STUDY ON THE POETRY SOURCES OF THE HADITH METHODOLOGY AND A TURKISH POETRY WORK ON THE SUBJECT

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 81 - 114, 11.06.2025

Fehmi Çiçek

Öz

Muslims, who built the fourteen-century-old Islamic Civilization, used poetry and literature not only in the spoken language of daily life, but also in many areas of life, from economy to law, from politics to education, from astronomy to medicine. Unlike other societies, they wrote the methodologies (Usuul) of sciences such as tafsir, hadith, fiqh, grammar and sirah, in Alfiya of a thousand couplets. The basic principles of the methodology of Hadith was born in the period of the Prophet (pbuh) and his companions, developed in the first three centuries, and became an independent discipline in the fourth century with Ramhurmudhi’s work "Al-Muhaddisü'l-Fasıl", then methodology of Hadith began to be written in Mandhumah (poetic work), and then many poetic works with short, medium and long couplets were written. The middle long poems of scholars such as Majdudden al-Fairuzabadi, Kamaludden Ash-Shumunni, Ibn Zakri At- Tilimsani, Radhıyudden Al-Gazzi, Ibn Fattuuh Al-Baiquuni and the poems with thousand couplets of Shihaabudden Al-Huvaiyi, Zainudden Al-Iraqi, Mohammad b. Abdurrahman Al-Barshansi, Jalaludden As-Süyuti were among the major poetic works written in the methodology of Hadith. Our doctoral thesis titled "Poetry Sources In The Literature Of The Methodology Of Hadith And A Turkısh Poetry Work In The Methodology Of Hadith", which we completed at FSM Foundation University in 2020, is a first in our country from the perspective that examines the methodology of Hadith written in Arabic at the doctoral level. This article is a brief summary of the study in question. In addition, among the Hadith methodology works in the republican period, there is neither an academic nor an ordinary Turkish poetic work in the methodology of Hadith. For this reason, our Turkish poetic work in the methodology of Hadith called "Al-Mandhumah Al-Fahmiyyah” consisting of 80 couplets, with its 7+7=14 syllable structure, rich rhymes, academic content and attractive style, is again a "first" in its field. It is hoped that this study will contribute to learning and teaching the Hadith methogology in an easier and more attractive way at the undergraduate and graduate levels.

Anahtar Kelimeler

Hadith , Mandhumah , Methodology of Hadith , Literature , Poem , Books

المنظومات في علم مصطلح الحديث وعمل منظومة باللغة التركية في مصطلح الحديث

Öz

استخدم المسلمون، الذين بنوا الحضارة الإسلامية التي دامت أربعة عشر قرنًا، المنظومة والشعر والأدب ليس فقط في اللغة المنطوقة للحياة اليومية، ولكن أيضًا في العديد من مجالات الحياة، من الاقتصاد إلى القانون، ومن السياسة إلى التعليم، ومن علم الفلك إلى الطب.وعلى عكس المجتمعات الأخرى، فقد كتبوا أصول العلوم مثل التفسير والحديث والفقه والسيرة، في منظومات تتشكل من ألف بيت, إن مبادئ علم أصول الحديث ولدت في عهد النبي (صلى الله عليه وسلم)، وتطورت في القرون الثلاثة الأولى، وانتقلت إلى فرع منفصل من العلوم في القرن الرابع مع كتاب رامهرموزي "المحدث الفاصل".وقد تطورت بشكل جيد مع الحاكم النيسابوري وخطيب البغدادي وابن الصلاح، واكتسبت بعداً مختلفاً مع قصيدة "غرامي صحيح" لابن فرح الإشبيلي في منتصف القرن السابع فبدأ أصول الحديث يكتب منظومة، ثم كتبت العديد من المنظومات ذات الأبيات القصيرة والمتوسطة والطويلة. أصبحت منظومات العلماء مثل مجد الدين الفيروزآبادي، وكمال الدين الشمني، وابن زكري التلمساني، وراضي الدين الغزي، وابن فتوح البيكوني؛ وألفيات شهاب الدين الحويي و زين الدين العراقي و عبد الرحمن البرسنشي وجلال الدين السيوطي من أهم المنظومات المكتوبة في علم مصطلح الحديث. إن أطروحتنا للدكتوراه بعنوان "المنظومات في علم مصطلح الحديث وعمل منظومة باللغة التركية في مصطلح الحديث" التي أكملناها في جامعة السلطان محمد الفاتح عام 2020 هي الأولى من نوعها في تركيا من ناحيتين, الأولى: إنها أطروحة تبحث في منظومات في مصطلح الحديث المكتوبة باللغة العربية على مستوى الدكتوراه والثاني: إن المنظومة الفهمية التى تشكلت من ثمانين بيتا هي أول منظومة كتبت بالتركية في مصطلح الحديث عبر تاريخ الجمهورية التركية, حيث أنه لم يتم العثور , للأسف, على أي منظومة كتبت في مصطلح الحديث باللغة التركية , وبناءً على ذلك، فإن عمل منظومة باللغة التركية في مصطلح الحديث المكونة من 80 بيتًا ببنيتها القافية الغنية، على الوزن الهجائي 7+7=14 ، وأسلوب جذاب ومحتوى أكاديمي، تعد مرة أخرى "الأولى" في مجالها. ومن المؤمل أن تساهم هذه الدراسة في تدريس مصطلح الحديث بطريقة أسهل وأكثر جاذبية في المرحلتين الجامعية والدراسات العليا. إن هذه المقالة هي ملخص موجز للدراسة المعنية

