DÜRÜST DAVRANMA VE DOĞRUYU SÖYLEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ İLE BU YÜKÜMLÜLÜKLERE AYKIRILIĞIN YAPTIRIMI

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 2, 337 - 380, 02.10.2025

Ceren Demirel Mit

Öz

Davanın taraflarının dürüst davranma ve doğruyu söyleme yükümlülükleri, 1086 sayılı mülga Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu’nda yer almazken Türk hukukunda ilk defa, 2011 tarih ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda yargılamaya hâkim olan ilkeler arasında sayılmak suretiyle 29. maddede düzenlenmiştir. Bu düzenleme ile taraflara yüklenen yükümlülükler, esasen TMK m. 2’de düzenleme bulan dürüstlük kuralının medenî usûl kanunundaki yansımasıdır. Bilindiği üzere dürüstlük kuralı, dava ve savunma hakkının kullanılmasının sınırlarını çizmesi dolayısıyla keyfiliği önleyici işlevi haizdir. Bu sebeple medenî yargılamada çok eskiden beri uygulanagelen bu yükümlülüklerin doğru şekilde anlaşılması ayrıca önem taşımaktadır. Tarafların dürüst davranma ve doğruyu söyleme yükümlülüğünü konu alan çalışmamızda da bu yükümlülüklerin anlamı, niteliği, kapsamı ve sınırları ile bu yükümlülüklere aykırılık hâlinde karşılaşılacak yaptırımlar detaylı şekilde incelenmiş bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dürüst davranma yükümlülüğü , Doğruyu söyleme yükümlülüğü , Yaptırım , Hukuk Muhakemeleri Kanunu m. 29 , Dürüstlük kuralı

THE OBLIGATIONS TO OBSERVE GOOD FAITH AND TO TELL THE TRUTH AND THE LEGAL SANCTIONS FOR BREACH OF THESE OBLIGATIONS

Öz

While the obligations of the parties to observe good faith and to tell the truth were not included in the annulled Civil Procedure Code No. 1086, these were regulated for the first time in Turkish law in Art. 29 of the Civil Procedure Code No. 6100 dated 2011 by being listed among the principles governing the proceedings. These obligations imposed on the parties by this regulation are essentially the reflection of the principle of good faith regulated under Art. 2 of the Civil Code, in the civil procedure code. As it is known, the principle of good faith has the function of preventing arbitrariness as it sets the limitations for the exercise of the right of litigation and the right of defence. Thus, it is of great importance for the obligations in question, whose application in the proceedings goes long way back, to be apprehended accurately. In our article on the obligation of the parties to observe good faith and to tell the truth, the interpretation, legal nature, scope, limitations and legal sanctions to be encountered in case of violation of these obligations have been examined in detail.

Anahtar Kelimeler

The obligation to observe good faith , The obligation to tell the truth , Legal sanctions , Art. 29 of the Civil Procedure Code , The principle of good faith

