ARNAVUTÇAYA GEÇMİŞ TÜRKÇE SÖZCÜKLERİN KAZANDIĞI SOYUT ANLAMLAR

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 1, 28 - 45, 27.06.2022

Sindi Bilibashi , Fatma Sibel Bayaraktar

https://doi.org/10.53711/balkanistik.1020760

Öz

Balkan halkları Türkçenin hâkimiyeti altında geçirdikleri yarım milenyum boyunca dillerini ve dinlerini serbestçe yaşama haklarına sahip olmakla birlikte koruyucuları olan Türklerin hem dinlerini hem dillerini de sempatiyle karşılamışlardır. Kimi Balkanlılar dinlerini İslam olarak yaşamayı seçerken genellikle Ortodoks Hristiyan olan diğer unsurlar da Türklerle beraber tanıştıkları İslam gelenek ve âdetlerini bir anlamda kendileştirerek yaşantılarına dâhil etmişlerdir. Dillerini kullanmakta serbest oldukları hâlde gerek genç nesillerin geleceğini İstanbul’da gören ailelerin eğitim için çocuklarını İstanbul’a gönderme hevesi gerek resmî işlemlerde kullanılan dilin Türkçe olması Türkçenin etkisini onların hayatlarına hâkim kılmıştır. Hatta sokak dilinin ve ticaret dilinin yayılmacı karakteriyle Balkan dillerinin hepsinde Türkçe sözcükler inanılmaz yaşam alanları bulmuştur.
Sözcüklerin verildiği gibi kalmadığını biliyoruz. Alan dil, veren dilden kimi zaman bağımsız hareket eder. Aldığı sözcükleri evirip çevirir, kendine gerekli olan yerde istediği tat ve dokuda yeniden yapılandırarak kullanmayı yeğler. Arnavutçada da hatırı sayılır miktarda Türkçe sözcük yer almaktadır. Her ne kadar alınan sözcüklerin bir kısmı bu yüzyılda değişen resmî hâkimiyet ve moda anlayışıyla birlikte unutulmuş olsa da kimi sözcükler öylesine Arnavutçaya mal olmuştur ki artık bu dilin özgün malzemeleri arasında sayılmaları gerekir.
Türkçe sözlüklerde somut anlamlı kimi sözcükler Arnavutça sözlüğünde yerleşik hâle geldiklerinde soyut bir anlama bürünmüşlerdir. Bu çalışmada, Arnavutçaya girmiş ve anlam değişimine uğramış Türkçe sözcüklerden somut bir anlamdayken alıntılandığında soyut bir anlam taşımaya başlayanlardan bir kısmı masaya yatırılacaktır.
Çalışmada Lindita Latifi Xhanari’nin Turqizmat dhe semantika e tyre në fjalorët e shqipes adlı kitabı ve TDK’nin Güncel Türkçe Sözlük'ü esas alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Arnavutça, Alıntı Sözcükler, Verinti Sözcükler, Somut Anlam, Soyut Anlam

SEMANTIC CHANGES FROM CONCRETE TO ABSTRACT IN TURKISH LOANWORDS IN ALBANIAN LANGUAGE

Öz

The Balkan people had the right to practice their language and religion freely during the half-millennium that passed under the domination of the Turkish language, and also, they sympathized with the religion and language of the Turks. While some Balkans chose to follow Islam as their religion, other ones, generally Orthodox Christians, also adopted some parts of the Islamic traditions and customs that they learned from the Turkish people, thus in a sense they incorporated them into their lives. Even though they have been free to use their own language, the influence of the Turkish has dominated their lives for various reasons such as: The new generations have seen a brighter future in Turkey, or the parents have sent their children for study in Turkey and Turkish language have been used in all of the official institutions. In fact, with the expansionist character of everyday and commercial language, Turkish words have found themselves extraordinary large spaces in all Balkan languages.
We know that words do not stay as they are given. The borrowed words in a mother language sometimes operates independently from the language they are borrowed. The borrowed words exprerience changes in terms of taste and texture where it is pleased and necassary. There are also a considerable amount of Turkish words in the Albanian language. Although some of the words have been forgotten with the change of the official dominance and the change of the time in this century, some words have become so Albanian that they must be counted as the original materials of this language.
Some words that have a concrete meaning in Turkish dictionaries gains an abstract meaning when they are placed in the Albanian dictionary. In this study, the topic of our analysis are some words that have a concrete meaning in the Turkish dictionary but become abstract ones by a semantic chaneg when they are entered the Albanian Language.
Our study is based on the book of Lindita Latifi Xhanari Turqizmat dhe semantika e tyre në fjalorët e shqipes and the current Dictionary (Güncel Sözlük) from TDK.

