l-haber fî târîhi’l-‘Arabi ve’l-Berber ve men ‘âsarahüm min zevi’ş-şe’ni’l-ekber. nşr. Halil Şehade, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1988.
• İbn Hallikân, Ebü’l Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed el-Bermekî el-İrbilî. Vefeyâtü’l-a‘yan, nşr. İhsan Abbas, Beyrut: Dâru Sâdır, 1900.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn. Nisârü’l-ezhâr fî’l-leyli ve’n-nehâr. Kostantiniyye: Matba‘atü’l-Cevâib, H 1298.
• İbn Tabâtabâ. İyârü’ş-şi‘r. nşr. ‘Abbas ‘Abdüssâtir, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2005.
• İbn Tabâtabâ. İyârü’ş-şi‘r. nşr. ‘Abdülaziz b. Nâsır el-Mâni‘, Riyad: Dârü’l-‘Ulûm, 1985.
• İbnü’l-Kıftî, İnbâhü’r-ruvât ‘alâ enbâhi’n-nühât. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-‘Arabî, 1982.
• İbnü’l-Mu‘tez, Ebü’l-‘Abbas Abdullah b. Muhammed. Tabakâtü’ş-şu‘arâ, nşr. ‘Abdüssettâr Ahmed Ferec, Kahire: Dârü’l-Me‘ârif, 3. Basım, ts.
• İbnü’l-Mu‘tez, Ebü’l-‘Abbas Abdullah b. Muhammmed. el-Bedî‘ fi’l-bedî‘. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1. Basım, 1990,
• İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Yakub. el-Fihrist. nşr. İbrahim Ramazân, Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 2. Basım, 1997.
• Kehhâle, Ömer b. Rızâ. Mu‘cemü’l-müellifîn. Beyrut: Mektebetu’l-Müsenna Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• el-Kıftî, Ebü’l-Hasen Cemâlüddîn. el-Muhammedûn mine’ş-şu‘arâ ve eş‘ârühüm. b.y.: Dârü’l-Yemâme, 1970.
• el-Kuraşî, İbrahim b. Herme. Şi‘rü İbrahim b. Herme el-Kuraşî. nşr. Muhammed Neffa‘ ve Hüseyin ‘Atvân, Dimeşk: Mektebetü’d-Duktûr Mervân el-‘Atiyye, 1969.
• Kutlu, Ayşe. İbn Tabâtabâ ve ‘Iyâru’ş-Şi‘r Adlı Eseri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Küçüksarı, Mücahit. “İbn Tabâtabâ’ya Göre Şiirin Mahiyeti ve Türleri”. Bilimname 33/1 (Mayıs 2017), 89-118.
• el-Merzübânî, Muhammed b. ‘İmrân. el-Müveşşah fî meâhizi’l-‘ülemâ ‘ale’ş-şu‘arâ. nşr. Muhammed Hüseyin Şemseddin. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1995.
• el-Merzübânî, Muhammed b. İmrân. Mu‘cemü’ş-şu‘arâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 1982.
• en-Nâbiġa ez-Zübyânî. Dîvânü’n-Nâbiġa ez-Zübyânî. nşr. Şükrî Faysal, Beyrut: Dârü’l-Fikr, , 1990.
• Öznurhan, Halim. İbn Tabâtabâ’nın Şiir Anlayışı. Kayseri: Tez-Mer Ofset, 2013.
• er-Râġıb el-İsfehânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed. Muhâdarâtü’l-üdebâ ve muhâverâtü’ş-şu‘arâ ve’l-büleġa. Beyrut: Şeriketü Dâri’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam. H 1420.
• es-Sa‘îdî, ‘Abdü’l-Müte‘âl. Buġyetü’l-îzâh li telhîsi’l-Miftâh fî ‘Ûlûmi’l-Belâġa, b.y.: Mektebetü’l-Âdâb, 2005.
• es-Safedî, Salahattin Halil b. Aybek b. Abdillah. el-Vâfî bi’l-vefeyât. nşr. Ahmed el-Arnavût ve Türkî Mustafa, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 2000.
• es-Se‘âlebî, Ebu Mansûr. Simârü’l-kulûb fi’l-muzâf ve’l-mensûb, Beyrut: Dârü’l-Me‘ârif, Kahire, ts.
• es-Se‘âlebî, Ebu Mansûr. Ahsenü mâ semi‘tü. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2000.
• es-Se‘âlebî, Ebu Mansûr. el-İ‘câz ve’l-îcâz. Kahire: Mektebetü’l-Kur’ân, ts.
• es-Se‘âlebî, Ebu Mansûr. el-Letâif ve’z-zarâif. Beyrut: Dârü’l-Menâhil, ts.
• es-Se‘âlebî, Ebu Mansûr. et-Temsîl ve’l-muhâdara. nşr. ‘Abdülfettâh Muhammed el-Hulv, b.y.: ed-Dârü’l-‘Arabiyye li’l-Kitâb, 2. Basım, 1981.
• es-Se‘âlebî, Ebu Mansûr. Fıkhü’l-lüġa ve sirrü’l-‘Arabiyye. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2002.
• es-Se‘âlebî, Ebu Mansûr. Hâssü’l-hâs. nşr. Hasan el-Emîn, Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayat, ts.
• es-Se‘âlebî, Ebu Mansûr. Men gâbe ‘anhü’l-mutrib. el-Matba‘atü’l-Edebiyye, H 1309.
• es-Se‘âlebî, Ebu Mansûr. Yetîmetü’d-Dehr Fî Mehâsini Ehli’l-‘Asr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1983.
• es-Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb. Miftâhü’l-‘ulûm. nşr. Nu‘aym Zirzûr, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 1987.
• Sezgin, Fuat. Târîhü’t-türâsi’l-‘Arabî. Suudi Arabistan: İdâratü’s-Sekâfe ve’n-Neşr bi’l-Câmi‘a, 1991.
• es-Süyûtî, Celaleddin. Büġyetü’l-vü‘ât fî tabakâti’l-lüġaviyyîn ve’n-nühât. nşr. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim, Lübnan: Mektebetu’l-‘Asriyye, ts.
• et-Tevhîdî, Ali b. Muhammed Ebû Hayyân. el-Besâir ve’z-zehâir. nşr. Vedâd el-Kâdî, Beyrut: Dâru Sâdır, 1988.
• et-Tîfâşî, Ebü’l-Abbas. Sürûrü’n-nefs bimedâriki’l-havâssi’l-hams. nşr. İhsan Abbas, Beyrut: el-Müessesetü’l-‘Arabiyye li’d-Dirâsâti ve’n-Neşr, 1980.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Abbasîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/31-48. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Zeydân, Corcî. Târihü âdâbi’l-lüġati’l-‘Arabiyye. Muessesetu Hindâvî li’t-Ta‘lim ve’s-Sekâfe, Kahire, 2012.
• ez-Ziriklî, Hayreddin b. Mahmud b. Muhammed b. Ali b. Fâris. el-A‘lâm. b.y.: Dârü’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.
• ez-Zübyânî, Şemmâh b. Dırar. Dîvânü’ş-Şemmâh b. Dırar ez-Zübyânî. nşr. Selahaddin el-Hâdî, Kahire: Dârü’l-Me‘ârif, 2009