Çağdaş İslâm Düşüncesinde Kelâmî Perspektifte Değişim

Yıl 2022, Sayı: 16, 127 - 149, 30.12.2022

Mustafa Ünverdi Cebrail Özer

https://doi.org/10.47098/bayburt-ilahiyat.1205019

Cited By: 1

Öz

Bu makalede çağdaş İslam düşüncesinde kelâmi değişim ele alınacaktır. Klasik kelâm ilminin bilinen tartışma konularının önemini yitirdiği son iki asırda, Müslümanların Batı’ya karşı geri kalmışlığına çare bulmak amacıyla sürekli bir çabaya şahit olmaktayız. Bu çabanın pratik sonuçları bir yana kelâmi perspektifte yenilikler getirdiği şüphesizdir. Makalede söz konusu yenilikler gaye ve muhteva bakımından mercek altına alınacaktır. Anadolu, Hint Alt Kıtası, Orta Asyave Mısır’da merkezileşen çağdaş İslam düşüncesi ittihad-ı İslâm idealine yoğunlaşmıştır. Efgânî’nin fikrî temellerini attığı pan-İslamizm diğer muasır düşünürlerin de temellendirmek istediği bir ütopya niteliğindedir. Bunun dışında düşünürler dinî düşünceyi taklit zincirinden kurtarmak mezhep odaklı kelâm yerine güncel sorunları konu edinmişlerdir. Düşüncede rasyonelleşmeyi Batı’nın felsefe ve bilimde geldiği noktayla ilişkilendirmemek mümkün görünmemektedir. Seyyid Ahmed Han gibi bazı Müslüman düşünürlerin mucize, keramet, cin gibi konuları bilimle ilişkilendirme çabası da çağdaş İslam düşüncesinde görülen Batı etkisinin örneklerindendir. “Yeni İlm-i kelâm” olarak adlandırılan bu dönemde varlık meselelerinde eski çağ felsefesinden mülhem teoriler genellikle terk edilmiştir. Umumi manada kelâmi söylemi belirleyen âmil klasik kelâm ekollerinin sınırları ve pozisyonları değil, Kur’an, akıl, bilim ve çağdaş Batı felsefesidir. Mezhepçiliğin yerini tenkitçiliğin almış olması alimlerin kelâmı işlevselleştirme çabasına dahildir. Klasik kelâm meseleleri bu doğrultuda yeniden tartışılmış ve ümmetin problemlerine çözüm üretme gayreti dönemin mümeyyiz vasıfları arasında yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

