Türk Merkez Sağı'nda Adnan Menderes ve Süleyman Demirel: Süreklilik ve Kopuş (1950-1971)

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 51 - 64, 30.06.2023

Ekin Erdem , Fatih Yavuz

https://doi.org/10.38120/banusad.1226067

Öz

Türkiye’de II. Dünya Savaşı sonrasında kurulan çok partili siyasi sistemde merkez sağ siyaset, Demokrat Parti tarafından temsil edilmiştir. Genel olarak iktisadi liberalizm ile sosyo-kültürel muhafazakârlık arasında kurulan senteze dayanan merkez sağ gelenek, Türkiye özelinde, Jean-Jacques Rousseau’nun “genel irade” kavramından esinlenen “milli irade” söylemi altında, çoğunlukçu ve popülist bir yaklaşımı da ifade etmektedir. Demokrat Parti iktidarında, özellikle Başbakan Adnan Menderes’in izlediği çoğunlukçu politikalar, bu yaklaşımın tipik örnekleri arasında yer alır. 27 Mayıs İhtilâli sonrasında Demokrat Parti’nin ardılı olarak kurulan Adalet Partisi’nin de aynı geleneğin varisi olduğu söylenebilir. Ne var ki merkez sağın yeni lideri olan Süleyman Demirel, en azından 1960’lı yıllar boyunca, önceki dönemin anti-elitist söylemini yumuşatmış ve bürokratik merkez karşısında daha uzlaşmacı bir pozisyon aramıştır. Bu çalışma, merkez sağın 1950’li ve 1960’lı yıllardaki konumunu, Adnan Menderes ve Süleyman Demirel’in liderlikleri özelinde incelemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Adnan Menderes, Süleyman Demirel, Adalet Partisi, Demokrat Parti, Çok Partili Siyasal Hayat

Kaynakça

• Adams, I. (2001). Political Ideology Today (2nd ed.), New York: Manchester University Press. ISBN 978-0719060205.
• Ağaoğlu, S. (2011). Arkadaşım Menderes İpin Gölgesindeki Günler, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ahmad, F. (1994). Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), Hil Yayınları.
• Akyol, T. (1993). Objektif “Çağlar’dan Sonra”, Milliyet.
• Anadolu Ajansı (2021). Cumhurbaşkanı Erdoğan, Menderes, Zorlu ve Polatkan için mesaj yayımladı.
• (16.09.2020). Published. https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/cumhurbaskani-erdogan-menderes-zorlu-ve-polatkan-icin-mesaj-yayimladi/1975726 (Erişim Tarihi, 24 Mart 2021).
• Arat, Y. (2008). Süleyman Demirel, Türkiye’de Liderler ve Demokrasi, Kitap Yayınları.
• Arcayürek, C. (1985), Demokrasi Dur 12 Eylül 1980, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Atalay, M. (1966). Süleyman Demirel ve Hayatı, Ankara: Yargıçoğlu Matbaası.
• Aydemir, Ş.S. (1973). İhtilalin Mantığı ve 27 Mayıs İhtilali, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Birand, M. (1991). Demirkırat, Zafer, Türkiye.
• Bora, T. (2005). Süleyman Demirel, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Liberalizm, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bölükbaşı, D. (2005). Türk Siyasetinde Anadolu Fırtınası Osman Bölükbaşı, İstanbul: Doğan Kitap
• Cevizci, A. (2017). Aydınlanma Felsefesi, İstanbul: Say Yayınları.
• Cizre, Ü. (2002). AP-Ordu İlişkileri: Bir İkilemin Anatomisi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çavuşoğlu, H. (2009). Türk Siyasi Hayatında Merkez Sağ Çizgisinin Tarihi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(2), 265-278.
• Demirel, S. (1973). 1971 Buhranı ve Aydınlığa Doğru, Ankara: Doğuş Matbaası.
• Demirel, T. (2004). Adalet Partisi, İdeoloji ve Politika, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demirel, T. (2011). Türkiye’nin Uzun On Yılı Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Demirtepe, Ü. (1992). Frak’tan T-Shirt’e, İstanbul: Yılmaz Yayınları.
• Erdem, E. (2017). Türk Siyasal Düşüncesinde 58 Kuşağı: Progresivist (İlerlemeci) Aydınlar, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (3).
• Gümüştekin, U. (1974). Demirel’in Büyük Hedefi: Yeni Bir Sosyal Mukaveleye Doğru, İstanbul: Birlik Matbaası.
• Heper, M. (2012). Türkiye’de Devlet Geleneği, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Karpat, K. (2011). Türk Siyasi Tarihi, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kazdağlı, C. (1999). Demirel’in Liderlik Sırları, İstanbul: Beyaz Yayınları.
• Komşuoğlu, A. (2008). Siyasal Yaşamda Bir Lider Süleyman Demirel, İstanbul: Bengi Yayınları.
• Kongar, E. (1985). Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Küçük, S. (2007). Rumeli’de 27 Mayıs’a İhtilalin Kaderini Belirleyen Köşk Hareketi, İstanbul: Mikado Yayınları.
• Mert, N. (2007). Merkez Sağın Kısa Tarihi, İstanbul: Selis Kitaplar.
• Milliyet. (1950). Altı Orgeneral Tekaüt Ediyor.
• Muzaffer, S. (1971). Türkiye’de Siyasal Partiler ve Sosyal Temelleri, İstanbul: Geçiş Yayınları.
• Sarol, M. (2014). Bilinmeye Menderes, Cilt 2, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Şaylan, G. (1984). Cumhuriyet Bürokrasisi, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 2, İstanbul: İletişim Yayınları.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: XI, c.13, 18. IV.1960, TBMM Matbaası, Ankara 1960.
• Tercüman, (1987). Süleyman Demirel ile yapılan söyleşi (Yazı Dizisi: 11-14 Şubat 1987).
• Toker, M. (1992). Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları, İnönü’nün Son Başbakanlığı (3. Baskı). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Tuna, H. (2019). 27 Mayıs İhtilali ve Adnan Menderes’in İdam Süreci, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla. (Yüksek Lisans Tezi)
• Özer, M.A., Akçakaya, M., Yaylı, H., Yücel, N. (2015). Kamu Yönetimi Klasik (Yapı ve Süreçler), Ankara: Adalet Yayınevi.
• Tuncay, M. (1990). Türkiye Tarihi 4 (1908-1980), İstanbul: Cem Yayınevi.
• Tuncer, N. (2007). Süleyman Demirel’in Liderliği Dış Politika, Türk Dış Politikasında Liderler, Ankara: Bağlam Yayınları.
• Yeşilyurt, S. (2006). Türkiye'nin Başbakanları, İstanbul: Kültür Sanat Yayınları.
• Yücekök, A. (1983). Siyaset Sosyolojisi Açısından Türkiye’de Parlamentonun Evrimi, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.