VOWELS IN TURKISH DIALECT SPOKEN IN BULGARIAN CENTRAL RHODOPE REGION

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 171 - 207, 29.12.2023

Sibel Mustafa Raşidova

https://doi.org/10.53711/balkanistik.1382607

Öz

The aim of this paper is to bring to the attention of language researchers the characteristics of vowel sounds used in the Turkish dialect spoken in the Central Rhodope region in Bulgaria. Within the scope of this research, audio recordings of interviews with 43 people from six villages in the region have been obtained. Voice recordings have been transcribed using the signs specified in the Turkish Language Association transcription system and texts have been created. Afterwards, the vowels in these texts that are different than vowels in standard Turkish have been examined. The frequency of use of each vowel and its position in the word have been explained with examples. Then, vowel harmony and sound events related to vowels have been examined and examples have been provided. In the conclusion part, the results of the research have been presented.
The Turkish dialects spoken in Bulgaria have been the subject of interest of linguists since the first years of the 20th century. Until the 1950s, leading language researchers such as D. Gacanov, V. A Moshkov, T. Kowalski, N. K Dimitriev, G. Nemeth, J. Eckman generally researched the Turkish dialects spoken in Northern and Northeastern Bulgaria and wrote scientific publications on these subjects. After the 1950s, important scientists such as G. Hazai, M. Şiraliev, M. Mollova, H. Süleymanoğlu Yenisoy conducted language research in the south of the country. These studies generally focused on Eastern Rhodope Turkish dialects. Most of the Rhodope Mountains are located in the southern borders of Bulgaria. Eastern Rhodopes region has the largest Turkish population therefore it has attracted more attention from linguists. Turkish dialects spoken in this region have been researched more than Turkish dialects in Western and Central Rhodope. There is no comprehensive scientific study on the Central Rhodope Turkish dialect in Bulgaria.

Anahtar Kelimeler

Turkish Dialects, Bulgaria, Central Rhodopes, Dialectology, Vowels

BULGARİSTAN ORTA RODOP TÜRK AĞIZLARINDA ÜNLÜLER

Öz

Bu çalışmanın amacı, Bulgaristan’daki Orta Rodoplar bölgesinde konuşulan Türk ağızlarında kullanılan ünlü seslerin özelliklerini dil araştırmacılarının dikkatine sunmaktır. Çalışma kapsamında bölgede yer alan altı köyden toplam 43 kişi ile yapılan mülakatların ses kayıtları Türk Dil Kurumu transkripsiyon sisteminde belirtilen işaretler kullanılarak deşifre edilmiş ve metinler oluşturulmuştur. Araştırılan bölge ağızlarında Standart Türkçedeki ünlülerden farklı olan ünlüler ele alınmıştır. Her bir ünlü ile ilgili kullanım sıklığıyla ve örneklerle kelimedeki konumu açıklanmıştır. Daha sonra ünlü uyumları ve ünlülerle ilgili ses olayları incelenmiş ve örnekler verilmiştir. Sonuç bölümünde inceleme sonuçlarına maddeler hâlinde yer verilmiştir.
Bulgaristan’da konuşulan Türk ağızları, 20. yüzyılın ilk yıllarından beri bilim insanlarının ilgi konusu olmuştur. 1950’lere kadar D. Gacanov, V. A. Moşkov, T. Kowalski, N. K. Dimitriev, G. Nemeth, J. Eckman gibi önde gelen dil araştırmacıları genellikle kuzey ve kuzeydoğu Bulgarsitan’da konuşulan Türk ağızlarını araştırmış ve bu konularla ilgili bilimsel yayınlar yapmışlardır. 1950’lerden sonra G. Hazai, M. Şiraliev, M. Mollova, H. Süleymanoğlu Yenisoy gibi önemli bilim insanları ülkenin güneyinde de dil araştırmaları yapmışlardır. Bu araştırmalar genellikle Doğu Rodop Türk ağızlarının ele alındığı araştırmalardır. Rodop Dağlarının büyük bir kısmı Bulgaristan’ın güney sınırları içerisinde bulunmaktadır. Doğu Rodoplar, Türk nüfusunun en yoğun olduğu bölgedir. Dolayısıyla dilbilimcilerin daha çok dikkatini çekmiş ve bölgede konuşulan Türk ağızları daha çok araştırılmıştır. Batı ve Orta Rodop bölgelerinde daha az Türk nüfusu olması nedeniyle burada konuşulan Türk ağızlarını konu alan bilimsel çalışmalar kısıtlıdır. Bulgaristan’daki Orta Rodop Türk Ağızlarını ele alan bilimsel nitelikte ve kapsamlı bir çalışma bulunmamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk Ağızları, Bulgaristan, Orta Rodoplar, Diyalektoloji, Ünlüler