Kaynakça

• Akil Cenk, ‘İtirazın İptali Davasında İcra İnkâr Tazminatının Şartı Olarak Borçlunun İtirazının Haksızlığına Karar Verilmesi’, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2012, C. 3, S. 1, s. 317-338.
• Akil Cenk, ‘Avukatların Gerçeği Söyleme Yükümlülüğü’, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 2018, Y. 9, S. 35, s. 41-56, (Gerçeği Söyleme).
• Akkaya Tolga, ‘Medeni Usûl Hukukunda Taraf Değişikliği Talebi’, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (Prof. Dr. Hakan PEKCANITEZ’e Armağan), Özel Sayı 2014, C. 16, s. 897-941.
• Alangoya Yavuz, Medeni Usûl Hukukunda Vakıaların ve Delillerin Toplanmasına İlişkin İlkeler, İstanbul 1979.
• Albayrak Adem, ‘Hukuk Yargılamasında Ön İnceleme’, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 2020, Y. 11, S. 41, s. 511-542.
• ALI/UNIDROIT, Principles of Transnational Civil Procedure, New York 2006.
• Antalya O. Gökhan, ‘Geçerlilik Şekline Aykırılığın Yaptırımı ve Sınırları’, Yargıtay Dergisi, 1992, C. 18, S. 3, s. 365-395.
• Arslan Ramazan, Medenî Usûl Hukukunda Dürüstlük Kuralı, Ankara 1989.
• Arslan Ramazan/Yılmaz Ejder/Taşpınar-Ayvaz Sema/Hanağası Emel, Medeni Usûl Hukuku, 9. Baskı, Ankara 2023.
• Atalı Murat/Ermenek İbrahim/Erdoğan Ersin, Medenî Usûl Hukuku, 5. Baskı, Ankara 2022.
• Barlas Nami, ‘Dürüstlük Kuralı ve Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağının Alman Medenî Kanunu’ndaki Düzenlenme Tarzı ve Eleştirisi’, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 1997, C. 55, S. 3, s. 191-208.
• Çağa Tahir, ‘Özel Hüküm Genel Hükmü Daima Bertaraf Eder mi?’, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 1991, S. 3, s. 366-375.
• Çeliktaş Demet, ‘Şekle Aykırılık ve Şekle Aykırılığı İleri Sürmenin Sınırı Olarak Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı’, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1987, C. 3, S. 1-4, s. 593-641.
• Çetin İbrahim, ‘Yargılamada Etkinlik Arayışları: Medeni Usûl Hukukunda Usûl Ekonomisi’, Sayıştay Dergisi, 2010, S. 78, s. 81-109.
• Çiftçi Pınar, ‘Kentsel Dönüşüm Sürecinde Riskli Yapı Tespitine Yönelik Yargısal Hakların Kötüye Kullanımından Doğan Tazminat Sorumluluğu’, Ulusal ve Uluslararası Yargı Kararları Işığında Deprem Hukuku Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 2021, İstanbul Medipol Üniversitesi Yayınları: 43, s. 225-256.
• Çoban Yiğit Türker, ‘Türk Marka Hukukunda Hükümsüzlüğün ve İptalin Etkisinin Kesin Hükümle İlişkisi’, Mali Hukuk Dergisi, 2017, C. 13, S. 147, s. 563-604.
• Dırenisa Efe, ‘Medenî Usûl Hukukunda Keşfe Katlanma Zorunluluğu’, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2019, C. 18, S. 2, s. 257-317.
• Dural Mustafa/Sarı Suat, Türk Özel Hukuku Cilt I: Temel Kavramlar ve Medeni Kanun’un Başlangıç Hükümleri, 13. Baskı, İstanbul 2018.
• Durmuş Gökçen, ‘Tahkim Müessesesinde Usûl İlkeleri’, Türk Hukuk Araştırmaları Dergisi, 2016, C. 1, S. 2, s. 73-95.
• Edis Seyfullah, Medenî Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri, 6. Baskı, Ankara 1997.
• ELI-UNIDROIT, Model European Rules of Civil Procedure, Birleşik Krallık 2021.
• Eren Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 23. Baskı, Ankara 2018.
• Ermenek İbrahim, ‘Hukuk Muhakemeleri Kanuna göre Ön İnceleme’, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2011, C. 2, S.1, s. 139-177.
• Esen Emre, ‘Yabancı Mahkeme Lehine Yapılan Yetki Anlaşmasına Dayanan Yetki İtirazının Değerlendirilmesinde Dürüstlük Kuralının Etkisi ve Yargıtay 11. Hukuk Dairesi’nin 06.03.2009 Tarihli İçtihadının Eleştirisi’, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 2011, C. 31, S. 1, s.191-207.
• Gigi Antonio, ‘Notes on Criticizing the Proposed ALI/UNIDROIT Principles and Rules of Transnational Civil Procedure’, Uniform Law Review, 2001, Volume 6, Issue 4, s. 819–826.
• Göksu Mustafa, ‘Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun Tadili İhtiyacı ve Bu Konudaki Tasarı Taslağının Değerlendirilmesi’, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 2017, Y. 8, S. 32, s. 61-93.
• Göksu Mustafa, ‘Türk Hukuk Yargılaması ile Mukayeseli Olarak Amerikan Hukuk Yargılamasında Gıyapta Hüküm (Default Judgment)’, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2021, C. 25, S. 4, s. 27-60 (Gıyapta Hüküm).