Anahtar Kelimeler

Turkish, Albanian, Borrowed Words, Lended Words, Concrete Meaning, Abstract Meaning

Kaynakça

• AHANOV, Kaken (1993), Til Biliminiŋ Nergizderi, Almatı: Sanat Baspası.
• ALBAYRAK, Tuba, ERDOĞAN, Elif (2020), “Almanya’da Yaşayan III. Kuşak Türklerde Sık Kullanılan Kod Aktarımı Türleri-Bir Söylem Analizi”, Alman Dili ve Kültürü Araştırmaları Dergisi, Zeitschrift für Forschungen zur deutschen Sprache und Kultur, 2 (1), 38-55.
• BAYRAKTAR, F. Sibel (2009), “Dr. Lindita Latifi Mbı Huazımet Turke Në Gjuhën Shqıpe Krahasuar Me Gjuhët E Tjera Të Ballkanıt (Arnavutçaya ve Diğer Balkan Dillerine Geçen Türkçe Kelimelerin Karşılaştırılması) Tiranë, 542 s.”, Turkish Studies, 4 (4), 1056- 1063.
• BERBERİ, Dilaver (1964), Phonologial and Morphological Adaptation of Turkish Loanwords in Contemporar Albanian Geg Dialect of Kruja: A Synchronic Analysis, Indiana University, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Indiana.
• BOZBORA, Nuray (1997), Osmanlı Yönetiminde Arnavutluk ve Arnavut Ulusçuluğunun Gelişimi, İstanbul: Boyut Yayınevi.
• DERJAJ, Adriatik (2020), “Arnavutça Türkçe Dil İlişkileri”, Kastamonu Eğitim Dergisi, 13 (3), 991-996.
• DİLLİOĞLU, Ece (2018a), “Arnavut Edebiyatı Tarihine Genel Bir Bakış”, Multidisipliner Çalışmalar, 3, 1-18.
• DİLLİOĞLU, Tolga (2018b), “Arnavut Dili Tarihine Genel Bir Bakış”, Multidisipliner Çalışmalar, 3, 87-100.
• JAHIĆ, Dževad (1999), Školski Rječnik Bosanskog Jezika, Sarajevo: Ljiljan.
• KARAAĞAÇ, Günay (1997), “Alıntı Kelimeler Üzerine Düşünceler”, Türk Dili, 552, 499-510.
• KORKMAZ, Zeynep (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• KORKUTİ, Muzafer (2002), Historia e Popullit Shqiptar, Tiran: Toena Yayınevi.
• LYONS, John (1981), Language and Linguistic, Cambridge: Cambridge University Press.
• MANDALÁ, Matteo (2012), “Mbı Turqızmat Në Të Folmet Arbëreshe. Shqipja dhe gjuhët e Ballkanit - Albanian and Balkan Languages”, Scientific Conference held on 10-11 November 2011 in Prishtina, 277-287.
• OREL, Vladimir (1998), Albanian Etymological Dictionary, Leiden: Brill.
• ÖZGÜR, Nurcan (2013), “Sosyalizm Döneminde Arnavutluk’’, Balkanlar El Kitabı 2. Cilt: Çağdaş Balkanlar, Ankara: Akçağ Yayınları, 375-384.
• ÖZŞAHİN, Murat (2017), “Türkçe ve Komşu Dillerde Ortak Bir Mecazlaşma Örneği”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6 (2), 708-718.
• PLASARI, Ndreçi (1984), “Kreu XI, Kryengritja e Përgjitshme Popullore Dhe Themelimi i Shtetit të Demokracisë Popullore”, Historia e Shqipërisë Vëllimi i Tretë (1912-1944), Stefanaq Pollo (Ed.), Tiran: Arnavutluk Bilimler Akademisi Yayınları, 536-591.
• SHKURTAJ, Gjovalin (2010), Shqipja e Sotme, Tiran: Ufo Press.
• ŠKALJIĆ, Abdulah (1966), Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, (Sırpça Hırvatçada Türkçe Alıntı Kelimeler) Sarajevo: Svjetlost.
• THOMAI, Jani vd. (2006), Fjalor i Gjuhës Shqipe, Tiran: Arnavutluk Bilimler Akademisi Yayınları.
• Türk Dil Kurumu Güncel Sözlük, https://sozluk.gov.tr, (Erişim Tarihi: 27 Ekim 2021).
• ULLMAN, Stephen (1972), Semantics, An Introduction to The Science of Meaning, London: Oxford Basil Blackwell.
• Vikipedi: Özgür Ansiklopedi, “Arnavutça”, https://tr.wikipedia.org/wiki/Arnavutça, (Erişim Tarihi: 27 Ekim 2021).
• XHANARI LATIFI, Lindita (2012), Turqizmat dhe semantika e tyre në fjalorët e shqipes, (Arnavutça Sözlüklerde Türkçe Alıntılar ve Semantik İncelemesi), Tiran: Dudaj Yayınevi.
• YÜCEDAĞ, İsmail, KOÇ, Nurgün (2018), “Arnavutlar Arasında Anadilde Eğitim Talepleri ile Alfabe Tartışmaları ve Osmanlı Devleti’nin Tutumu”, Journal of History Culture and Research, 7 (1), 506- 526.