Belh’li ve Belh Nizamiye Medreselerinde Eğitim Alan Alimlerin İlmi ve Kültürel Hayata Etkisi

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 16, 56 - 66

Melek Kaya

Öz

Ortaçağ İslam coğrafyasının en gelişmiş şehirlerinden birisi olan Belh, ilmi ve kültürel açıdan büyük gelişmelere sahne olmuştur. Selçuklu şehirlerinin oluşumunda İslami karakterler her zaman ön planda olmasından dolayı bu şehirler İslami anlamda bir ilim merkezi haline gelmiştir. Belh Nizamiye Medresesi, büyük bir bilim merkezi olmuş ve burada yetişen âlimler, İslam dünyasında derin izler bırakmıştır. Bu âlimler, tıp, felsefe, hadis, fıkıh, tefsir, mantık ve matematik gibi alanlarda derin bilgiye sahipti. Öne çıkan isimler arasında Nâsır-ı Husrev, Bahaüddin Veled, Ebû Ali Vahşî el-Belhî ve Reşîdüddîn Vatvât gibi önemli şahsiyetler yer almaktadır. Belh'in bilim ve kültür merkezi olarak önemi, sadece o dönemin değil, sonraki asırlarda da devam etmiştir. Bu çalışma da Belh’li ve Belh Nizamiye medreselerinde eğitim alan âlimlerin ilmi ve kültürel hayata etkisinin ortaya konması amaçlanmaktadır. Bu çerçevede birinci elden kaynak ve araştırma eserleri ışığında konuyla ilgili kaynaklar toparlanarak ilgili içerikler analiz edilip Belh’te yetişen âlimler tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Belh , ilmi ve kültürel hayat , ortaçağ , alimler , nizamiye medresesi

The Impact of the Scholars Educated in Balkh and Balkh Nizamiye Madrasahs on Scientific and Cultural Life

Öz

Belh, one of the most developed cities in the medieval Islamic world, has been the scene of significant intellectual and cultural developments. Due to the Islamic character always being at the forefront in the formation of Seljuk cities, these cities became centers of Islamic learning. The Belh Nizamiyyah Madrasa became a major scientific center, and the scholars trained there left a profound mark on the Islamic world. These scholars possessed deep knowledge in various fields such as medicine, philosophy, hadith, jurisprudence, tafsir, logic, and mathematics. Notable figures among them include Nasir-i Khusraw, Baha' al-Din Walad, Abu Ali Wahshi al-Balkhi, and Rashid al-Din Vatvat. The importance of Belh as a center of science and culture continued not only in that era but also in the following centuries. This study aims to reveal the impact of the scholars trained in Belh and the Belh Nizamiyyah madrasas on intellectual and cultural life. In this context, primary sources and research works have been collected and analyzed, and scholars trained in Belh have been identified.

Anahtar Kelimeler

belh , ıntellectuel and culturel life , medieval , scholars , nizamiyyah Madrasas

Kaynakça

• AZAD, A. (2013). Sacred Landscape in Medieval Afghanistan Revisiting the Fadâ’il-i Balkh. Oxford Unıversty Press.
• AZAMAT, N. (2006). Nâsır-ı Hüsrev. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 32: 395-397.
• DEVLETŞAH, E. (1977). Devletşah Tezkiresi, (N. Lügal, Çev.). İstanbul: Kervan Yayınları.
• ERKİN, S. (2005). İslâmlaşma Sürecinde Belh Şehri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• GÜZEL, H. C., ÇİÇEK, K. & KOCA, S. (2002). Türkler Ansiklopedisi. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• HÜSREV, N. (1985). Sefername. (A. Tarzî, Çev.). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• HÜSREV, N. (2002). Önsöz. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• İbn Havkal (2014). 10. Asırda İslam Coğrafyası. (R. Şeşen, Çev.). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• İbnü’l-Esîr (1991). İslâm Tarihi İbnü’l Esîr El Kâmil Fi’t-Tarih Tercümesi. İstanbul: Bahar Yayınları.
• İstahrî, Ebû İshak İbrahim. (1373). Memalik-u Mesalik. Tercüme: Muhammed b. Eshed b. Abdullah Testeri, katkıda bulunan, İreç Afşar, Mecmua-i İntişarat-ı Edebi ve tarihi, Mevkufat-ı Doktor Mahmud Afşar Yezdî. Tahran.
• KARA, S. (2003). Mezhep Kavgaları. İstanbul: İz Yayınları.
• KAYA, S. (2018). Selçuklular Döneminde Astronomi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Fırat Üniversitesi, Elazığ.
• MAHDİ, M. Y. (2011). Türk-İslam Kültür Merkezlerinden Biri Olarak Belh Şehri. İstem. 9(8): 219-241.
• METİN, T. (2020). Selçuklu Çağında Yaşamak Ortaçağda Türk Şehri. İstanbul: Kronik Kitap.
• MOHAMMADİ, A. (2023). Türk-İslam Medeniyetinin Kültür Şehri: Gazneliler Dönemi Belh’in Sanat ve Mimari Yapıları. Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi. 8(2): 148-151.
• ÖZAYDIN, A. (2009). Sultan Sencer. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları. 36: 507-511.
• PAUL, J. (2018). Balkh, from The Seljuqs to the Mongol Invasion. Eurasıan Studies. 313-351.
• PİYADEOĞLU, C. (2008). Büyük Selçuklular Döneminde Horasan (1040-1157). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• PİYADEOĞLU, C. (2012). Horasan’ın Doğu Bölgesi: Kubbetü’l-İslam Belh (Büyük Selçuklular Dönemi). Tarih Dergisi. 49: 1-25.
• PİYADEOĞLU, C. (2024). Dakikalar İçinde Selçuklular Anında Açıklanan 200 Önemli Tarihi Olay, Kişi ve Kavram. İstanbul: Kronik Yayınları.
• SHAFİQULLAH, E. (2005). İslâmlaşma Sürecinde Belh Şehri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• ŞAHİNOĞLU, M. N. (1991). Bahâeddin Veled. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları. 4: 460-462.
• YAZICI, T. (1992). Belh. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları. 5: 410-411.
• YAZICI, T. (2003). Makamât-ı Hamıdı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları. 27: 417.
• YEŞİLDURAK, E. (2022). Büyük Selçuklular Devrinde Horasan’da İlmî Hayat. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.