Şehir Tarihi Açısından Osmanlı Şehirlerinin Sosyal ve Fiziki Yapısı

Yıl 2019, Sayı: 10, 7 - 32, 27.12.2019

Abdurrahman Okuyan

Öz

Şehirler, insanların oluşturup inşa ettikleri, ibadethanelerden, eğitim, kültür ve sağlık yapılarından, ticarethanelerden, mahallelerden, konutlardan ve bu mekânların ihtiyaç duyduğu ulaşım ve altyapı gibi tesislerden meydana gelir. İnsanın yaşadığı şehir, mahalle, konut veya çevrelerinde cereyan eden her türlü hareket, insanın bu mekânlarla olan ilişkisini belirlemekte ve inançlarıyla birlikte hayat tarzını şekillendirmektedir. Aynı zamanda kendisinden sonra gelecek olan nesillerinin de hayat tarzlarından inançlarına kadar her türlü sosyal hayatlarını kaçınılmaz olarak etkileyecektir. Müslümanların yaşadıkları şehirlerin kendine has kuralları mevcuttur. Bu kurallar insanların inançlarından, geleneklerinden, kültürlerinden ve hayat felsefelerinden etkilenmiştir. Osmanlı kentlerinin bu kurgunun neresinde yer aldığı, batılı anlamda şehir tanımına ve tarifine uyup uymadığı daima tartışıla gelen bir husus olmuştur. Bu konuyu bir nebze aydınlatmak, Osmanlı şehir dokusunun hangi özelliklere sahip olduğunu ortaya koymak, bu medeniyetlerin farklı bir cihetten değerlendirilmesine ve bazı problemlerin çözülmesine katkıda bulunacağı bir gerçekliktir. Osmanlı şehirlerinin sosyal ve fiziki yapısı bu tür bir araştırmanın ilk ve en mühim basamaklarından birini teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Osmanlılar, Şehir Tarihi, Osmanlı Şehirleri, Sosyal Kurumlar, Fiziki Yapılar

Social and Physical Structure of Ottoman Cities in Terms of City History

Öz

Cities consist of places of worship, education,
culture and health structures, commercial buildings, neighborhoods, residences
and facilities such as transportation and infrastructure that people create and
build. All kinds of movements taking place in the city, neighborhood, residence
or environment where people live, determine the relationship of people with
these places and shape their lifestyle with their beliefs. At the same time, it
will inevitably affect all kinds of social lives, from the lifestyles to the
beliefs of the next generations. The cities where Muslims live have their own
rules. These rules are influenced by people's beliefs, traditions, cultures and
philosophies of life. It has always been debated where the Ottoman cities are
located in this fiction and whether they conform to the definition and
definition of the city in the western sense. To clarify this issue to a certain
extent, to reveal the characteristics of the Ottoman urban fabric to reveal the
features of these civilizations from a different aspect of the evaluation and
contribute to the solution of some problems is a reality. The social and
physical structure of the Ottoman cities constitutes one of the first and most
important steps of this kind of research.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Ottomans, City History, Ottoman Cities, Social Institutions, Physical Structures

