The Key Role of The Administration as The Most Important Actor in The Transition to Circular Economy in The Context of Developments in The World and in Turkey

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 2, 719 - 757, 02.10.2025

Mahmut Ceylan

Öz

The circular economy has come to the forefront in recent years as an important concept for humanity to build a sustainable future. This model supports recycling and reuse processes and is an important tool in protecting the ecosystem and combating climate change by reducing waste generation. Due to this importance, a number of plans and programs have been prepared for the transition to circular economy in Europe, America, Asia, Africa and many other parts of the world. In parallel to this, some preparations have also started in Turkey. In this study, firstly, the developments in the world are discussed and then the issue of transition to circular economy in Turkey is analyzed. One of the most important roles in the transition to circular economy belongs to administration. Administration has a key role in the transition to circular economy through its legal procedures and activities. Administration emerges as an actor with important tools through incentive programs, short and long term planning and the power to impose administrative sanctions. In this study, the legal procedures of administration are evaluated and, in this context, the regulatory and enforcement roles of administration are analyzed. Then, the importance of enforcement, encouragement-support and planning activities of administration in the transition to circular economy is analyzed.

Anahtar Kelimeler

Circular Economy , Activities of Administration , Administrative Act , Climate Change , Economic Public Order

Dünyada ve Türkiye’deki Gelişmeler Ekseninde Döngüsel Ekonomiye Geçişte En Önemli Aktör Olan İdarenin Anahtar Rolü

Öz

Döngüsel ekonomi, sürdürülebilir bir gelecek inşa etmek amacıyla insanlık açısından önemli bir kavram olarak son yıllarda ön plana çıkmıştır. Bu model, geri dönüşüm ve yeniden kullanım süreçlerini destekleyen, atık üretimini azaltarak ekosistemin korunması ve iklim değişikliği ile mücadeleyi önceleyen önemli bir araçtır. Bu önemi sebebiyle Avrupa, Amerika, Asya, Afrika ve dünyanın geri kalan birçok yerinde döngüsel ekonomiye geçiş için birtakım plan ve programlar hazırlanmıştır. Buna koşut olarak Türkiye’de de birtakım hazırlıklar başlamıştır. Çalışmada ilk olarak dünyadaki gelişmeler ele alınmış ve ardından Türkiye’de döngüsel ekonomiye geçiş meselesi incelenmiştir. Döngüsel ekonomiye geçişte en önemli rollerden birisi idareye aittir. İdare, hukuki muameleleri ve faaliyetleri aracılığı ile döngüsel ekonomiye geçiş sürecinde anahtar role sahiptir. İdare, teşvik programları, kısa ve uzun vadeli planlamalar ve idari yaptırım uygulama gücü sayesinde önemli araçlara sahip bir aktör olarak ortaya çıkmaktadır. Çalışmada idarenin hukuki muameleleri ekseninde değerlendirme yapılmış ve bu bağlamda idarenin düzenleyici ve uygulayıcı rolleri incelenmiştir. Daha sonra idarenin faaliyetlerinden kolluk, özendirme-destekleme ve planlama faaliyetlerinin döngüsel ekonomiye geçişteki önemi analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Döngüsel Ekonomi , İdarenin Faaliyetleri , İdari İşlem , İklim Değişikliği , Ekonomik Kamu Düzeni

