Yapay Zekâ Okuryazarlığının Kişisel Başarı ve Kariyer Kararlılığına Etkisinin Araştırılması: Lise Öğrencileri Örneği

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 2, 133 - 144, 22.12.2025

Tuğba Özer , Halime Suvay Eker

https://doi.org/10.54525/bbmd.1763200

Öz

Yapay zekâ, günümüzde hızla gelişmekte olan ve pek çok alanda etkisini gösteren önemli bir teknolojidir. Eğitim, sağlık ve kurumsal sektör gibi çeşitli alanlarda köklü değişiklikler gerçekleştiren yapay zekâ, bireylerin kişisel başarı ve kariyer tercihleri üzerinde de belirleyici bir rol oynayabilmektedir. Bu araştırmada lise öğrencilerinin yapay zekâ okuryazarlık düzeylerinin kişisel başarı ve kariyer kararlılığı üzerindeki etkisini belirlemek amaçlanmış, bununla birlikte yapay zekâ okuryazarlığının demografik değişkenlere göre farklılık gösterip göstermediği araştırılmıştır. Dört bölümden oluşan anket aracılığı ile Antalya ilindeki 472 lise öğrencisinden toplanan veriler sırasıyla doğrulayıcı faktör analizi, yapısal eşitlik modellemesi ve parametrik olmayan testler ile analiz edilmiştir. Alınan sonuçlarda, yapay zekâ okuryazarlığının hem kişisel başarı hem de kariyer kararlılığı ile anlamlı ve pozitif ilişkiler içinde olduğu görülmüştür. Ayrıca, yapay zekâ okuryazarlığı cinsiyet, yaş ve lise türüne göre farklılık göstermezken, sınıf düzeyi ve internet kullanım sıklığına göre anlamlı farklılıklar göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Yapay zekâ okuryazarlığı , Kişisel başarı , Kariyer kararlılığı , Yapısal eşitlik modellemesi

Etik Beyan

Araştırma kapsamında öğrencilere anket uygulayabilmek için İstanbul Gedik Üniversitesi Etik Kurul Komisyonu’ndan 29.11.2024 tarihli ve 2024/11 sayılı toplantısında etik kurul onayı alınmıştır.

Destekleyen Kurum

Çalışmayı destekleyen herhangi bir kurum yoktur.

Teşekkür

Teşekkür edilecek herhangi bir kişi ya da kurum yoktur.

Examining the Effect of Artificial Intelligence Literacy on Personal Achievement and Career Determination: The Case of High School Students

Öz

Artificial intelligence is an important technology that is rapidly developing today and has an impact in many fields. Artificial intelligence, which brings about radical changes in different areas such as education, health and the corporate sector, can also play a crucial role in individuals' personal achievement and career choices. In this study, it is purposed to identify the effect of artificial intelligence literacy levels of high school students on personal achievement and career determination, in addition, it is investigated whether artificial intelligence literacy differs according to demographic variables. Confirmatory factor analysis, structural equation modeling and non-parametric tests are applied respectively to the data collected from 472 high school students in Antalya province through a survey consisting of four sections. The results show that artificial intelligence literacy has significant and positive relationships with both personal achievement and career determination. Moreover, while artificial intelligence literacy not differ according to gender, age and high school type, it showed significant differences according to grade level and frequency of internet use.

Anahtar Kelimeler

Artificial intelligence literacy , Personal achievement , Career determination , Structural equation modeling

