KÂTİP ÇELEBİ'NİN MİZANÜ’L HAKK ADLI ESERİNDE AKIL-NAKİL/FELSEFE-DİN İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2020, Sayı: 11, 117 - 127, 29.06.2020

Selahattin Aydar

Öz

Kâtip Çelebi’nin yaşadığı 17. yüzyılda başta Osmanlı devleti olmak üzere İslam coğrafyasının neredeyse tamamında ekonomik, politik ve siyasal bir gerileme yaşanmaktaydı. Söz konusu gerilemenin birçok farklı sebebi olmakla birlikte, pozitif ilimlerin tarihsel süreç içinde Müslümanlar arasında değerini kaybetmiş olması da önemli bir etken olarak kabul edilmektedir.
Çelebi, Osmanlı’da ilmiye sınıfında tartışılan ve dini korumak adına taassup derecesine varan konuları, rasyonel bir biçimde temellendirmeyi başarabilmiş bir entelektüeldir. Ona göre dini korumak adına bilimsel bilgiyi yok saymak, bağnazlığa neden olmaktadır. Bu bağlamda Çelebi, Mizanü’l Hakk adlı eserinde dini ve sosyal konuları incelmiş, kitap boyunca fikirlerini tarafsız bir biçimde ifade etmekten geri durmamıştır. O eğitim, din ve ahlak alanlarındaki erozyonun temel nedenini ilmiye sınıfının gerilmesinin sonucuna bağlamaktadır. İlim çevresinin de bozulması esasında iki temel nedenden kaynaklanır. Bunlardan ilki felsefeye duyulan ilgisizlik ikincisi ise rüşvetin ilmiye sınıfında yaygınlaşmış olmasıdır.
Çelebi, bilginin hem akıl ve hem de din ile elde edilebileceğini kabul eder. Bu nedenler her iki alanda, yani bilim ile din arasında herhangi bir çatışma yoktur. Aksine her iki alan bir madalyonun iki yüzü gibidir ve hakikatin bilgisine hem aklın ve felsefenin hem de dinin sunmuş olduğu bilgiyle ulaşmak mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Kâtip Çelebi, Mizanü’l Hakk, felsefe, akıl

Kaynakça

• Cevizci, Ahmet, Ortaçağ Felsefesi Tarihi, Asa Yayınları, Bursa 1999. Çelebi, Katip, Mîzân-ül-Hakk fî İhtiyâr-il-Ehak, (Çev. Orhan Şaik Gökyay), Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2008. Fahri, Macit, İslam Felsefesi Tarihi, (Çev. Kasım Turhan), Şato Yayınları, İstanbul 2013. Gazzalî, İmam, El-Münkız Mine’d-Delal, Gelenek Yayınları, İstanbul 2015. Gökyay, O. Şaik, Katip Çelebi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1986. Görkaş, İrfan, “Kâtip Çelebi’de Metafizik Yahut İlm-İ İlahî”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish, Volume 9/5 Spring 2014, 1021-1040, İkbal, Muhammed, İslam’da Dini Düşüncenin Yeniden İnşası, (Çev. Rahmi Acar), Timaş Yayınları, İstanbul 2016. Kalın, İbrahim, “Kâtip Çelebi ve Orta Yol Bulma Sanatı”, Mîzânü’l-Hak İslami İlimler Dergisi, Sy. 1, 2016, 21-24. Kutluer, İlhan, “Katip Çelebi ve Bilimler: Keşfü'z-zunun'un Mukaddimesinde "el-İlm" Kavramı”, M. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18 (2000), 79-99. Ocak, Hasan, “Siyaset/Toplum Felsefesi/Ahlakı Açısından Kâtip Çelebi’de Ulema ve Ümeranın Yeri”, Mîzânü’l-Hak İslami İlimler Dergisi, sy. 1, 2016, 83-100. Öktem, Ülkü, “Osmanlı Medreselerinde Felsefe”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı:15. 2004. Öner, Necati, Felsefe Yolunda Düşünceler, Akçağ Yayınları, Ankara 1999. Özçelik, İsmail, “Kâtip Çelebi’nin Penceresinden Osmanlı Devlet Ve Toplum Hayatına İlişkin Bazı Düşünceler”, Ulakbilge, 5(9), 2017, 1-28. Özden, H. Ömer, Türk Düşünce Tarihi, Arı Sanat Yayınları, İstanbul, 2015. Rüşd, İbn, Faslu’l-makâl el-Keşf an minhâci’l-edille, (Haz. Süleyman Uludağ), Dergah Yayınları, İstanbul 2012. Uludağ, Süleyman, Felsefe Din İlişkileri, Dergâh Yayınları, İstanbul 2012.