Sultan Veled’in Dîvân’ında Geçen Bir Fiil Üzerine

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 14, 25 - 30, 05.11.2024

Kenan Azılı

Öz

Genel Türkçenin önemli kollarından biri olan Tarihsel Oğuzcanın Anadolu’daki ilk yazılı ürünlerinden biri Sultan Veled’in Dîvân’ıdır. Birçok nüshasıyla bu eser, çeşitli dillik özellikleri bakımından hem Oğuzcanın gelişiminin hem de genel Türkçe için dikkat çekecek dillik özelliklerin takip edilebileceği çok farklı Türkçe formları ihtiva etmektedir. Bunlardan biri de Dîvân’ın İstanbul Süleymaniye Halet Efendi Kitaplığındaki 328 numarasıyla kayıtlı bir nüshasındaki bir beyitte geçen yarla- fiilidir. Fiilin yer aldığı nüsha yaklaşık 1300 gibi oldukça erken tarihli bir metin olması sebebiyle dikkat çekicidir.
Diğer nüshalarda ve tarihsel metinlerde tanıklanmayan bu form, etimolojik ve kavramsal açıdan bugüne kadar Türkoloji alanını oldukça meşgul eden tarihsel Türk dili alanlarındaki yarlıg ve yarlıka- biçimleri için yeni bir bakış açısı getirebilecektir. Türk runik harfli yazıtlardan başlayarak tarihsel Türk dili alanlarında çok kez tanıklanan yarlıg ve yarlıka- biçimleri, bugüne kadar, köken açısından birçok araştırmacının dikkatini çekmiş ve çeşitli araştırmalara konu olmuştur. Bu makalede, yarla- fiilinin bu formlarla muhtemel ilişkisi değerlendirilerek formun diyalektik bir özellik taşıyıp taşımadığı sorgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sultan Veled, Dîvân, yarlıg, yarla-

Kaynakça

• AKT → Borovkov, A. K. (2002). Orta Asya’da Bulunmuş Kur’an Tefsirinin Söz Varlığı (XII-XIII. Yüzyıllar). Çev. Halil İbrahim Usta-Ebülfez Amanoğlu. Ankara: TDK Yayınları.
• ARAT, R. R. (1987). Anadolu Yazı Dilinin Tarihî İnkişafına Dair. Makaleler. Ankara: TKAE Yayınları. 311-318.
• AZILI, K. (2021). Sultan Veled’in Türkçe Şiirlerindeki Bazı Fonolojik Katmanlar Üzerine Bir Değerlendirme. Zeitschrift für die Welt der Türken. 13 (2): 21-45.
• AZILI, K. (2022). Eski Türkçeden Yunus Emre Divanı’na: Diyalektik Bir Unsur Olarak Kayu/Kayı. Yunus Emre Hayatı-Düşünceleri-Eserleri. Ankara: TBMM Basımevi. 99-110.
• CLAUSON, Sir G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• DLT → ERCİLASUN, A. B. (2014). Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk -Giriş, Metin, Çeviri, Notlar, Dizin-. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• DOERFER, G. (1975). Türkische und Mongolische Elemente im NeuPersischen, IV. Wiesbaden.
• DOERFER, G. (1976). Das Vorosmanische (Die Entwicklung der Oghusischen Sprachen von den Orchoninschriften bis zu Sultan Veled). TDAY-Belleten. 1975-1976: 81-132.
• ERDAL, M. (1991). Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the Lexi¬con. Vol. I-II. Wiesbaden: Harrassowitz.
• GÜLENSOY, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. I-II. Ankara: TDK Yayınları.
• GÜNŞEN, A. (2000). Kırşehir ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: TDK Yay.
• KARAHAN, L. (2013). Oğuzcanın Anadolu’da Yazı Dili Olma Sürecine Dair Düşünceler. Âşık Paşa ve Anadolu’da Türk Yazı Dilinin Oluşumu Sempozyumu. 1-2 Kasım 2013. Kırşehir, 219-228.
• KB → Arat, R. R. (2008). Kutadgu Bilig. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• MANSUROĞLU, M. (1958). Sultan Veled’in Türkçe Manzumeleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ME → Yüce, N. (2014). Mukaddimetü’l-Edeb: Hvârizm Türkçesi ile Tercümeli Şuşter Nüshası. Ankara: TDK Yayınları.
• NALBANT, M. V. (2013). Yarlıg Sözcüğü Üzerine Yeni Bir Köken Bilgisi Denemesi. Turkish Studies. 8 (9): 327-341.
• ÖNER, M. (2004). Yarlık Sözü Hakkında. TDAY-Belleten. 2004 (2): 117-122.
• ÖZKAN, M. (2014). Türkçenin Anadolu’da Yazı Dili Olarak Gelişmesi. Türkiyat Mecmuası. 24 (1): 53-73.
• RÄSÄNEN, M. (1969). Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs Der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• RİTTER, H. (1942). Philologika.XI.Maulana Galaladdin Rumi und sein Kreis. Der Islam, 26: 221-249.
• RKT → Ata, A. (2013). Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası). Ankara: TDK Yayınları.
• SEVORTYAN, E. B. (1974-1997). Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurkskix Yazıkov. I-VII. Moskva.
• ŞEYH SÜL. → Şeyh Süleyman Efendi-i Özbekî el-Buhârî (1882). Lugat-i Çağatay ve Türkî-i Osmânî. İstanbul: Mihrân Matbaası.
• TEKİN, Ş. (1974). 1343 Tarihli Bir Eski Anadolu Türkçesi Metni ve Türk Dili Tarihinde ‘olga-bolga’ Sorunu. TDAY-Belleten. 1973-1974: 58-133.
• TEKİN, Ş. (2014). İştikakçının Köşesi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• TKT → Kök, A. (2004). Karahanlı Türkçesi Satır-arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73 1v-235v/2) Giriş-İnceleme-Metin-Dizin. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara.
• TOPARLI, R. (1987). Kitab-ı Mukaddime-i Ebu'l-Leysi's-Semerkandî. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• TS → Tarama Sözlüğü (2009). Ankara: TDK Yayınları.
• ULUSCU, G. (2021). Eski Türkçedeki Geniz Seslerinin Tarihî ve Modern Türk Dillerindeki Gelişimi. İstanbul Medeniyet Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul.