1961 ANAYASASI DÖNEMİNDE YAPILAN ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİNİN ESAS BAKIMINDAN DENETLENMESİ

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 2, 797 - 820, 02.10.2025

Canberk İncedere

Öz

Türk anayasa yargısının 1961 Anayasası ile birlikte başlaması neticesinde, kanunların, meclis içtüzüklerinin ve anayasa değişikliklerinin anayasaya uygunluğunun yargısal denetimi de gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Anayasa değişikliklerinin anayasaya uygunluk denetimi ise, özellikle Türk anayasa yargısının ilk yıllarından itibaren, hukuk çevrelerinde yoğun tartışmalara yol açmıştır. Bu tartışmaların odak noktalarından biri, anayasa değişikliklerinin yargısal denetiminin yapılabilir olup olmadığıdır. 1961 Anayasası ile başlayan bu süreçte, anayasa değişikliklerinin yargısal denetimi üzerine gerçekleştirilen bu tartışmalar, Anayasa Mahkemesi’nin bu alandaki yerleşik içtihatlarını ve hukuki yaklaşımlarını şekillendirmiştir. Bu çalışmada anayasa değişikliklerinin anayasaya uygunluk yargısal denetimi çeşitli açılardan incelenecek ve bu inceleme, Anayasa Mahkemesi’nin verdiği bazı kararların ışığında değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Anayasaya Aykırı Hukuk Normu , Anayasa değişikliği , Esas Denetim , Şekil Denetimi , 1961 Anayasası , 1971 Anayasa Değişiklikleri.

Judicial Review of Substance of Constitutional Amendments Made Within the Term of 1961 Constitution

Öz

As a result of initiation of Turkish constitutional jurisdiction along with 1961 Constitution; laws, parliamentary bylaws and constitutional amendments are initated to be examined in regard of constitutionality judicial review. The most controversial issue with regard of constitutional jurisdiction is whether constitutional amendments are according to the constitutionally judicial review. The controversies that stated above, contain whether constitutionally judicial review of constitiutional amendments has been done and if that constitutionally judicial review might been done within which scope. Starting with the 1961 Constitution, these controversies on the judicial review of constitutional amendments have shaped the established jurisprudence and legal approaches of the Constitutional Court in this field. Within this article, constitutionally judicial review of constitutional amendments will be examined in various field and this assessments will be studied in light of judgments held by the Turkish Constitutional Court.

Anahtar Kelimeler

Unconstitutional Norms of Law , Constitutional Amendments , Judicial Review of Constitutional Amendments , Review of Formal Constitutionally , 1961 Constitution , Constitutional Amendments in the term of 1971.

Kaynakça

• Albert, Richard, Nonconstitutional Amendments, The Canadian Journal of Law and Jurisprudence, Cilt.22, No.1, Ocak 2009.
• Armağan, Servet, 1961 Anayasasının Son Değişikliğinden Sonra Anayasa Mahkemesi, İÜHFM, Cilt:37, Sayı:1-4, İstanbul, 1971.
• Alkan, Esmahan, Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetimi, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Hatay, 2015.
• Atar, Yavuz, Türk Anayasa Yargısında Anayasaya Uygunluk Denetiminin Konusu. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:5, Sayı 1-2 (Prof. Dr. M. Şakir BERKİ ‘ye Armağan), 1996.
• Aydın, Mesut, 1982 Anayasasına Göre Anayasa Değişikliklerinin Şekil Bakımdan Denetimi, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:14, Sayı:1, 2010.
• Can, Osman, Anayasayı Değiştirme İktidarı ve Denetim Sorunu, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt:62, Sayı:3, Ankara, 2007.
• Çağlar, Bakır, Parlamentolar ve Anayasa Mahkemeleri, Teori ve Pratikte Anayasa Yargısının Sınırları ve Problemleri Sentetik Bir Deneme İçin Notlar, Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt:3 , Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara.
• Doğru Ceren, Sınırötesi Anayasalcılık Bağlamında Anayasaya Aykırı Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetimi, Yayımlanmış Doktora Tezi, Çankaya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2022.
• Fanid, Nematollah. Anayasa Yargısı ve Uygunluk Denetimi, İstanbul Esenyurt Üniversitesi İşletme ve Yönetim Bilimleri Fakültesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 3(1), 2023.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin, Anayasa Hukuku, 10. Tıpkı Basım, Yetkin Yayınları, Ankara, Ekim 2022.
• Güner Yaşar, Gizem, Anayasa Değişikliklerinin Esas Bakımından Denetimi, Adalet Yayınevi, 1. B., Ankara, 2023.
• Hakimoğulları, Erdal /Baykan, Metin, Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetimi, Ankara Barosu Dergisi, Sayı:3, Ankara, 2012.
• Kulak, Sercan Coşkun Anayasa Değişikliklerin Yargısal Denetimi, TBB Dergisi, Sayı:87, Ankara, 2010.
• Onar, Erdal, 1982 Anayasasında Anayasayı Değiştirme Sorunu, Ankara, 1993.
• Özbudun, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Gözden Geçirilmiş 22. B, Yetkin Yayınları, Ankara, 2022.
• Özkul, Fatih, 1961 Anayasası’nın Türk Anayasacılığındaki Yeri ve Önemi, Hasan Kalyoncu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:13, Sayı :25, sf.26, Gaziantep, 2023.
• Sağlam, Musa, Anayasa Değişikliklerinin Denetimi Bağlamında Anayasa Mahkemesinin Meşruiyeti (Türk ve Fransız Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında), Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:13, Sayı:1, Konya, 2005.
• San, Coşkun, Sosyo Politik Bir Süreç Olarak Anayasa Değişiklikleri, Anayasa Yargısı Dergisi, C.11, 1994.
• Serozan, Rona, Anayasayı Değiştirme Yetkisinin Sınırları, İÜHFM, Cilt:37, Sayı: 1-4, İstanbul, 1972.
• Sümer, Gökhan, Türk Anayasa Mahkemesi ve Türk Anayasalarının Ruhu, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, İstanbul, 2012.
• Şen, Murat, 1961 ve 1982 Anayasalarında Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetimi, A. Ü. Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: II, Sayı:1, Erzincan, 1998.
• Tunç, Bilal, Türk Anayasa Tarihinde 1961 Anayasası’nın Yeri ve Önemi, Karadeniz Araştırmaları, Cilt:17, Sayı:67, 2020.
• Turhan, Mehmet, Anayasaya Aykırı Anayasa Değişiklikleri, AÜHFD, Cilt:33, Sayı: 1, Ankara, 1976.
• Turhan, Mehmet, Halk Egemenliği ve Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetimi, Liberal Düşünce Dergisi, Cilt 15, Sayı: 57-58, Kış- Bahar 2010.
• ANAYASA MAHKEMESİ KARARI, 1970/1 Esas, 1970/31 Karar ve 16.06.1970 tarihli kararı
• ANAYASA MAHKEMESİ KARARI, 1970/41 Esas, 1971/37 Karar ve 13.04.1971 tarihli Kararı.
• ANAYASA MAHKEMESİ KARARI, 1973/19 Esas, 1975/87 Karar ve 15.04.1975 tarihli kararı
• ANAYASA MAHKEMESİ KARARI, 1976/38 Esas, 1976/46 Karar ve 12.10.1976 tarihli kararı.
• ANAYASA MAHKEMESİ KARARI, 1976/43 Esas 1977/4 Karar ve 27.01.1977 tarihli kararı.
• ANAYASA MAHKEMESİ KARARI, 1977/82 Esas, 1977/117 Karar ve 27.09.1977 tarihli kararı