Kaynakça

• Akıncı, Müslüm. “Ekonomik Kamu Düzeni ve Rekabet Kurumu”, Rekabet Dergisi, Y.2001, C.2, S.1, s.2-16.
• Akyılmaz, Bahtiyar, İdari Usul İlkeleri Işığında İdari İşlemin Yapılış Usulü, Ankara 2000.
• Altree, Lillian R., “Administrative Sanctions: Regulation and Adjudication”, Stanford Law Review, Y.1964, C.16, s.3, s.630-648.
• APEC, APEC Capacity Building Workshop to Promote MSMEs’ Implementation of Circular Economy in Manufacturing Industries, APEC Small and Medium Enterprises Working Group, Workshop Summary Report, Singapur 2024.
• APEC, Promoting Circular Economy in The Construction Industry within The APEC Region Using an Industrial Symbiosis Approach APEC Policy Partnership for Science, Technology and Innovation, Singapur 2024.
• APEC, Understanding The Bio-Circular-Green (BCG) Economy Model, APEC SOM Committee on Economic and Technical Cooperation, Melbourne 2022.
• Aslan, Zehreddin, “Devletin Ekonomiye Müdahalesi ve İktisadi Müdahalesi ve İktisadi Kolluk Faaliyeti İçinde Rekabetin Korunması”, İÜSBFD, Y.1996, S.14, s.1-6.
• Aşkun, İnal Cem, “Türkiye’de Ekonomik Kamu Düzeni Kavramına Bağlı Örgütsel Yönetimin Atatürkçü Düşünce ve Kişilik Temelinde Konumuna İlişkin Bir İnceleme I”, Atatürk Yolu Dergisi, Y.1991, S.7, s.423-442.
• Atay, Ender Ethem, İdare Hukuku, 3. B., Ankara 2012.
• Ayanoğlu, Taner, “Elektrik Kamu Hizmetinden Elektrik Piyasasının Düzenlenmesine Doğru”, İHİD, Y.2000, C.13, S.1-3, s.1-66.
• Aydınoğlu-Yalçın, Zeynep Nihal, “Türkiye Çevre Ajansının Hukuki Yapısı ve Çevrenin Korunmasındaki Rolü”, Kırıkkale Hukuk Mecmuası, Y.2024, C.4, S.2, s.459-491.
• Aysan, Ahmet Faruk/Büyükdeniz, Tarık, “Döngüsel Ekonominin Sermaye Piyasaları Yoluyla Finansmanı: Yeşil Tahviller”, Döngüsel Ekonomi ve Sürdürülebilir Hayat, Ed.: Mehmet Bulut, Cem Korkut, Ankara 2022.
• Cazala, Julien, “Le Soft Law International Entre Inspiration et Aspiration”, RIEJ, Y.2011, C.66, s.41-84.
• Ceylan, Mahmut, “İdarenin Öngörme (Planlama) Faaliyeti ve Bu Faaliyetin Deprem Örneği Üzerinden Önemini Anlamak”, Çukurova Üniversitesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Y.2023, S.4, s.116-134. (“Öngörme”).
• Ceylan, Mahmut, İdari Yaptırımların Düzenlenmesinde ve Uygulanmasında Yetki, Ankara 2021.
• Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, On İkinci Kalkınma Planı (2024-2028), 2023, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/12/On-Ikinci-Kalkinma-Plani_2024-2028_11122023.pdf.
• Çal, Sedat, “Ekonomik Düzenleme (Regülasyon), Özelleştirme, İdare Hukuku ve Uluslararası Tahkim Matrisinde Değerlendirmeler”, Sosyoekonomi Dergisi, Y.2010, C.13, S.13, s.59-79.
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, İklim Değişikliği Azaltım Stratejisi ve Eylem Planı’nda (2024-2030), https://iklim.gov.tr/db/turkce/icerikler/files/%C4%B0klim%20De%C4%9Fi%C5%9Fikli%C4%9Fi%20Azalt%C4%B1m%20Stratejisi%20ve%20Eylem%20Plan%C4%B1%20(2024-2030).pdf.
• Duran, Lûtfi, “Düzenleme Yetkisi Özerk Sayılabilir mi?”, İHİD, Y.1983, C.4, S.1-3, s.33-42.
• Duran, Lûtfi, İdare Hukuku Ders Notları, İstanbul 1982. (Ders Notları).
• Durmuş, Fatih, “İdarenin Öngörme ve Alternatif Üretme Faaliyeti Hakkında İnceleme: Düşünülemezi Düşünmek”, DÜSOBED, Y.2023, C.13, S.2, s.295-307.
• Düğer, Sırrı, “Yeni Ekonomik İdare Hukuku: Teknolojik Gelişmeler Karşısında İdarenin İktisadî Hayata Müdahalesindeki Değişim”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Y.2022, C.26, S.1, s.427-475.
