Türkiye ve Arap Ülkelerinde Dinler Tarihi Araştırma Metotları

Yıl 2022, Sayı: 16, 150 - 174, 30.12.2022

Nurefşan Nur Aytop , Maha Alshamari

https://doi.org/10.47098/bayburt-ilahiyat.1203118

Öz

Çalışma hem Türk hem de Arap Müslüman toplulukları arasında dinler tarihi biliminin ortaya çıkışının yanı sıra, bu ülkelerde dinler tarihi biliminin gelişimini gözden geçirerek, din çalışmalarında en önemli araştırma yöntemlerini ortaya çıkarmayı amaçlamıştır. Bunu yaparken tüm ilim tahsili yapanların temel olarak İslami metotları ele alan daha kapsamlı bir çalışmaya ulaşması için Türk ve Arap ülkelerinde dinler tarihi ilminin doğuşu ile en önemli metot ve kaynaklarına değinilmiştir. Çalışmada Türk ve Arap ülkelerinin izlediği en önemli metotlarla ilgili temel verilerin toplanmasında tümevarımsal bir yöntem izlenmiş olmakla birlikte dinler hakkındaki çalışmaların ortaya çıkışının dönüşümlerini açıklamakta tarihsel yönteme başvurulmuş, Müslüman Türk ve Arapların yöntemleri arasındaki ortak ve farklı yönleri tahlil ederken analiz ve karşılaştırma metotları benimsenmiştir. Araştırmada elde ettiğimiz sonuçlara göre Müslüman Türk ve Arap alimlerin çeşitli mezhep ve dinleri konu edinen, çalışmanın hedefi veya türüne göre ve gösterilen farklılıklara dayalı net bilimsel adımları takip eden, yazımında ölçülü ve objektif yöntemlere dayandıkları pek çok eserleri bulunmaktadır. Ayrıca Müslüman Arap ve Türklerin yaşadıkları siyasi, sosyal ve medeni gelişmeler, diğer dinleri inceleme metotlarının oluşturulmasında önemli bir etkiye sahip olmuştur.

Anahtar Kelimeler

yöntem, din, türkler, islam, inanç, Kur'an-ı Kerim

منهج دراسة الأديان في تركيا والبلاد العربية

Öz

هدفت الدراسة إلى الكشف عن أهم مناهج البحث في دراسة الأديان بالإضافة إلى نشأة علم دراسة الأديان لدى المسلمين الاتراك والعرب، وذلك من خلال استعراض تاريخ نشأة علم دراسة الأديان في كل من بلاد العرب والأتراك والتطرق لأهم مناهجهم ومصادرهم وذلك للوصول إلى دراسة أكثر شمولاً تتناول المناهج الإسلامية باعتبارها أساسا لجميع طلبة العلم، اتبع هذا البحث المنهج الاستقرائي في جمع المعطيات الأساسية حول أهم المناهج المتبعة لدى بلاد العرب والأتراك، كما تم اعتماد المنهج التاريخي في بيان تحولات نشأة علم دراسة الأديان، معتمدا الوصف والمقارنة في تحليل الجوامع والفوارق بين مناهج المسلمين الاتراك والعرب، وتوصلت الدراسة إلى عدة نتائج من أهمها أن لعلماء المسلمين (العرب والأتراك) مؤلفات عديدة اعتمدوا في كتابتها على مناهج رصينة وموضوعية تتناول مختلف الملل والنحل وتختلف باختلاف نوعية الدراسة أو هدف الدراسة المتبع، ماضين بذلك على خطى علمية واضحة المعالم. أن التطورات السياسية والاجتماعية والحضارية لدى كل من المسلمين العرب والأتراك دوراً مهما في التأثير على مناهج دراسة الأديان الأخرى.