• Guldener Max, ‘Hukuk Muhakemeleri Usûlünde Âfakî Hüsniyet Esası’ (Çeviren: Tahir Çağa), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1946, C. 3, S. 2, s. 647-667.
• İçen Adem, ‘Koşulları Oluşmadan Açılan Belirsiz Alacak Davasında Usûlden Ret Kararı Verilmesine Dair Anayasa Mahkemesinin “İsmail Avcı” Bireysel Başvuru Kararının Değerlendirilmesi’, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2024, C. 2, S. 1, s. 117-151.
• İyilikli Ahmet Cahit, ‘Pirince Giderken Evdeki Bulgurdan Olmak: Medeni Usûl Hukukunda Dürüstlük Kuralı Çerçevesinde Bir Mahkeme Kararının Tahlili’, Legal Hukuk Dergisi, 2010, S. 86, s. 495-502 (Dürüstlük Kuralı).
• İyilikli Ahmet Cahit, ‘Hukuk Yargılamasında Dava Sebebi Üzerine Bir İnceleme’, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2012, C. 3, S. 2, s. 83-157 (Dava Sebebi).
• Karslı Abdurrahim, Medeni Muhakeme Hukuku, 5. Baskı, İstanbul 2020.
• Kılıçoğlu Ahmet, ‘Taşınmaz Satımında Şekil ve Hakkın Kötüye Kullanılması’, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1981, C. 38, S. 1-4, s. 209-222.
• Krüger Wolfgang/Rauscher Thomas, Münchener Kommentar zur Zivilprozessordnung, 6. Baskı, Münih 2020.
• Kurt-Konca Nesibe, Medenî Usûl Hukukunda Tarafların Doğruyu Söyleme Yükümlülüğü, Ankara 2017.
• Kuru Baki, İstinaf Sistemine göre Yazılmış Medeni Usûl Hukuku, Ankara 2017.
• Musielak Hans-Joachim/Voit Wolfgang, Zivilprozessordnung (ZPO), 21. Baskı, Münih 2024.
• Oğuzman M. Kemal/Barlas Nami, Medenî Hukuk, 11. Baskı, İstanbul 2014.
• Özekes Muhammet, ‘Yargılamada Dürüstlük Kuralına Aykırı Davranan Taraf Aleyhine Hükmedilecek Vekâlet Ücreti’, Legal Medenî Usûl ve İcra İflâs Hukuku Dergisi, 2005, S. 1, s. 29-49 (Vekâlet Ücreti).
• Özekes Muhammet, ‘HMK Bakımından Dava Dilekçesinde Eksiklik Halinde Yapılması Gereken İşlemler’, Prof. Dr. Hakan PEKCANITEZ’e Armağan, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2014, C. 16, Özel Sayı, s. 263-300.
• Papakçı Acun, ‘Dürüst Davranma ve Doğruyu Söyleme Yükümlülüğü’, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2016, S. 137-138, s. 103-123.
• Pekcanıtez Hakan/Atalay Oğuz/Özekes Muhammet, Medenî Usûl Hukuku – Temel Bilgiler, 18. Baskı, İstanbul 2024.
• Pekcanıtez Hakan/Erdönmez Güray, Medeni Usûl Hukuku, Cilt 1, İstanbul 2017.
• Saenger Ingo, Zivilprozessordnung, 10. Baskı, Baden-Baden 2023.
• Saymen Ferit H., ‘Mukayeseli Hukuk Bakımından Hakkın Suiistimali’, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 1946, C. 12, S. 4, s. 1129-1151.
• Tanrıver Süha, Medeni Usûl Hukuku, C. I, Ankara 2016.
• TBMM, ‘Hukuk Muhakemeleri Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu (1/574)’, Yasama Dönemi: 23, Yasama Yılı: 3, Sıra Sayısı: 393, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d23/c089/tbmm23089050ss0393.pdf (Erişim Tarihi: 11.10.2024) – (HMK Tasarısı).
• Tercan Erdal, ‘Medenî Usûl Hukukunda Gerçeği Söyleme Yükümlülüğü’, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. M. Şakir Berki’ye Armağan, 1996, C. 5, S. 1-2, s. 181-212.
• Tok Ozan, ‘Zamanaşımı Def’inin İleri Sürülmesinin Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı Çerçevesinde Sınırlandırılması’, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 2015, C. 21, S. 1, s. 239-260. van Rhee C. H., ‘Obligations of the Parties and Their Lawyers in Civil Litigation: The ALI/UNIDROIT Principles of Transnational Civil Procedure’, Festschrift für Peter Gottwald zum 70. Geburtstag, 2014, s. 689-699.
• Vatansever-Öztürk Müge, ‘Osmanlı Kadı Yargılamasında Dürüstlük Kuralı’, Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2016, S. 1, s. 93-110.
• Vorwerk Volkert/Wolf Christian, BeckOK ZPO, 54. Baskı, Münih 2024.
• Wall Andrea, ‘Austria & Germany: A History of Successful Reforms’, Civil Litigation in China and Europe: Essays on the Role of the Judge and the Parties, 2013, Volume 31, Chapter 7, s. 141-176.
• Weidt Christopher F., The Comparative Analysis of the UK and Germany in Civil Pleadings, OPUS Siegen 2020.
• Wolf Christian/Zeibig Nicola, Evidence in Civil Law – Germany, Maribor 2015.
• Yeğengil Rasih, ‘Dava ve Müdafaa Hakkının Sui İstimali ve Bundan Mütevellit Hukukî Mesuliyet’, Ankara Barosu Dergisi, 1944, S. 8, s. 4-9.
• Yılmaz Ejder, ‘Hukuk Muhakemeleri Kanununun Getirdikleri’, Ankara Barosu Dergisi, 2011, S. 2, s. 213-253.
• Yılmaz Ejder, Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi, Ankara 2012 (HMK Şerhi).