Anahtar Kelimeler

الحديث , المنظومة , مصطلح الحديث , الأدب , الكتب

HADİS USULÜNÜN MANZUM KAYNAKLARI VE TÜRKÇE MANZUM HADİS USULÜ ÇALIŞMASI

Öz

On dört asırlık İslam Medeniyetini inşa eden Müslümanlar, şiir ve edebiyatı sadece günlük hayatın konuşma dilinde kullanmakla kalmayıp ekonomiden hukuka, siyasetten eğitime, astronomiden tıbba kadar hayatın birçok alanında kullanmışlardır. Diğer toplumlardan farklı olarak tefsir, hadis, fıkıh, gramer, siyer gibi ilimlerin metodolojilerini (usullerini), bin beyitlik Elfiye’lerle yazmışlardır. Usûl-ü Hadis ilminin esasları Hz. Peygamber (s.a.v.) döneminde doğmuş, ilk üç asırda gelişmiş, dördüncü asırda Râmhürmüzî’nin “el-Muhaddisü’l-fâsıl” adlı kitabıyla ayrı bir ilim dalına intikal etmiştir. Hâkim en-Nîsâbûrî, Hatîb el-Bağdâdî ve İbnü’s-Salâh ile iyice gelişmiş, yedinci asrın ortalarında İbn Ferah el-İşbîlî’nin “Garâmî Sahîh” adlı manzûmesiyle farklı bir boyut kazanmıştır. Hadis Usûlü, artık manzûm olarak yazılmaya başlanmış, sonra kısa, orta ve uzun beyitli birçok manzûmeler yazılmıştır. Mecdüddin el-Fîrûzâbâdî, Kemalüddin eş-Şümünnî, İbn Zekrî et-Tilimsânî, Radıyyüddin el-Gazzî ve İbn Fettûh el-Beykûnî gibi âlimlerin manzûmeleri; Şihabüddin el-Hüveyyî, Zeynüddin el-Irâkî, Muhammed b. Abdurrahman el-Berşensî ve Celalüddin es-Süyûtî gibi âlimlerin Elfiyye’leri, Hadis Usûlü’nde yazılan belli başlı manzûm eserler arasında yer almıştır. 2020 yılında FSM Vakıf Üniversitesinde tamamladığımız “Hadis Usûlü Literatüründe Manzûm Eserler ve Türkçe Manzûm Hadis Usûlü Çalışması” adlı doktora tezimiz, Arapça yazılan Hadis Usulü eserlerini doktora seviyesinde inceleyen bir tez olması yönüyle ülkemizde bir ilktir. Bu makalemiz mevzubahis çalışmanın kısa bir özeti mahiyetindeir. Cumhuriyet döneminde yapılan hadis usulü çalışmalarını incelediğimizde -maalesef- Hadis Usulünü Türkçe Manzume ile kaleme alan bir esere rastlanmamıştır. Buradan hareketle, zengin kafiye yapısı, 7+7=14’lü hece ölçüsü, çekici üslubu ve akademik muhtevasıyla “el-Manzumetü’l-Fehmiyye” adlı 80 beyitlik Türkçe Manzum Hadis Usulü çalışmamız yine alanında bir “ilk”tir. Bu çalışmamızın, lisans ve lisansüstü seviyede Hadis Usûlünü daha kolay ve çekici bir yolla tedris esilmesine katkı sağlaması ümit edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis , Manzume , Hadis Usulü , Edebiyat , Şiir , Kitaplar

Etik Beyan

Bu makale akademik etik kurallarına uyularak hazırlanmıştır.