kelam, yeni ilm-i kelam, ittihad-ı islam, yenilenme

Kaynakça

• Abduh, Muhammed. “İslâm’ın Müsâmâhasına Dönüş”. çev. Osman Keskioğlu. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (1971), 151-154.
• Abduh, Muhammed. Tevhîd Risâlesi. çev. Sabri Hizmetli. Ankara: Fecr Yayınları, 1986.
• Afganî, Cemaleddin - Abduh, Muhammed. Urvetu’l-Vuska. çev. İbrahim Aydın. İstanbul: Bir Yayınları, 1987.
• Ahmed Hilmi, Şehbenderzâde Filibeli. Allah’ı İnkar Mümkün mü? thk. Necip Taylan - Eyüp Onart. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1979.
• Ahmed Hilmi, Şehbenderzâde Filibeli. Hangi Meslek-i Felsefeyi Kabûl Etmeliyiz? Dârü’l-Fünûn Efendilerine Tahrîrî Konferans. thk. Kemal Kahramanoğlu - Ali Utku. Konya: Çizgi Yayınları, 2016.
• Ahmed Hilmi, Şehbenderzâde Filibeli. İslâm Tarihi. thk. Hüseyin Rahmi. İstanbul: Huzur Yayınları, 2011.
• Ahmed Hilmi, Şehbenderzâde Filibeli. İslâm’ın Esası (Üss-i İslâm). thk. A. Bülent Baloğlu - Halife Keskin. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Ahmed Hilmi, Şehbenderzâde Filibeli. Yirminci Asırda Âlem-i İslâm ve Avrupa Siyaseti. thk. Bedri Mermutlu. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2014.
• Alper, Hülya. “Kelâm İlmi ve İslam Hukukunda İçerik Sorunları”. İslâmi İlimlerde Metodoloji/Usûl-VIII, Tartışmalı İlmî İhtisas Toplantısı. 67-88. İstanbul, 2017.
• Ay, Mahmut. “Kelâm İlminin Yeniden İnşasında Geleneğin Moderne Dönüşümü”. Kelâm İlminin Yeniden İnşasında Geleneğin Yeri. 144-173. Elazığ, 2004.
• Aydın, Mehmet S. “İkbal’in Felsefesinde İnsan”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Faküldesi Dergisi 29/1 (1987), 83-106.
• Baloğlu, A. Bülent. “İzmirli İsmail Hakkı’nın Yeni İlmi Kelâm Anlayışı”. İzmirli İsmail Hakkı Sempozyumu. ed. Mehmet Şeker - A. Bülent Baloğlu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2002.
• Cündioğlu, Dücane. “Ernest Renan ve ‘Reddiyeler’ Bağlamında İslam-Bilim Tartışmalarına Bibliyografik Bir Katkı”. Divan 2 (1996), 1-94.
• Duman, Ali. “Klasik Modernist İslâmcılardan Celaleddin Afgânî’nin Batı Emperyalizmi Karşısındaki Görüşleri”. Hikmet Yurdu: Düşünce-Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 6/11 (2013), 179-200.
• Düzgün, Şaban Ali. Seyyid Ahmed Han ve Entelektüel Modernizmi. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• Fazlur Rahman. Ana Konularıyla Kur’an. çev. Alparslan Açıkgenç. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 14. Basım, 2016.
• Fazlur Rahman. İslâm. çev. Mehmet Dağ - Mehmet Aydın. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 10. Basım, 2012.
• Fazlur Rahman. İslâm ve Çağdaşlık Fikrî Bir Geleneğin Değişimi. çev. Alparslan Açıkgenç - M. Hayri Kırbaşoğlu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 7. Basım, 2014.
• Fazlur Rahman. İslâmî Yenilenme Makaleler I. çev. Adil Çiftçi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 4. Basım, 2015.
• Fazlur Rahman. İslâmî Yenilenme Makaleler II. çev. Adil Çiftçi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 4. Basım, 2015.
• Fazlur Rahman. İslâmî Yenilenme Makaleler III. çev. Adil Çiftçi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Fazlur Rahman. İslâmî Yenilenme Makaleler IV. çev. Adil Çiftçi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Fazlur Rahman. Tarih Boyunca İslâmî Metodoloji Sorunu. çev. Salih Akdemir. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 5. Basım, 2013.
• Ferîd Vecdî, Muhammed. Müslüman Kadını. çev. Mehmed Akif Ersoy. thk. Muhammed Yetim. İstanbul: Erkam Yayınları, 2013.
• Gibb, Hamilton A. R. İslâm’da Modern Eğilimler. çev. M. Kürşad Atalar. Ankara: Çağlar Yayınları, 2006.
• Güler, İlhami. “Fazlur Rahman’ın Kur’an’ı Yorumlama Metoduna Kur’an Açısından Kelâmî Bir Katkı”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 5/2 (1991), 92-99.
