VELİEFENDİ BASMA FABRİKASI’NDA İŞÇİ ÜCRETLERİ (1848-1876)

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 2, 389 - 411, 30.06.2020

Tamer Güven Ömer Karaoğlu

https://doi.org/10.11616/basbed.vi.706371

Öz

1848-1876 arasında Veliefendi Basma Fabrikası çalışanlarının ücretlerine odaklanan bu çalışma, Osmanlı ücret tarihinde eksik olan sanayi işçileri ücretlerine katkı yapmayı amaçlamaktadır. Çalışma, söz konusu dönemde fabrikadaki çalışanlar için tutulmuş olan ücret defterlerini kullanarak bir ücret serisi oluşturmaya çalışmıştır. Elde edilen ücret serisi, daha önce tarım ve inşaat sektörleri için üretilmiş olan serilerin ilgili kısımları ile karşılaştırılmıştır. Bulgulara göre, fabrikadaki yevmiyeler dönem içinde reel olarak azalmışken, aylık kazançlar daha fazla mesai pahasına artmıştır. Bu artış ise hem tarım hem de inşaat işçilerinin reel ücret artışlarından düşüktür.

Anahtar Kelimeler

Reel Ücretler, Tarihsel Ücretler, Osmanlı Sanayileşmesi, Veliefendi Basma Fabrikası

WORKERS’ WAGES IN THE VELİEFENDİ CALICO FACTORY (1848-1876)

Öz

This study, which focuses on the wages of Veliefendi Calico Factory’s workers between 1848-1876, aims to contribute to the industrial wages, which are missing part in the Ottoman wage history. The study attempted to create a wage series using the wage ledgers recorded for the workers in the factory during the period in question. The wage series obtained are compared with those previously produced in the agricultural and construction sectors. According to the findings, while the reel daily wages of the workers decreased, monthly wages increased at the cost of more efforts of the workers. This increase was also lower than real wage increases in both agriculture and construction workers. 

Anahtar Kelimeler

Real Wages, Historical Wages, Ottoman Industrialization, Veliefendi Calico Factory