Destekleyen Kurum

Karabük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Teşekkür

Makalenin değerini anlayan herkese teşekkürler

Kaynakça

• Ahmet Muhtar Abdulhamid Ömer, Mu’cemü’l-lügati’l-arabiyyeti’l-mu’âsıra (by. Âlemü’l-Kütüb, 1429/2008)
• Alevi, Ebu Mevâhib Abdülhafîz b. Hasen, Nazmu mustalahi’l-hadîs (Fas: el-Matba’atü’l-Mevleviyye, 1321/1903)
• Altıkulaç, Tayyar, “İbnü’l-Cezerî”, DİA
• Aybakan, Bilal, “Şâfiî”, DİA
• Aydemir, Abdullah, “Ebü’l-Âliye”, DİA
• Aydın, Osman, Manzum Hadis Usulu, (İstanbul: Kitabi Yayınevi, 2024)
• Baytar, Abdurrezzak b. Hasan b. İbrahim, Hilyetü’l-beşer fi târîhi’l-karni’s-sâlisi aşar (Beyrut: Dâru Sâdır, 1413/1993)
• Benli, Ali, “Nudehî”, DİA
• Bilen, Mehmet, “Ohinli Şeyh Alauddin ve Hadis Usulüne Dair Manzumesi”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (2012)
• Brocellman, Târîhu’l-edebi’l-arabî, thk. Abdülhalim Neccâr, (Kahire: Dâru’l-Me’ârif, ts.)
• Buhari, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmi’u’s-sahih, thk. Mustafa Dîb el-Buğa (Dimaşk: Daru İbn Kesir, 1414/1993)
• Ceberti, Abdurrahman b. Hasan, Târîhu acâibi’l-âsâr fi’t-terâcimi ve’l-ahbâr (Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.)
• Celalüddin Abdurrahman b. Ebu Bekir es-Süyûtî, Elfiyye, thk. Ahmed Muhammed Şâkir (by. Mektebetü’l-İlmiyye, ts.)
• Çelik, Abdullah, Hadis Usulü İlminin Doğuşu ve Gelişimi (Hicri İlk Üç Asır) (İstanbul: Divan Yayınları, 2022)
• Çi̇çek, Fehmi, "Cumhuriyet Dönemi Hadis Usulü Çalışmalarına Farklı Bir Bakış: El-Manzumetü'l-Fehmiyye". Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6 / 11 (Haziran 2020)
• Çiçek, Fehmi, İbn Ferah el-İşbîlî ve Garâmî Sahih Adlı Manzûmesi, FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, İstanbul, 2019, sayı 14,
• Çiçek, Fehmi, Hadis Usulü Literatüründe Manzumeler ve Türkçe Manzum Hadis Usulü Çalışması (İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020)
• Davudi, Muhammed b. Ali b. Ahmed, Tabakâtü’l-müfessirîn (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.) Durmuş, İsmail, “Zebîdî”, DİA
• Ebu Abdillah Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz ez-Zehebî, Mu’cemu’ş-şuyûhi’l-Kebîr, thk. Muhammed Habib el-Heyle (Taif: Mektebetü’s-Sıddîk, 1408/1988)
• Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebu Bekir es-Süyûtî, Elfiyye fi ilmi’l-hadîs, thk. Ahmed Muhammed Şakir (Mısır: Mektebetü’l-ilmiyye, ts.)
• Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed es-Süyûtî, Buğyetü’l-vü’ât fî tabakâti’l-lugaviyyîn ve’n-nuhât, thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim (Sayda: Mektebetü’l-Asriyye, ts.)
• el-Fihrisü’ş-şâmil li’t-türâsi’l-arabiyyi’l-islâmiyyi’l-mahtût, el- Hadisü’n-Nebevî (Amman: Müessesetü Âli Beyt, 1406/1986)
• Etyûbi Muhammed b. Şeyh Ali b. Adem, İs’âfu zevi’l-vatar bi şerhi nazmi’d-dürer, (Riyad: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1436/2014)
• Ezherî, Muhammed b. Muhammed b. Ahmed b. Abdulkadir el-Mâliki, eş-Şerhu’l-melîh ‘alâ mukaddimeti Garâmî sahih, thk, Hişam b. Muhammed el-Hasenî (Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1430/2009)