• Harpûtî, Abdüllatif. Kelâm Tarihi. thk. Muammer Esen. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2014.
• Harpûtî, Abdüllatif. Tenkîhu’l-Kelâm fî Akâidi Ehli’l-İslâm (Kelâm İlmine Giriş). çev. Fikret Karaman. İstanbul: Çelik Yayınları, 2016.
• Hizmetli, Sabri. İsmail Hakkı İzmirli. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• Hizmetli, Sabri. “İzmirli İsmail Hakkı’nın İlmi Şahsiyeti”. İzmirli İsmail Hakkı Sempozyumu. ed. Mehmet Şeker - A. Bülent Baloğlu. 3-25. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• İkbal, Muhammed. Benliğin Sırları. çev. Beste Yılmazoğlu. İstanbul: Mutena Yayınları, 2014.
• İkbal, Muhammed. Cavidname. çev. Halil Toker. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 3. Basım, 2014.
• İkbal, Muhammed. Hareket Zili. çev. Celal Soydan. Ankara: Hece Yayınları, 2013.
• İkbal, Muhammed. İslâm Toplumunun Yapısı. çev. Ali Yüksel. İstanbul: Beka Yayınları, 2011.
• İkbal, Muhammed. İslâm’da Dini Düşüncenin Yeniden İnşası. çev. Rahmi Acar. İstanbul: Timaş Yayınları, 5. Basım, 2016.
• İkbal, Muhammed. Makaleler. çev. Celal Soydan. Ankara: Hece Yayınları, 2015.
• İkbal, Muhammed. Mûsâ Vuruşu & Hicaz Armağanı. çev. Celal Soydan. Ankara: Hece Yayınları, 2013.
• İkbal, Muhammed. Müslüman Gençlik. çev. Osman Koca. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• İkbal, Muhammed. Şarktan Haber ve Zebûr-u Acem. çev. Ali Nihat Tarlan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1971.
• İşcan, M. Zeki. Muhammed Abduh’un Dinî ve Siyasî Görüşleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Doktora Tezi, 1997.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Muhassal Yeni İlmi Kelâm İlmine Giriş. thk. Refik Ergin. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2014.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlmi Kelâm. thk. Sabri Hizmetli. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Macit, Nadim. “Cumhuriyet Döneminde Kelâm İlmi ve Yöntem Sorunu”. İslâmî İlimlerde Metodoloji/Usûl Mes’elesi I. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Mahzumi Paşa, Muhammed. Cemaleddin Afganî’nin Hatıraları. çev. Adem Yerinde. İstanbul: Klasik Yayınları, 2006.
• Mûsâ Cârullah Bigiyef. Büyük Mevzularda Ufak Fikirler. thk. Musa Bilgiz. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2001.
• Mûsâ Cârullah Bigiyef. Evrensel Kurtuluş. thk. Hikmet Akpur. İstanbul: Önsöz Yayınları, 1991.
• Mûsâ Cârullah Bigiyef. Halk Nazarında Bir Niçe Mesele. Kazan, 1912.
• Mûsâ Cârullah Bigiyef. “İnsanların Akîde-i İlâhiyyelerine Bir Nazar”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 8/2 (1995), 122-132.
• Mûsâ Cârullah Bigiyef. Kur’an-Sünnet İlişkisine Bir Yaklaşım Kitâbu’s-Sünne. çev. Mehmet Görmez. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 4. Basım, 2014.
• Mûsâ Cârullah Bigiyef. “Târihu’l-Kur’ân ve’l-Mesâhif”. çev. Fethi Ahmet Polat. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 10/1 (2010), 177-199.
• Mûsâ Cârullah Bigiyef. Uzun Günlerde Oruç. thk. Abdullah Kahraman. İstanbul: İz Yayınları, 2009.
• Özervarlı, M. Said. “İzmirli İsmail Hakkı’nın Kelâm Problemleriyle İlgili Görüşleri”. İzmirli İsmail Hakkı Sempozyumu. ed. Mehmet Şeker - A. Bülent Baloğlu. 109-125. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Reşîd Rıza, Muhammed. Gerçek İslâm’da Birlik. çev. Hayrettin Karaman. İstanbul: İz Yayınları, 4. Basım, 2015.
• Reşîd Rıza, Muhammed. Hilâfet En Büyük Önderlik. çev. Mehmet Çelen. İstanbul: Mana Yayınları, 2010.
• Reşîd Rıza, Muhammed. Muhammedî Vahiy. çev. Salih Özer. Ankara: Fecr Yayınları, 1991.
• Ünverdi, Mustafa. “Çağdaş Dönem Kelâmı”. Kelâm Tarihi. Ankara: Nobel Yayınları, 2022.
• Watt, W. Montgomery. İslâmî Hareketler ve Modernlik. çev. Turan Koç. İstanbul: İz Yayınları, 3. Basım, 2016.