ARAP DİLİNDE MÜKESSER (DÜZENSİZ) ÇOĞULLARDA AZLIK VE ÇOKLUK OLGUSU

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 2, 103 - 121, 31.12.2021

Gokhan Sebati Işkın

https://doi.org/10.38120/banusad.1031289

Öz

Arap gramerinde kıllet (azlık) ve kesret (çokluk) olgusu, mükesser(düzensiz) çoğulun alt iki kolu cemi kıllet ve cemi kesret olarak yer almaktadır. Arap gramercilerinin çoğunluğuna göre cemi kıllet, sayı değeri olarak “üç” ten başlar ve “on” da sona erer; cemi kesret ise “onbir” sayısından başlar ve sonsuza kadar gitmektedir. Arapçada kıllet ve kesret çoğulları kullanımda karşımıza üç şekilde çıkar: Her ikisi için yalnızca bir, biri kıllet ve diğeri de kesret için iki ve kıllet ve kesretin her birisi için birden fazla mükesser çoğul kelime. Bunlar konulmuş oldukları anlam çerçevesinde ya da birbirlerinin yerine hakikat, mecaz, niyabet bağlamında kullanılmıştır. Arap dilinin temel kaynaklarında yer alan ve ilim adamlarının çoğunluğunun kabul ettiği bu konuya birtakım itirazlar olmuştur. Çalışmamızda kıllet ve kesret çoğullarının kullanımı anlatılmış ve ilim adamlarının ortaya koymuş oldukları olumlu ya da olumsuz görüşlere yer verilerek konu tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dilbilim, Arap Dili, Mükesser Çoğul, Kıllet Çoğul, Kesret Çoğul