Kaynakça

• BAYRAKTAR, Fatma Sibel, SANDALYECİ Selda (2018), “Trakya Ağızları Ses Bilgisi”, Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi, 2(1), 215-279.
• Bulgar İstatistik Kurumu, https://infostat.nsi.bg/infostat/pages/module.jsf? x_2=344, (ErişimTarihi: 10 Ekim 2023).
• Bulgarca Sözlük (Български Тълковен Речник): https://rechnik.chitanka.info/t alkoven, (ErişimTarihi: 10 Ekim 2023).
• CAFEROĞLU, Ahmet (1964), “Anadolu ve Rumeli Ağızları Ünlü Değişmeleri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 12, 1-33.
• ÇOŞKUN, Mustafa Volkan (2021), Türkçenin Ses Bilgisi, İstanbul: Bilgi Kültür Sanat Yayınevi.
• DALLI, Hüseyin (1991), Kuzeydoğu Bulgaristan Türk Ağızları Üzerine Araştırmalar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• EDİSKUN, Haydar (2017), Yeni Türk Dilbilgisi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• ERDEM, Mehmet Dursun (2008), “Anadolu Ağızlarında Görülen Birincil Ünlü Uzunlukları Üzerine”, Turkish Studies, 3(3), 502-562.
• ERGİN, Muharrem (2013), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (2015), Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• GÜLENSOY, Tuncer (1984), “Rumeli Ağızlarının Ses Bilgisi Üzerine Bir Deneme”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 32, 87-147.
• Güncel Türkçe Sözlük: https://sozluk.gov.tr/, (Erişim Tarihi: 10 Ekim 2023).
• KARAAĞAÇ, Günay (2018), Türkçenin Dil Bilgisi, Ankara: Kesit Yayınları.
• KARAHAN, Leyla (1996), Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kâşgarlı Mahmud (2018), Dîvânu Lugâti’t-Türk, Ahmet Bican Ercilasun, Ziyat Akkoyunlu (Haz.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (1953), “Batı Anadolu Ağızlarında Aslî Vokal Uzunlukları Hakkında”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 197-203.
• KORKMAZ, Zeynep (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (1994), Güney-Batı Anadolu Ağızları Sesbilgisi (Fonetik), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• NÉMETH, Gyula (2014), Folklorik ve Dînî Metinler Üzerinde Vidin Türkleri Ağaz Araştırmaları, Abdurrahman Güzel (Çev.), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZÇELİK, Sadettin (2002), "Aykırılaşma Terimi, Tanımı ve Örneklerinin Tasnifi Üzerine", İlmî Araştırmalar Dil Tarih Edebiyat Dergisi, 14, 131-144.
• Smolyan İli, https://www.smolyan.bg/media/content_files/file/obqvi/9edc6e0 3ae 6e825791eb89ef7c35b555.pdf, (Erişim Tarihi: 10 Ekim 2023).
• SULTANZADE, Vugar (2013), “Ses Olaylarının Sınıflandırılması Üzerine (Balkan Türk Ağızları Malzemesinde)”, Tiran: 2. Uluslararası Dil ve Edebiyat Konferansı: Balkanlarda Türkçe Bildiri Kitabı 1, 445-452.
• TEKİN, Talat (1995), Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, Ankara: Simurg Yayınları, 1-13.