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Arşiv Kaynakları (COA)
• HH.d.
• TS.MA.d.
• İkincil Kaynaklar
• Aydın, Y. A. (2011), Sultanın Kalyonları Osmanlı Donanmasının Yelkenli Savaş Gemileri (1701-1770), İstanbul: Küre Yayınları.
• Aydüz, S. (2016), Tophane-i Amire ve Top Döküm Teknolojisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Boratav, K., Ökçün, G. ve Pamuk, Ş. (1984), Osmanlı Ücretleri ve Dünya Ekonomisi 1839-1913, Yapıt, 49(Nisan-Mayıs), ss. 62-76.
• Bostan, İ. (1992), Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVII. Yüzyılda Tersane-i Amire, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Bölükbaşı, Ö. F. (2013), 18. Yüzyılın İkinci Yarısında Darbhane-i Amire, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Buluş, A. (2000), Osmanlı Tekstil Sanayii Hereke Fabrikası, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE İktisat ABD.
• Clark, E. C. (1974), The Ottoman Industrial Revolution, International Journal of Middle East Studies, 5(1), ss. 65-76.
• Çakıcı, M. (2010), Osmanlı Sanayileşme Çabalarında Bursa İpek Fabrikası Örneği (1851-1873), Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE İktisat ABD İktisat Tarihi Bilim Dalı.
• Çavdar, T. (1970), Osmanlıların Yarı-Sömürge Oluşu, İstanbul: Ant Yayınları.
• Çavdar, T. (1971), Milli Mücadele’ye Başlarken Sayılarla “…Vaziyet ve Manzara-i Umumiye, İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Düzcü, L. (2017), Yelkenliden Buharlıya Geçişte Osmanlı Denizciliği, İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Eldem, V. (1970), Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ergene, B. A. (1988), Wages in Nineteenth-Century Anatolia: A Comparison of Urban and Agricultural Trends, New Perspectives on Turkey, Fall, pp. 125-145.
• Erişçi, L. (1997), Türkiye’de İşçi Sınıfının Tarihi (özet olarak), Ankara: Kebikeç Yayınları.
• Ertürk, N. (2008), 19. Yüzyıl Osmanlı Sanayi Hareketleri İçinde Fabrika-i Hümâyûnlar, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi FBE.
• Fırat, A. (2019), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Sanayileşme Sürecinde Özel Sektörün Durumu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gümüşhane Üniversitesi SBE İktisat ABD.
• Fişek, K. (1969), Türkiye’de Kapitalizmin Gelişmesi ve İşçi Sınıfı, Ankara: Doğan Yayınevi.
• Genç, M. (2013), Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, 10. Bsk., İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Gölen, Z. (2006), Baruthane-i Amire, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Gülmez, M. (1991), Türkiye’de Çalışma İlişkileri (1936 Öncesi), Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü.
• Güran, T. (1992), Tanzimat Döneminde Devlet Fabrikaları, (Der. H. D. Yıldız), 150. Yılında Tanzimat, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Güran, T., Feshâne, TDV İslam Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/feshane, (Erişim Tarihi: 01.03.2020).
• Hand, D. J. (2008), Statistics A Very Short Introduction, New York: Oxford University Press.
• Issawı, C. (1980), The Economic History of Turkey 1800-1914, Chicago: The University of Chicago Press.
• Kal’a, A. (1993), Osmanlı Devleti’nde Sanayileşmenin İlk Yıllarında Özel Fabrikalar, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 83, ss. 286-301.
• Kal’a, A. (2003), Osmanlı Sanayi ve Esnafı Üzerine Yapılan Çalışmalarla İlgili Genel Bir Değerlendirme, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1(1), ss. 245-266.
• Karaoğlu, Ö. (1992), XIX. Yüzyıl Osmanlı Sanayileşme Teşebbüsleri ve Zeytinburnu Demir Fabrikasının Kuruluşu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE İktisat Tarihi ABD.
• Karavar, H., Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İzmit Çuha Fabrikası 1844-1920, Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları-5.
• Kırlı, E. (2015), Osmanlı Tekstil Sektöründe Meydana Gelen Gelişmeler Çerçevesinde Basma Fabrikası’nın Kuruluşu ve Faaliyetleri (1846-1876), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi ABD Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı.
• Kolçak, Ö. (2005), Osmanlılarda Bir Küçük Sanayi Örneği: Selanik Çuha Dokumacılığı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE Tarih ABD.
• Köksal, T. G. ve Ahunbay, Z. (2006), İstanbul’daki Endüstri Mirası için Koruma ve Yeniden Kullanım Önerileri, İTÜ Dergisi Mimarlık, Planlama, Tasarım, 5(2), ss. 125-136.
• Kubbealtı Lugatı, http://lugatim.com/, (Erişim Tarihi: 01.03.2020).
• Kütükoğlu, M. S. (1981), Asakir-i Mansure-i Muhammediyye Kıyafeti ve Malzemesinin Temini Meselesi, (Editörler M. Aktepe, M. Kaplan ve N. Göyünç), Doğumunun Yüzüncü Yılında Atatürk’e Armağan, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Newbold, P., Carlson, W. L. and Thorne, B. M. (2013), Statistics for Bussiness and Economics, 8th Edition, Edinburgh: Pearson.
• Onur, H. (Zafer Toprak), (1977), 1908 İşçi Hareketleri ve Jön Türkler, Yurt ve Dünya, 2, ss. 277-295.
• Ökçün, G. (1971)[1970], Osmanlı Sanayii 1913, 1915 Yılları Sanayi İstatistiki, İkinci Bsk., Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını No 299.
• Ökçün A. G. (1972), XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında İmalat Sanayii Alanında Verilen Ruhsat ve İmtiyazların Ana Çizgileri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 27(1), ss. 135-166.
• Ökçün, A. G. (1982), 1911 Yılında Tarımsal Ücretler Üzerine Gözlemler, Ekonomik Yaklaşım, 3(7), ss. 195-207.
• Öztürk, N. (1990), XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Sanayileşme ve 1827’de Kurulan Vakıf İplik Fabrikası, Vakıflar Dergisi, 21, ss. 23-81.
• Pamuk, Ş. (2000), İstabul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve Ücretler, 1469-1998, Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Quataert, D. (1993), Ottoman Manufacturing in the Age of Industrial Revolution, Cambridge: Cambridge University Press.
• Rumsey, D. J. (2011), Statistics for Dummies, 2nd Edition, Indiana: Wiley Publishing.
• Sahillioğlu, H. (1974), Yeniçeri Çuhası ve II. Bayezid’in Son Yıllarında Yeniçeri Çuha Muhasebesi, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 2-3, s. 415-467.
• Scholliers, P. (2003), Wage Systems, The Oxford Encyclopedia of Economic History, Volume 5, New York: Oxford University Press.
• Sencer, O. (1969), Türkiye’de İşçi Sınıfı Doğuşu ve Yapısı, İstanbul: Habora Kitabevi.
• Sülker, K. (1955), Türkiyede Sendikacılık, İstanbul: Sendika Kültürü Serisi No: 1.
• Şanda, H. A. (1935), 1908’de Ecnebi Sermayesine Karşı İlk Kalkınmalar, İstanbul: Akşam Matbaası.
• Talas, C. (1997), Toplumsal Ekonomi Çalışma Ekonomisi, 7. Bsk., İstanbul: İmge Kitabevi.
• Toprak, Z. (1985), Tanzimat’ta Osmanlı Sanayi, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 5, İstanbul: İletişim Yayınları, ss. 1345-1347.
• Tunçay, M. (1967), Türkiye’de Sol Akımlar (1908-1925), İkinci Bsk., Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Ülker, E. (2015), Mütareke İstanbul’unda Tramvay İşçileri Hareketi: Türkiye Sosyalist Fırkası, İşgal Makamları ve Radikaller, (Hazırlayanlar Y. D. Çetinkaya ve M. Ö. Alkan), Tanzimat’tan Günümüze İşçi Sınıfı Tarihi 1839-2014, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Vardağlı, T. (2009), 1908’e Giden Yolda İşçi Hareketleri: Selanik Vilayeti Tütün İşçileri, (Yayına Hazırlayanlar M. Dursun ve T. Vardağlı), 2008’den 1908’e Bakmak, İstanbul: Tarem Yayınları.
• Yıldırım, K. (2013), Osmanlı’da İşçiler (1870-1922) Çalışma Hayatı, Örgütler, Grevler, İstanbul: İletişim Yayınları.