Kaynakça

• Buheytâvî, İmâd Muhammed Mahmûd el-, (2004) “Edevâtu’t-teklîl ve’t-teksîr fi’l-Arabiyye dirâse dilâliyye nahviyye”, Yüksek Lisans Tezi, Bağdat Üniversitesi.
• Bulut, Ali, (2016), “Belağatı Müyessere”, istanbul: İFAV.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf el-, (1983) “Mucemu’t-taʿrîfât”, (thk.) Muhammed Sıddık el-Minşâvî, Beyrut: Daru’l-Fadîle.
• Esterabâdî, Radiyyüddîn el-, (1996) “Şerhu’r-Râdî ale’l-Kâfiye”, (thk.) Yusuf Hasan Ömer, 4 Cilt. Câmi’âtü Kâri Yunus.
• Fazlıoğlu, Şükran "Vaz‘", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/vaz--dilbilim (08.11.2021).
• Ferâhîdî, Halil b. Ahmed el-, (2003) “Kitâbü’l-‘Ayn” (thk.) Abdulhamid Hindâvî, 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Galâyînî, Mustafa el-, (1993), “Câmi‘u’d-durûsi’l-‘Arabiyye”, 3 Cilt, 28. Baskı, Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye.
• Güngör, İ, ( 2017 ) “Arapçada Çoğulun Sayısal Değeri Üzerine Bir İnceleme”, Nüsha, 45:75-106.
• Hadîsî, Hadice el-, (1965), “Ebniyetu’s-sarf-i fi Kitab-i Sibeveyh”, 1. Baskı, Bağdat: Mektebetu’n-Nahda.
• Hasan, Abbas, (1966) “el-Luğatu ve’n-nahv beyne’l-kadîm ve’l-hadîs”, Mısır: Dâru’l-Meârif.
• Hasan, Abbâs, (ts.) “en-Nahvu’l-vâfî”, 4 Cilt 3. Baskı Dâru’l-Ma’ârif, Mısır.
• Hudarî, (2003) “Haşiyetu’l-Hudarî alâ Şerhi İbni Akîl alâ Elfiyyeti İbn-i Malik” (tsh.) Yusuf eş-Şeyh Muhammed el-Bekâ’î, 2 Cilt, 1.Baskı, Beyrut: Daru’l-fikr.
• Hulvânî, Muhammed Hayru’l-, (1987) “el-Vâdıh fi’s-sarf”, 4. Baskı, Beyrut: Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem, (ts.) “Lisânü’l-ʿArab” 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir.
• İbn Akîl, Bahâuddin Abdullah, (1980) “Şerhu İbn Akîl alâ Elfiyyeti İbni Mâlik” 4 Cilt, 20. Baskı Kahire: Daru’t-turâs
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman, (ts.), “el-Hasâis”, (thk.) Muhammed Ali Neccâr, 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabi
• İbn Fâris, Ahmet b.Zekeriyyâ Ebu’l-Huseyn, (1997) “es-Sahibî fî fıkh’l-luğati’l-Arabiyyeti ve mes’ailuha ve sunenu’l-Arab fî kelâmihâ” 1. Baskı, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye.
• İbn Hamdûn, (2003) “Haşiyetu İbn Hamdûn alâ Şerhi’l-Mekûdî alâ Elfiyyeti İbni Mâlik” 2 Cilt, Daru’l-fikr .
• İbn Hişâm, Cemâluddin el-Ensârî, (2005), “Şerhu Katri’n-nedâ ve bellu’s-sadâ”, Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye.
• İbnu’l- Enbârî, Ebi’l-Beraket Abdurrahmân b. Ebi Saîd el-Enbârî, (1967) “Esraru’l-Arabiyye” (thk.) Muhammed Behcet El-Beytâr , Dimeşk: Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye.
• İbnu’s-Serrâc, Ebu Bekir, (ts.) “el-Usûl fi’nahv” (thk.) Abdulhuseyin el-Fetlî, 3 Cilt Müessesetu’r-risâle Mâcid, Vafî Hâc, (2003) “Zahiratu cem’i teksîr fi’i-Arabiyye Dirâsetun li ebrazi hasâisihâ’l-lafziyyeti ve’l-ma’neviyye”, Master of Arts, American University of Beirut, Department of Arabic and Near Eastern Languages, Beyrut.
• Neccâr. Şevki en, (1985) “ Ustûratu’l-killeti ve’l-kesra inde’n-nuhâti” ed-Dâra, 10 (4), 108-119.
• Rummânî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsa b. Ali b. Abdullah er-, (ts.) “Kitabu‟l-l-hudûd fi’n-nahv, (thk.) Betul Kasım Nâsır, Câmiatu Bagdâd, Kulliyyetu’l-Âdâb.
• Sabbân, Muhammed b. Ali es-, (ts.) “Haşiyetu’s-Sabbân ‘alâ Şerhi’l-Eşmûnî”, Midyat: el-Mektebetu’l-İslamiyye.
• Saydâvî, Yusuf -es, (1999) el-Kefâf Kitâbun yu’îdu savğe kavâidi’l-lugati’l-Arabiyye, 2 Cilt, 1. Baskı, Dimeşk: el-Matbaatu’l-‘ilmiyye
• Sîbeveyh, Ebû Bişr, Amr b. Osman b. Kanber, (1988) “el-Kitab”, (thk.) Abdusselam Muhammed Harun, 5 Cilt, 3. Baskı, Kahire: Mektebetu’l-Hâncî.
• Suyutî, Celâluddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr es-, (1987) “el-Eşbâh ve’n-nazair fi’n-nahv” (thk.) Abdu’l-ilâh Nehbân, Gazi Muhtâr Tuleymât, İbrahim Muhammed Abdullah, Ahmed Muhtâr eş-Şerîf, 4 Cilt Dimeşk: Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-, (1998) “Hem’ul-hevâmi’ fî cemi’l-cevâmi’ (thk.) Ahmed Şemsuddîn,1. Baskı, 4 Cilt. Beyrut: Dâru‟l-Kutubi‟l-İlmiyye.
• Taftâzânî, Saduddîn Mesûd b. Ömer et-, (ts) “Şerhu’t-Telvîh ‘ala’t-Tevdîh”, 2 Cilt, Beyrut: Dâru‟l-Kutubi‟l-İlmiyye .
• Ukberi Ebu’l-Bekâ el-, (1994) “Kitâbu’l-Mutteba’ fî Şerhi’l-Luma’” 2 Cilt (thk.) Abdulhamid Hamd Muhammed Mahmûd ez-Zeviyyu, Bingazi: Menşûrâtı Karyunus.
• Ukberî Ebu’l-Bekâ el-,(1995) “el-Lübâb fî ileli’l-binâ ve’l-i’râb,” (thk.) Gazi Muhtâr Tuleymât, 1. Baskı, 2 Cilt, Beyrut: Daru’l-fikri’l-muâsır.
• Varrâk, Ebu’l-Hasen Muhammed b. Abdullah el-, “İlelu’n-nahv” (1999), (thk.) Mahmud Casim Muhammed Dervîş, 1. Baskı, Riyad: Mektebetu’r-rüşd li’n-neşr ve’t-tevzî’.
• Zeccâcî, Ebi’l-Kâsim ez- (1979), “el-Îdâh fî ‘ileli’n-nahv”, (thk.) Mâzin el-Mubârek” 3. Baskı, Beyrut: Dâru’n-Nefâis.