Kaynakça

• Coşkun, F., ve Gülleroğlu, H. D. Yapay zekânın tarih içindeki gelişimi ve eğitimde kullanılması. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 54.3, 2021: 947–966. https://doi.org/10.30964/auebfd.916220
• Altun, D. (2019). Sanal gerçeklik ve yapay zekâ. İçinde G. Telli (Ed.), Yapay zekâ ve gelecek. Doğu Kitapevi. 2019: 139–157.
• Özgeldi, M. (2019). Yapay zeka ve insan kaynakları. İçinde G. Telli (Ed.), Yapay zeka ve gelecek. Doğu Kitapevi. 2019: 198–222. Doğu Kitapevi.
• Chen, L., & Chen, P., & Lin, Z. Artificial intelligence in education: A review. IEEE Access, 8, 2020: 75264–75278.
• Long, D., & Magerko, B. What is AI literacy? Competencies and design considerations. Proceedings of the Conference on Human Factors in Computing Systems, 2020: 1–16. https://doi.org/10.1145/3313831.3376727
• Gürlek, Y. Yapay zekânın eğitime etkileri ve uygulamaları: The effects and applications of artificial intelligence in education. International Journal of New Trends in Education and Social Sciences, 1.1, 2024: 125–132.
• Pekmez, S., Coşkun Çoban, T., Kılıç, M., & Duman, Y. M. Eğitimde yapay zekâ teknolojilerinin kullanımına yönelik öğretmen görüşleri. Ulusal Eğitim Dergisi, 4.2, 2024: 601–619.
• Aydın, F., & Şenkal, S. Yapay zeka tabanlı EBA Akademik Destek Sistemi'nin öğrencilerin akademik başarısına etkisinin incelenmesi (Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi). Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi. 2023.
• Korkmaz, M. S., & Polat, S. Yapay zekanın eğitimdeki etkisinin incelenmesi üzerine bir alan araştırması. International Conference on Recent and Innovative Results in Engineering and Technology, 2023: 49–54. https://doi.org/10.59287/icriret.1371
• İnce, H., İmamoğlu, S. E., & İmamoğlu, S. Z. Yapay zeka uygulamalarının karar verme üzerine etkileri: Kavramsal bir çalışma. International Review of Economics and Management, 9.1, 2021: 50–63. https://doi.org/10.18825/iremjournal.866432
• Lindner, A., & Romeike, R. Teachers’ perspectives on artificial intelligence. Proceedings of ISSEP 2019: 12th International Conference on Informatics in Schools. Situation, Evaluation and Perspectives, Larnaca, Cyprus. 2019.
• Zhang, M., & Zhu, C. (2018). Challenges and possibilities for teaching with artificial intelligence. Educational Technology and Society, 21.4, 2018: 150.
• Arslan, K. (2017). Eğitimde yapay zekâ ve uygulamaları. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(1), 71–88.
• Tegmark, M. Life 3.0: Being human in the age of artificial intelligence. Penguin Books. 2019.
• Kurtboğan, H. Yeni Dünyada Yapay Zeka Metaforu ve Yapay Zekanın Çalışan Performansına Etkisi. Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 2023.
• Schalkoff, R. J. Artificial intelligence: An engineering approach. McGraw-Hill. 1990.
• Winston, P. H. Artificial intelligence. Addison-Wesley. 1992.
• Nabiyev, V. V. Yapay zeka: Problemler ve yöntemler. Seçkin Yayıncılık. 2003.
• Husain, A. (2019). Artificial intelligence basics: A non-technical introduction. Apress.
• Brynjolfsson, E., & McAfee, A. Yapay Zeka Çağı: İş, Ekonomi ve Toplumun Geleceği. MediaCat Yayınları. 2021.
• Haseski, B. Yapay zekânın gelişimi ve etkileri. Eğitim Bilimleri Dergisi, 45.3, 2019: 123-135.
• Yeşiltaş, E., & Kaymakcı, S. Sosyal bilgiler öğretim programının teknoloji boyutu. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 5.16, 2014: 314–340.
• Uğur, A., & Kınacı, C. A. Yapay zekâ teknikleri ve yapay sinir ağları kullanılarak web sayfalarının sınıflandırılması. In Inet-tr’06 - XI. "Türkiye'de İnternet" Konferansı Bildirileri. 2006.
• Lu, J. J., & Harris, L. Artificial intelligence (AI) and education. 2018. Retrieved from https://digital.library.unt.edu/ark:/67531/metadc1228526/m2/1/high_res_d/
• Carbonell, J. R. AI in CAI: An artificial-intelligence approach to computer-assisted instruction. IEEE Transactions on Man-Machine Systems, 11.4, 1970: 190–202.
• Duggan, S. AI in education: Change at the speed of learning. Boston, MA: UNESCO Institute for Information Technologies in Education. 2020.
• Doğan, D., Yiğit, M. F., Alır, A., Fidan, A., Özbay, Ö., & Tüzün, H. Öğretmen adaylarının bir öğretmen eğitimi simülasyonunun kullanımına ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 46.46., 2019: 150–174. https://doi.org/10.9779/pauefd.450501
• Karaoğlan Yılmaz, F. G., & Yılmaz, R. Yapay zekâ okuryazarlığı ölçeğinin Türkçeye uyarlanması. Bilgi ve İletişim Teknolojileri Dergisi, 5.2, 2023: 172–190.
• Barutçu, E., & Seçer, İ. Bireysel kariyer planlama ve kişisel başarı algısı arasındaki ilişki ve Pamukkale Üniversitesi’nde bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2.18, 2013: 43–61.
• Akçakanat, T., & Uzunbacak, H. H. Kariyer Kararlılığı Ölçeği: Türkçeye uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışması. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 4.9, 2019: 159–170. https://doi.org/10.25204/iktisad.576572
• Laupichler, M. C., Aster, A., Haverkamp, N., & Raupach, T. Development of the “scale for the assessment of non-experts’ AI literacy”–An exploratory factor analysis. Computers in Human Behavior Reports, 12, 2023: 100338.
• Lounsbury, J. W., Tatum, H. E., Chambers, W., Owens, K., & Gibson, L. W. An investigation of career decidedness in relation to “Big Five” personality constructs and life satisfaction. College Student Journal, 33.4, 1999: 646-652.
• Sipahi, B., Yurtkoru, E. S., & Çinko, M. Sosyal bilimlerde SPSS’le veri analizi. İstanbul: Beta Yayınları. 2008.
• Özdamar, K. Eğitim, sağlık ve davranış bilimlerinde ölçek ve test geliştirme. Eskişehir: Nisan Kitabevi. 2004.
• Altuntaş, S., & Baykal, Ü. Hemşirelikte iş doyumu ve iş stresi arasındaki ilişki. Hemşirelikte Araştırma ve Geliştirme Dergisi, 12.2, 2010: 1–11.
• Schreiber, J. B., Nora, A., Stage, F. K., Barlow, E. A., & King, J. Reporting structural equation modeling and confirmatory factor analysis results: A review. The Journal of Educational Research, 99.6, 2006: 323–338.
• Meydan, C. H. ve Şeşen, H. Yapısal Eşitlik Modellemesi Amos Uygulamaları. Ankara: Detay Yayıncılık. 2015.
• Seçer, İ. SPSS ve LISREL ile pratik veri analizi: Analiz ve raporlaştırma. Ankara: Anı Yayıncılık. 2015.
• Elçiçek, M. Öğrencilerin Yapay Zeka Okuryazarlığı Üzerine Bir İnceleme. Bilgi ve İletişim Teknolojileri Dergisi, 6.1, 2024: 24-35.
• Banaz, E., & Demirel, O. Türkçe öğretmen adaylarının yapay zekâ okuryazarlıklarının farklı değişkenlere göre incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (60), 2024: 1516-1529.
• Holmes, W., Bialik, M., & Fadel, C. Artificial intelligence in education promises and implications for teaching and learning. Center for Curriculum Redesign. 2019.