• Erdoğan, Nazmiye, “Döngüsel Ekonomi ve Üniversitelerde Çevre Yönetimi”, Döngüsel Ekonomi ve Sürdürülebilir Hayat, Ed.: Mehmet Bulut, Cem Korkut, Ankara 2022.
• Erkan, Mustafa/ Mustafa Yaşar Demircioğlu, “Ülke Derecelendirmesinin Ekonomik Kamu Düzeni Üzerindeki Etkisi”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Y.2010, C.1, S.1, s.107-132.
• European Commision, A new Circular Economy Action Plan, 2020, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=COM%3A2020%3A98%3AFIN.
• European Commision, First Circular Economy Action Plan, https://environment.ec.europa.eu/topics/circular-economy/first-circular-economy-action-plan_en.
• Fetting, Constanze, The European Green Deal, Viyana 2020.
• Gözler, Kemal, İdare Hukuku C.I, 2. B., Bursa 2019. (C.I)
• Gözler, Kemal, İdare Hukuku C.II, 2. B., Bursa 2019.
• Gözübüyük, Şeref/Tan, Turgut, İdare Hukuku, 5. B., Ankara 2007.
• Gülan, Aydın, “Güncellenmesi Gereken Bir Misyon: Danıştayın İstişari Görevleri”, 150. Yıl Danıştay ve İdari Yargı Günü Sempozyumu, Ankara 2018. (“Danıştayın İstişari Görevleri”).
• Gülan, Aydın, İdare Hukuku Ders Notları (basılmamış), İstanbul 2018. (Ders Notları).
• Günday, Metin, İdare Hukuku, Ankara 2013.
• Gür, Necip Taha, “İdare ve Gelecek Yaklaşımı: İdarenin Gelecek Öngörüsünün İdari Faaliyetlerdeki Yeri ve Görünümü Hakkında Değerlendirmeler”, İHİD, Y.2024, S.23, s.95-113. (“Öngörme”).
• Gür, Necip Taha, İdarenin Özendirme ve Destekleme Faaliyeti, İstanbul 2019. (Özendirme ve Destekleme).
• Halkbank, 2024 Entegre Faaliyet Raporu – Sağlam Adımlarla Geleceğe Odaklı Bankacılık, 2024.
• Hazine ve Maliye Bakanlığı, Ekonomi Reformları, 2021, https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2021/03/Ekonomik-Reformlar-Kitapcigi.pdf.
• Hepburn, Cameron/Qi, Ye/Stern, Nicholas/Ward, Bob/Xie, Chunping/Zenghelis, Dimitri, “Towards Carbon Neutrality and China's 14th Five-Year Plan: Clean Energy Transition, Sustainable Urban Development, and Investment Priorities”, Environmental Science and Ecotechnology, Y.2021, C.8, s.1-8.
• İller Bankası, Türkiye: Su Döngüselliği ve Verimliliği İyileştirme Projesi - Çevresel ve Sosyal Yönetim Çerçevesi, 2023.
• Jones, Andrew/Ström, Patrik, “Introduction: Conceptualising Research into The Green Economy”, Research Handbook on The Green Economy, Ed. Andrew Jones, Cheltenham 2024.
• Kağıtçıoğlu, Mutlu, Para Piyasası Kurumlarına Yönelik Ekonomik Kolluk Faaliyeti, İstanbul 2016.
• Kazel-Bozkur, Gamze, “Döngüsel Ekonomi Kavramı ve Bu Alanda Dünya ve Türkiye’deki Gelişmeler”, Anahtar, Y.2022, C.34, S.402, s.14-16. (“Döngüsel Ekonomi”).
• Kirchher, Julian/Reike, Denise/Hekkert, Marko, “Conceptualizing The Circular Economy: An Analysis of 114 Definitions”, Resources, Conservation & Recycling, Y.2017, S.127, s.221-232.
• Koç, İsmail, “Mali Açıdan Döngüsel Ekonomiyi Teşvik Ediyor Muyuz?”, Maliye Araştırmaları Dergisi, Y.2024, C.10, S.2, s.87-120.
• Korhonen, Jouni/Honkasalo, Antero/Seppälä, Jyri, “Circular Economy: The Concept and its Limitations”, Ecological Economics, Y.2018, S.143, s.37-46.
• Kutlu, Önder, “Yerel Yönetimlerin Döngüsel Ekonomi İçin Anlamı”, Döngüsel Ekonomi ve Sürdürülebilir Hayat, Ed.: Mehmet Bulut, Cem Korkut, Ankara 2022.
• Li, Shanshan/Hu, Zhengjun, “The Impact of The Circular Economy Pilot Policy on Carbon Emissions in Chinese Cities and Its Underlying Mechanisms”, Sustainability, Y.2024, C.16, s.1-25.