Anahtar Kelimeler

المنهج, الدين, الاتراك, الإسلام, القرآن الكريم

Methods in the Study of Religions in Turkey and Arab Countries

Öz

The aim of the study is to outline significance of research methodologies in religious studies by examining the development and emergence of history of religions studies between Turkish and Arab Muslims. To enable students studying history of religions to have access to a scientific and thorough study that primarily deals with Islamic methods. This study utilizes important resources on the methods and sources for history of religions in Turkey and Arab countries. It uses an inductive approach to gather fundamental information about significant methodologies used by Turkey and Arab nations. Furthermore, the historical approach is utilized to explain the changes that led to the emergence of studies on history of religions. Finally, analysis and comparison techniques were used to examine the similarities and differences between the methodologies used by Muslim communities in Turkey and Arab countries. Concluding, Muslim Turkish and Arab scholars have produced many works discussing various sects and religions that differ based on the aim or type of study. Meanwhile relying on measured and objective methods of writing that follow clear scientific steps. Additionally, political, social and civil developments within Muslim Arab and Turkish societies had a significant impact on the methods of studying other religions.

Anahtar Kelimeler

method, religion, turks, islam, Qur'an, faith

Kaynakça

• Adam, Baki. "Profesör Dr. Hikmet Tanyu’dan Günümüze Dinler Tarihi". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXXVI (1997).
• Adıbelli, Ramazan. "Dinler Tarihi Tarihsel Bir Disiplin Midir?". Türkiye’de Dinler Tarihi’nin Kurumsallaşmasında Prof. Dr. Abdurrahman Küçük, 155–78. Ankara: Berikan Yayınevi, 2016.
• Aydın, Fuat. "İslam Reddiye Geleneği ve Taşköprizâde Ahmed B. Mustafa’nın (968/1561) Risâle Fî’r-Redd Ale’l-Yehûd Adlı Risâlesi Üzerine Bir Araştırma". Darulfunun İlahiyat 31/2 (Aralık 2020), 299-353. https://doi.org/10.26650/di.2020.31.2.0004.
• Aydın, Mehmet. "Dinler Tarihinde Metodoloji Tartışmalarına Bir Bakış". İslami İlimlerde Metodoloji (Usûl) Meselesi 2, 1279–98. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Aydın, Mehmet. Dinler Tarihine Giriş. 4.baskı. Konya: Din Bilimleri Yayınları, 2008.
• Aydın, Mehmet. "Osmanlı Medreselerinde Tarih-i Edyan Dersleri". Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim Milletlerarası Kongresi, 169–74. Osmanlı Tarihi Kaynak ve İncelemeleri 7. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, 2001.
• Baki, Adam. "Dinler Tarihine Giriş". Dinler Tarihi El Kitabı. Grafiker Yayınları, 2020.
• Batuk, Cengiz. "Ahmed Mithat Efendi ve Tarih-i Edyan". Milel ve Nihal- İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi (Aralık 2004), 167–80.
• Batuk, Cengiz. "Türkiye’de Dinler Tarihi Çalışmalarının Tarihsel Seyri". Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/4 (Ağustos 2009), 70-97.
• C. Taylor, Marck. Critical Terms for Religious Studies. London: The University of Chicago Press, 1998. Günaltay, Şemsettin. Dinler tarihi: yeryüzündeki ilkel dinler. 1. baskı. İstanbul: Kesit Yayınları, 2006.
• Kalkan, Mehmet. "Türkiye’de Dinler Tarihi Çalışmaları (Yüksek Lisans ve Doktora Tezleri) İstatistiksel Analiz: 1959-2013 (Studies about History of Religions in Turkey (MA and PhD Dissertations): Statistiacal Analysis 1959-2013)", 2015.
• Küçük, Abdurrahman. "Müzakereler". İslami İlimlerde Metodoloji (Usûl) Mes’elesi, 1383–94. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Tümer, Günay. "Batı’da Din Bilimleri Kavramı ve Dinler Tarihi Çalışmalarında Metodoloji". Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1989.
• Tümer, Günay, Abdurrahman Küçük. Dinler Tarihi. Ankara: Ocak Yayınları, 1997.
• Ünal, Asife. "Kuruluşundan Günümüze Türkiye Dinler Tarihi Derneği ve Dinler Tarihi Bilimine Katkıları". Dini Araştırmalar Dergisi 14/38 (Haziran 2011), 135-160.
• Ünal, Mustafa. "Türkiye’de Dinler Tarihi Çalışmalarının Normativizm Sorununa Fenomenolojik Bir Çözüm Denemesi, Kapsayıcı Fenomenoloji". Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları, 2010.