Kaynakça

• Akar, Tuba. “Osmanlı Kentinde Ticari Mekânlar: Bedesten-Han-Arasta-Çarşı Mekânları Literatür Değerlendirmesi”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 7/13: 267-292. İstanbul 2009. Akdağ, Mustafa. Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi 2. İstanbul 1995. Armağan, Mustafa. “Osmanlı Şehrine Kavramsal Bir Yaklaşım”. Osmanlı 5/536-544. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999. Aynural, Salih. “18. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul Kapan Tüccarları”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi. 80/207-214. İstanbul 1980. Aynural, Salih. “Kapan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44 cilt. 24/338-339. İstanbul: TDV Yayınları, 2001. Bayartan, Mehmet. “Osmanlı Şehrinde Bir İdari Birim: Mahalle”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi. 5/93-107. İstanbul 2005. Baykara, Tuncer. “Osmanlı Devleti Şehirli Bir Devlet Midir?”. Osmanlı. 5/528-535. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999. Çavdar, Tevfik. Türkiye’de Aile Yapısı ve Nüfus Sorunları Araştırmasının Veri Toplama Teknikleri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 1971. Çetin, Ensar. “Türkiye’de Gündelik Hayatın Tanziminde Din ve Sekülerizm”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi. 3/2: 265-285. 2014. Çobanoğlu, Ahmet Vefa. “Külliye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44 cilt. 26/542-544. İstanbul: TDV Yayınları, 2002. Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi, 1996. Doğru, Halime. XVIII. Yüzyıla Kadar Osmanlı Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Görüntüsü. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1995. Edirne Valiliği. 81 İlde Kültür ve Şehir. Edirne: Edirne Valiliği Yayını, 2013. Ergin, Ali Şakir vd. Osmanlı Devleti ve Bozok Sancağı. Yozgat: Yimpaş Holding/Türk Ocağı Yozgat Şubesi, 2000. Eyice, Semavi. “Elçi Hanı”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi. 24/93-130. İstanbul 1970. Eyice, Semavi. “Bedesten”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44 cilt. 5/302-311. İstanbul: TDV Yayınları, 1992. Faroqhi, Suraiya. Osmanlı‘da Kent ve Kentliler. çev. Neyyir Berktay. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014. Günay, Hacı Mehmet. “Vakıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44 cilt. 42/475-479. İstanbul: TDV Yayınları, 2012. Halaçoğlu, Yusuf. XIV.-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991. Hazırbulan, Tahsin. “Osmanlı Şehir Kavramı”. Genç Doku. 43/26-27. Aralık 2012. İnalcık, Halil. “İstanbul”, The Encyclopedia of Islam. 4 cilt. 224-248. Leiden 1978. Kara, Adem. “Osmanlı Devletinde Kent Kavramı”. Doğu Batı. 67/185-211. Ankara 2013. Kent Sosyolojisi. “Selçuklu ve Osmanlı Kentleri”. Erişim 05, 07-08 Ekim 2019. http://sosyolojisi.com/selcuklu-ve-osmanli-kentleri/1546.html Kılınç, Tekin. Osmanlı’dan Torunlarına Yol Rehberi. İstanbul: Akis Kitap, 2013. Kuban, Doğan Türk ve İslam Sanatı Üzerine Denemeler. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1995. Kuban, Doğan. Osmanlı Mimarisi. İstanbul: Yem Yayınları, 2007. M. Cerasi, Maurice. Osmanlı Kenti: Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi çev. Aslı Ataöv. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999. Müderrisoğlu, Fatih. “Osmanlı Şehirciliği Üzerine Bazı Gözlemler”, Prof. Dr. Zafer Bayburtluoğlu Armağanı, Sanat Yazıları 387-396, Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2001. Okuyan, Abdurrahman. “Tarihi Belgeler Işığında Diğer İnanç Toplumlarıyla Birlikte Yaşamaya Dair Bazı Tarihsel Kanıtlar”. Dinbimleri Akademik Araştırma Dergisi. 8/3: 159-171. Samsun 2008. Önkal, Ahmet & Bozkurt, Nebi. “Cami”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44 cilt. 7/46-56. İstanbul: TDV Yayınları, 1993. Özgen, Mutlu. “Osmanlı Çarşıları”. Popüler Tarih Dergisi. 78/54-61. İstanbul 2007. Özgen, Mutlu. “Hayatın Aktığı Yer: Osmanlı Çarşıları”. Santigrat Dergisi. 6/20-23. İstanbul: Airfel Isıtma ve Soğutma Sis. San. Tic. Aş. Yayını, Ocak, Şubat, Mart 2009. Şahin, İlhan. “Şehir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44 cilt. 38/446-449. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. Şahinalp, Sait & Günal, Veysi. “Osmanlı Şehircilik Kültüründe Çarşı Sisteminin Lokasyon ve Çarşı İçi Kademelenme Yönünden Mekânsal Analizi”. Milli Folklor. 93/149-168. İstanbul 2012. Tabakoğlu, Ahmet. Türk İktisat Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1998. Tapan, Mete. “Cumhuriyet Döneminde Doğa ve Kültür Varlıklarını Koruyamamanın Korunması”. 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık. 199-207. İstanbul 1998. Üstündağ, Nagehan. “Osmanlı’da Şehir ve Şehri Geliştiren Unsurlardan Biri Olarak Ayanlar Vidin ve Rusçuk Örneği (18.Yüzyıl)”. Türkiyat Araştırmaları 2/149-167. Ankara: 2005. Yediyıldız, Bahaeddin. “İslam’da Vakıf”. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi. 14 cilt. 14/19-72. İstanbul: Çağ Yayınları, 1989. Yediyıldız, Bahaeddin. “Osmanlılar Döneminde Türk Vakıfları ya da Türk Hayrat Sistemi”. Osmanlı. 5/17-33. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999. Yediyıldız, Bahaeddin. “Vakıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44 cilt. 42/479-486. İstanbul: TDV Yayınları, 2012. Yel, Ali Murat & Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Mahalle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44 cilt. 27/323-326. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.