• Mukhopadhyay, Pradipta, “Green Economy: An Emerging Path Towards Sustainable Development. An Explorative Study”, IJARSCT, Y.2024, C.4, S.1, s.368-378.
• OECD, Environmental Performance Reviews Turkey 2019, OECD Environmental Performance Reviews, Paris 2019.
• OECD, Improving Resource Efficiency and The Circularity of Economies for a Greener World, Paris 2020.
• OECD, Monitoring Progress Towards a Resource-Efficient and Circular Economy, Paris 2024.
• OECD, The Circular Economy in Cities and Regions Synthesis Report, OECD Urban Studies, Paris 2020.
• Okay-Tekinsoy, Özge. İdare Hukukunda Kamu Düzeni Kavramı, İstanbul 2011. (Kamu Düzeni).
• Onar, Sıddık Sami, İdare Hukukunun Umumi Esasları C.III, 3. B., İstanbul 1966.
• Özay, İl Han, "Hukuk-Ekonomi İlişkisine İdeolojik Yaklaşımlar ve Ekonomik Kamu Düzeni Kavramı" başlıklı oturum, Uluslararası Hukuk Kurultayı 2008, Ekonomi ve Hukuk, Y.2008, C.4, s.17-25.
• Özay, İl Han, Günışığında Yönetim, 3. B., İstanbul 2017.
• Özkan, Ahmet Fatih, “Ekonomik Kamu Düzeni ve Ekonomik Kolluk Faaliyeti”, Ankara Barosu Dergisi, Y.2009, S.4, s.75-94.
• Öztürk, Burak, Fransız ve Türk Hukukunda İdarenin Düzenleme Yetkisinin Kapsamı, Ankara 2009.
• Prieto-Sandoval, Vanessa/Jaca, Carmen/Ormazabal, Marta, “Towards a Consensus on The Circular Economy”, Journal of Cleaner Production, Y.2018, S.179, s.605-615.
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2023 Sanayi ve Teknoloji Stratejisi, 2019, https://www.sanayi.gov.tr/assets/pdf/SanayiStratejiBelgesi2023.pdf.
• Sarıca, Ragıp, Türkiye’de İcra Uzvunun Tanzim Salahiyeti, İstanbul 1943.
• Schröder, Patrick/Barrie, Jack, How The Circular Economy Can Rescue The UN’s Sustainable Development Goals and Shape What Follows Them: Proposed Guiding Principles for Immediate Action with a 2050 Policy Blueprint for The Circular Transition, London 2024.
• Sun, Dongyuan, “Circular Economy and Municipal Solid Waste Management in China”, Journal of Education, Humanities and Social Sciences, Y.2023, C.8, s.1756-1762.
• Şahin, Cenk Yaşar, Amerikan Federal İdare Hukukunda “Regülasyon” ve Türk İdare Hukukuna Yansımaları, İstanbul 2010.
• Tan, Turgut, “Anayasal Ekonomik Düzen”, Anayasa Yargısı Dergisi, Y.1990, C.7, s. 159-178.
• Tan, Turgut, “Ekonomik Hukuk ve Ekonomik Kamu Hukuku”, Amme İdaresi Dergisi, Y.1972, C.5, S.1, s.15-42. (“Ekonomik Hukuk”).
• Tan, Turgut, “Ekonomik İdari Kararların Yargısal Denetimi”, Amme İdaresi Dergisi, Y.1975, C.8, S.2, s.33-49.
• Tan, Turgut, “Sözleşme Özgürlüğüne Kamunun Müdahalesi”, Prof. Dr. Yıldırım Uler’e Armağan, Lefkoşa 2014. (“Sözleşme Özgürlüğü”).
• Tan, Turgut, Ekonomik Kamu Hukuku, Ankara 1984. (Ekonomik).
• Tan, Turgut, Planlamanın Hukuki Düzeni, Ankara 1976.
• The World Bank, Economic, Trade, and Industry Implications of The Circular Economy Transition in Türkiye, Washington 2025.
• The World Bank, Türkiye’s Circular Economy Transition in The EU’s Global Value Chain Ecosystem, Washington 2025.
• Ticaret Bakanlığı, Yeşil Mutabakat Eylem Planı, 2021, https://ticaret.gov.tr/data/60f1200013b876eb28421b23/MUTABAKAT%20YE%C5%9E%C4%B0L.pdf.
• Türkoğlu-Üstün, Kamile, “Yeni Bir Dönemin Başlangıcı: Avrupa Yeşil Mutabakatı ve Türk Çevre Hukuku ve Politikalarına Etkileri”, Memleket Siyaset Yönetim, Y.2021, C.16, S.36, s.329-366.
