DANIŞTAY ONUNCU DAİRESİNİN “DONDURULARAK SAKLANAN ÜREME HÜCRESİ VEYA EMBRİYONUN EŞİN ÖLÜMÜNDEN SONRA ANA RAHMİNE TRANSFERİ” HAKKINDA 12/10/2021 TARİH VE E.2021/1782 SAYILI YÜRÜTMEYİ DURDURMA KARARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 2, 235 - 263, 30.12.2024

Sevil Neşeli Demirbaş Doğan Durna

Öz

Tıpta ve teknolojide meydana gelen gelişmeler insan üreme hücrelerinin ve embriyosunun dondurularak uzun yıllar saklanabilmesini ve sonrasında kullanılabilmesini mümkün hale getirmiştir. Tıpta gelinen son noktada hücre ve embriyonun uzun yıllar dondurularak sağlıklı bir şekilde saklanabilmesinin ve kullanılabilmesinin bir sonucu olarak, kocanın ölümü halinde sağ kalan kadın ölen eşine ait üreme hücresini ya da evlilik birliği içerisinde elde edilen embriyoyu kullanarak çocuk sahibi olmak isteyebilmektedir. Bu durum, sağlık hizmetinin sunumunun yanı sıra hukukun pek çok alanını etkileyen ve ilgilendiren yeni sorunların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu sorunlardan biri de, dondurularak saklanan üreme hücresinin ya da embriyonun eşin ölümünden sonra ana rahmine transfer edilip edilemeyeceği sorunudur. Evlilik birliği içerisindeki yapay döllenmeyi kabul eden Türk hukuk sistemi, dondurularak saklanan embriyonun eşlerden birinin ölümü halinde imhasını zorunlu kılmaktadır. Öte yandan bazı hukuk sistemleri eşin ölümü halinde üreme hücresinin kullanılmasına ya da embriyonun eşin ölümünden sonra ana rahmine transfer edilmesine izin vermektedir. Bu çalışmada, Danıştay 10.Dairesinin bu konu hakkında verdiği bir karar mukayeseli hukuk açısından incelenerek değerlendirmelerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

İdare Hukuku, Sağlık Hukuku, Üreme Hakkı, Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemleri, Dondurulmuş Embriyo

Kaynakça

• Alişan SM, ‘Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezlerinin Hukuki Sorumluluğu’, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi 2020)
• Apaydın BÖ ve Akman Nİ, ‘Dondurularak Saklanmış Üreme Hücresinin veya Embriyonun Eşin Ölümünden Sonra Ana Rahmine Transferi (Postmortal Döllenme) Sonucunda Doğan Çocuğun Mirasçılığı’ (2020) 24 (2) Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 63
• Ayan M, Tıbbi Müdahalelerden Doğan Hukuki Sorumluluk (1 bs, Kazancı Hukuk Yayınları 1991)
• Badur E, Tıbbi Müdahaleye Rızanın Özellik Gösterdiği Haller (Seçkin Yayıncılık 2017)
• Cleveland Clinic, ‘Intracytoplasmic Sperm Injection (ICSI)’ (01 Mart 2022) <https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/22463-intracytoplasmic-sperm-injection> Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024
• Çocuk Haklarına Dair Sözleşme <https://www.unicef.org/turkiye/%C3%A7ocuk-haklar%C4%B1na-dair-s%C3%B6zle%C5%9Fme> Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024
• Frantzana A, ‘Ethical Dilemmas in Posthumous Assisted Reproduction’ (2019) 5 (3) American Journal of Biomedicine & Science & Research 164
• Gönenç Fİ, ‘Yardımcı Üreme Tekniklerinde Hukuki Sorunlar’ iç Hakan Hakeri ve Cahid Doğan (eds), Uluslararası Sağlık Hukuku Sempozyumu (Türkiye Barolar Birliği Yayınları 2014) İmamoğlu SH, ‘Medenî Hukuk Açısından Sosyal Sebeplerle (Sosyal Endikasyonla) Üreme Hücresinin Dondurulup Saklanması’ (2019) 77 (1) Ankara Barosu Dergisi 25
• Kırkbeşoğlu N, ‘Soybağı Alanında Biyoetik ve Hukuk Sorunları’ (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi 2005) Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi, Türkçe Tıp Dili Kurulu, Türkçe Tıp Dili Kılavuzu (2 bs, Kocaeli Üniversitesi 2007)
• Mohseni E ve Abbasi M, 'Posthumous Reproduction in Iranian Law' (2021) 12 Reprod Biomed Soc Online 79
• Nomer HN, ‘Suni Döllenme Dolayısıyla Ortaya Çıkabilecek Nesep Problemleri’ iç Prof. Dr. M. Kemal Oğuzman’ın Anısına Armağan (Beta Yayınevi 2000)
• Öncü GA, Özel Yaşama ve Aile Yaşamına Saygı Hakkı (1 bs, Epamat Basım Yayın 2019)
• Örücü E, ‘1961 Anayasası ve Anayasa Mahkemesine Göre Hakkın Özü Kavramı ve Mülkiyet Hakkının Özü’ (1975) 41 (3-4) Journal of Istanbul University Law Faculty 145
• Postmortem <https://www.merriam-webster.com/dictionary/postmortem> Erişim Tarihi: 20 Kasım 2024
• Roagna I, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamında Özel Hayata ve Aile Hayatına Saygı Gösterilmesi Hakkının Korunması (Ayşe Gül Alkış Schäling çev,1 bs, Şen Matbaa 2013)
• Samsun Milletvekili Ahmet Demircan ve 5 Milletvekilinin Sağlıkla İlgili Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi (2/1186) ile Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu Raporu <https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d27/c004/tbmm27004016ss0012.pdf> Erişim Tarihi: 10 Ekim 2024
• Sert G, Vakalarla Türkiye’de Üreme Hakkı, (1 bs, Turap Tanıtım Yayınları 2012)
• Simana S, ‘Creating Life After Death: Should Posthumous Reproduction Be Legally Permissible Without The Deceased's Prior Consent?’ (2018) 5 (2) Journal of Law Bioscience 329
• Soares E, ‘Portugal: New Law Allows Medically Assisted Procreation Through Postmortem Insemination’ (13 Aralık 2021) <https://www.loc.gov/item/global-legal-monitor/2021-12-13/portugal-new-law-allows-medically-assisted-procreation-through-postmortem-insemination> Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024
• Taşkın ZD, 'Evli Olmayan Kişilere Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemlerinden Yararlanma Hakkı Tanınmamasının Hukuki Gerekçeleri Üzerine Bir Değerlendirme' (2024) 73 (2) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1452
• TDK <https://sozluk.gov.tr> Erişim Tarihi: 20 Kasım 2024
• Tuğlacı P, Tıp Sözlüğü (Ar Basın Yayın 1983)
• Yararlanılan Mahkeme Kararları
• AYM, E 2020/60, K 2020/54, T 1/10/2020
• İDDK, E 2015/186, K 2018/70, T 22.1.2018
• Evans v Birleşik Krallık B No 6339/05 (AİHM, 10 Nisan 2007)
• SH vd v Austria [GC] B No 57813/00 (AİHM, 03 Kasım 2011)
• Boso v Italy B No 50490/99 (AİHM, 05 Eylül 2002)
• Pejřılová v The Czech Republic B No 14889/19 (AİHM, 08 Mart 2023)
• Baret and Caballero v France B No 22296/20 ve 37138/20 (AİHM, 11 Temmuz 2023)