ZEMAHŞERÎ VE TABÂTABÂÎ’NİN KUR’ÂN’DA MUHKEM VE MÜTEŞÂBİHLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİNİN MUKAYESESİ

Yıl 2022, Sayı: 15, 135 - 148, 30.06.2022

Şafak Çatal , Mustafa Kara

https://doi.org/10.47098/bayburt-ilahiyat.1113076

Öz

Bu makalede Zemahşerî ve Tabâtabâî’nin Kur’ân’da muhkem ve müteşâbihle ilgili görüşlerinin mukayesesi yapılmaktadır. Çalışmanın amacı, bu iki müfessirin muhkem ve müteşâbihle ilgili görüşlerini kıyaslamaktır. Araştırma, Zemahşerî ve Tabâtabâî’nin muhkem ve müteşâbih hakkındaki görüşleri ile sınırlı tutulmaktadır. Çalışma, nitel bilgi toplama yöntemlerinden yazılı doküman incelemesine dayanmaktadır. Bu kapsamda, literatür taramasından elde edilen veriler, bütüncül bir bakış açısıyla metin analizine tabi tutularak değerlendirilmektedir.
Muhkem, “anlaşılmasına yönelik hiçbir şüphe olmayan ve herhangi bir açıklamaya gerek kalmadan kolaylıkla anlaşılan söz” demektir. Müteşâbih ise “birden fazla manaya ihtimali olan ve anlamlarını tespit etmek için başka karinelere ihtiyaç duyulan ifade” anlamına gelmektedir.
Kur’ân’da muhkem ve müteşâbih kavramlarına işaret eden üç âyet bulunmaktadır. Bu çerçevede Âl-i ‘Imrân 3/7. âyet, Kur’ân âyetlerinin muhkem ve müteşâbih olmak üzere ikiye ayrıldığını; Zümer 39/23. âyet, Kur’an’ın müteşâbih bir kitap olduğunu; Hûd 11/1. âyet ise Kur’an âyetlerinin muhkem kılındığını bildirmektedir.
Mu‘tezile ekolüne mensup bir âlim olan Zemahşerî ve Îran’da Şiî kültürü ile yetişmiş bir müfessir olan Tabâtabâî, tefsirlerinde Kur’ân’da muhkem ve müteşabihi konu edinen âyetleri yorumlamışlardır. Bu doğrultuda sözü edilen müfessirlerin görüşlerinde “müteşâbih âyetlerin râsih kimselerce muhkem âyetler ışığında te’vîl edilebileceği” konusunda benzerlik söz konusu iken, “râsih kimselerin kimler olduğu” noktasında farklılık vardır. Bu bağlamda Zemahşerî’ye göre râsih kimselerden maksat “ilimde derinlik kazanmış kişilerdir.” Tabâtabâî ise râsih kimselerden kastın “ehl-i beyt imamları ile masum imamlar” olduğunu dile getirmektedir. Bu görüş farklılığında, mezhep mensubiyetinin etkili olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Kur'ân, Âyet, Muhkem, Müteşâbih, Te'vîl

Kaynakça

• ‘Abdulbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu‘cemu’l-mufehras li elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2001.
• Başoğlu, Tuncay. “Muhkem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/42-44. İstanbul: TDV Yayınları, 2020.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. “Tefsîru Sûre-i Âl-i ‘Imrân”. el-Câmi‘u’s-Sahîh. Dımaşk/Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2002.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 1971.
• Isfahânî, Ebu’l-Kâsım Huseyn b. Muhammed er-Râğıb. el-Müfradât fî ğarîbi’l-Kur’ân. thk. Seyyid Muhammed Keydânî. Beyrut: Dâru’l-Ma’ârife, ts.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-‘Arab. Kahire: Daru’l-Me‘ârif, ts.
• Okuyan, Mehmet. Çok Anlamlılık Bağlamında Kur’ân Sözlüğü. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2015.
• Okuyan, Mehmet. Kur’an Meal-Tefsir. İstanbul: Haliç Üniversitesi Yayınları, 2021.
• ¬Suyûtî, Ebû’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtkan fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Mektebetü’s-Sekâfiyye, 1973.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin b. Muhammed b. Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Hüseyin el-Âlâ. Beyrut: Müessesetü İlâmi li’l-Matbuât, 1997.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Müteşâbih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/204-207. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ‘an hakâikı gavâmizi’t-ttenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvi’l fî vucûhi’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdüsselam Şahin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1971.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ‘ulûmi`l-Kur`ân. thk. Muhammed Ebu`l-Fazl ed-Dimyâtî. Mısır: Dâru’l-Hadîs, 2006.