• TÜSİAD, Avrupa Yeşil Mutabakatı Döngüsel Ekonomi Eylem Planı Türk İş Dünyasına Neler Getirecek? Projesi”, 2021, file:///C:/Users/Casper5/Downloads/tusiad-dongusel-ekonomi-raporu-haziran-2021.pdf.
• Ulusoy, Ali, "Hukuk-Ekonomi İlişkisine İdeolojik Yaklaşımlar ve Ekonomik Kamu Düzeni Kavramı" başlıklı oturum, Uluslararası Hukuk Kurultayı 2008, Ekonomi ve Hukuk, Y.2008, C.4, s.26-31.
• Ulusoy, Ali. Türk İdare Hukuku, 5.B., Ankara 2022.
• UNEP, Building Circularity into Economies: Through Sustainable Procurement and Resource Efficiency, 2018.
• UNEP, Global Resources Outlook 2019: Natural Resources for The Future We Want, 2019.
• UNEP, Resource Effciency: Potential and Economic Implications, 2017.
• UNEP, The Weight of Cities: Resource Requirements of Future Urbanization, 2018.
• Vakıfbank, 2024 Entegre Faaliyet Raporu – Büyük Başarılara Büyük Düşünenler Ulaşır, 2024.
• World Economic Form, Five Big Bets for The Circular Economy in Africa African Circular Economy Alliance Insight Report, 2021.
• Yasin, Melikşah, “İdarenin Özendirme ve Destekleme Faaliyetleri”, İdare Hukuku, Ed.: Turan Yıldırım, 8. B, İstanbul 2022.
• Yıldırım, Turan, Türk İhracat Rejimi ve İlgili Mevzuat, İstanbul 1991.
• Yılmaz, Filiz, “Enerji Yönetimi ve Türkiye: Avrupa Yeşil Mutabakatı Çerçevesinde Bir Değerlendirme”, Akademia Doğa ve İnsan Bilimleri Dergisi, Y. 2022. C.8, S.1, s.19-38.
• Zhu, Fangyang/Lai, Liangrong/Zhu, Zhidong/Zhang, Xiaojie, “A Study on The Path of Improving The Performance o China’s Provincial Circular Economy—An Empirical Study Based on The fsQCA Method”, Frontiers in Environmental Science, Y.2022, C.10, s.1-19.
• Ziraat Bankası, 2024 Entegre Faaliyet Raporu, 2023.
• https://cdn.tbmm.gov.tr/KKBSPublicFile/D28/Y3/T2/WebOnergeMetni/c0986a6f-d636-4c89-a92f-5db951eeeb09.pdf.
• https://dongusel.csb.gov.tr/.
• https://donguselekonomi.istanbul.edu.tr/tr/content/dongusel-ekonomi/dongusel-ekonomi-nedir%3F.
• https://english.www.gov.cn/news/202312/19/content_WS6580d2b6c6d0868f4e8e2507.html.
• https://environment.ec.europa.eu/strategy/circular-economy-action-plan_en.
• https://iklim.gov.tr/db/turkce/dokumanlar/paris-anlasmasi-13-20220808231948.pdf.
• https://iklim.gov.tr/paris-anlasmasi-i-34.
• https://iklim.gov.tr/turkiyenin-ulusal-dongusel-ekonomi-eylem-plani-hazirlandi-haber-4421.
• https://sdgs.un.org/goals.
• https://sifiratik.gov.tr/.
• https://webdosya.csb.gov.tr/db/adana/menu/sifir-atik-belgesi-nasil-alinir_20200310090942.pdf.
• https://webdosya.csb.gov.tr/db/dongusel_en/icerikler/2_ingr-d_v-ves_en-20221011181945.pdf.
• https://webdosya.kosgeb.gov.tr/Content/Upload/Dosya/YE%C5%9E%C4%B0L%20SANAY%C4%B0%20DP/2023_%E2%80%93_02_Sanayide_Temiz_ve_D%C3%B6ng%C3%BCsel_Ekonomi_Proje_Teklif_%C3%87a%C4%9Fr%C4%B1s%C4%B1.pdf.
• https://www.apec.org/.
• https://www.isoyesilblog.com/dongusel-ekonomi-ve-kaynak-verimliligi-platformu-projesi-sona-erdi/.
• https://www.istka.org.tr/haber/dongusel-ekonomi-ve-kaynak-verimliligi-platformu-projesi-tanitildi.
• https://www.undp.org/china/publications/issue-brief-chinas-14th-five-year-plan.
• https://www.ziraatbank.com.tr/tr/Bankamiz-ZB/basin-odasi/BasinBultenleri/ziraat_bankas__bas_n_ac__klamas__11012024_4958B-11012024.pdf.
• https://www.ziraatbank.com.tr/tr/yatirimci-iliskileri-ZB/kurumsal-yonetim/Documents/Surdurulebilirlik_Politikasi.pdf.
• https://yesildonusum.sanayi.gov.tr/Common/Files/YDDPCagriDuyurusu.pdf.