Ebeveynlerin Çocuklara Evde Erken Okuryazarlık ve Kütüphane Kullanma Alışkanlıkları Kazandırmaları: Güvenirlik ve Geçerlik Çalışması

Yıl 2025, Sayı: 23, 35 - 57, 26.06.2025

Özlem Tok , Mehmet Canatar

https://doi.org/10.26650/bba.2025.23.1662818

Öz

Bilgi toplumuna bireyler yetiştirmek ve yaşam boyu öğrenmeyi desteklemek için erken çocukluk döneminde okuryazarlık becerilerinin kazandırılması kritik bir gerekliliktir. Ebeveynler, okul öncesi eğitimciler ve çocuk bakımında rol alan bireyler (bakıcılar, büyükanne ve büyükbabalar) bu süreçte önemli bir sorumluluk üstlenmektedir. Çocuk kütüphaneleri, erken okuryazarlık becerilerinin desteklenmesinde kilit bir rol oynarken, çocukların akademik başarılarının temelleri de bu dönemde atılmaktadır. Bu bağlamda araştırma, üç temel amaca odaklanmaktadır: Ebeveynlerin, ev ortamında çocuklarına erken okuryazarlık becerileri kazandırma sürecindeki deneyimlerini değerlendirmek; kütüphane hizmetlerinin, 3–6 yaş aralığındaki çocukların erken okuryazarlık gelişimine katkısını incelemek; ebeveynlerin, çocuklarına erken okuryazarlık becerileri kazandırma sürecinde kütüphane kullanma alışkanlıklarını ölçmek. Bu amaçlar doğrultusunda geliştirilen Evde Erken Okuryazarlık ve Kütüphane Kullanma Alışkanlıkları Ölçeği (EEOKAÖ), ebeveynlerin hem ev hem de kütüphane ortamında çocuklarının erken okuryazarlık becerilerini destekleme süreçlerine dair tutum ve davranışlarını değerlendirmeyi hedeflemektedir. Ölçek geliştirme süreci belirli aşamalara dayanmaktadır. İlk olarak, literatür taraması yapılarak erken çocukluk dönemi gelişim gereksinimleri ve mevcut ölçekler incelenmiştir. İkinci aşamada, uzman görüşleri doğrultusunda ölçeğin madde havuzu oluşturulmuş, ardından ölçme ve değerlendirme yöntemi belirlenmiştir. Dört alt boyuttan oluşan EEOKAÖ, geçerlik ve güvenirlik analizleri sonucunda son halini almıştır. EEOKAÖ, ebeveynlerin hem evde hem de kütüphane ortamında çocuklarının erken okuryazarlık becerilerini destekleme süreçlerini değerlendiren kapsamlı bir ölçme aracı olarak geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Erken okuryazarlık , ebeveyn deneyimi , çocuk kütüphaneleri , kütüphane kullanma alışkanlığı , ölçek geliştirme

Parental Support for Early Literacy and Library Use at Home: A Reliability and Validity Study

Öz

Fostering literacy skills during early childhood is a critical requirement for raising individuals who can thrive in the information society and embrace lifelong learning. In this process, parents, preschool educators, and caregivers (including babysitters and grandparents) bear significant responsibility. Children’s libraries play a key role in supporting early literacy skills, while also laying the foundation for children’s future academic success. In this context, the study focuses on three main objectives: to evaluate parents’ experiences in fostering early literacy skills at home; to examine the contribution of library services to the early literacy development of children aged 3–6; and to measure parents’ library use habits in the process of supporting their children’s early literacy development. In line with these objectives, the Home-Based Early Literacy and Library Use Habits Scale (HELLUHS) was developed to assess parents’ attitudes and behaviours related to supporting their children’s early literacy both at home and in library settings. The scale development process was carried out in several stages. First, a literature review was conducted to examine the developmental needs in early childhood and the existing measurement tools. In the second stage, an item pool was created based on expert opinions, followed by selecting appropriate measurement and evaluation methods. The scale, composed of four sub-dimensions, was finalised following validity and reliability analyses. The HELLUHS was designed as a comprehensive measurement tool to evaluate how parents support their children’s early literacy skills in both home and library environments.

Anahtar Kelimeler

Early literacy , parental experience , children\ , library usage habits , scale development

Kaynakça

• Aarnoutse, C., Van Leeuwe, J., ve Verhoeven, L. (2005). Early literacy from a longltudinal perspective. Educatlonal. Research and Evalu-ation, 11(3), 253-275. google scholar
• Akoğlu, G. (2015). “Okul öncesi dönemde dil gelişimi ve erken okurYazarlık”. İçlnde F. Turan & A. İ. Yükselen (Ed.), Çocuk gelişimi 2: Okulöncesi döneminde gelişim (53-72). Hedef CS. . google scholar
• Alaca, E. (2017). Okuma Alışkanlığı Kapsamında 3’ü 1 Arada Enfes Karışım Oyun-Oyuncak-Kitap Sunan Kurumlar: Türkiye’de Oyuncak Kütüphaneleri. Türk Kütüphaneciliği, 31(3), 403-417. google scholar
• Altınkaynak Ş. Ö. (2019). Okul öncesi dönemde erken okurYazarlık becerllerlnln gelişimi. Dumlupınar Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(1), 37-49. google scholar
• AnthonY, J. L., & Francls, D. J. (2005). Development of phonologlcal awareness. Current Directions in Psychological Science, 14(5), 255259. https://dol.Org/l0.111l/j.0963-7214.2005.00376.x google scholar
• Armbruster, B. B., Lehr, F., ve Osborn, J. (2003). “Put reading first: The research building blocks for teaching children to read: Kindergarten through grade 3”. Jessup, MD: National Institute for Literacy. google scholar
• Avcu A. U. ve Aksoy A. B. (2016). Altı Yaş çocuklarının İlkokula geçişte okuduğunu anlama becerllerlnln çeşitli değlşkenler açısından İncelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 4(2), 215-228. google scholar
• Badlan, N. A. (1995). Predlctlng readlng abllity över the long term: The changlng roles of letter-namlng, phonologlcal awareness and orthographlc processlng. Annals of Dyslexia, 45(1), 79-96. 10.1007/BF02648213 google scholar
• Baroody, A. E. ve Dlamond, K. E. (2012). Llnks among home literacy envlronment, literacy lnterest, and emergent llteracy skllls ln preschoolers at rlsk for readlng difficulties. Topics in Early Childhood Special Educatio,, 32(2), 78-87. google scholar
• Bayraktar, V., & Temel, F. (2015). Yazı farkındalığı becerileri. F. Temel (Ed.), Dil ve erKen oKuryazarlık (s. 63-89). Hedef CS. google scholar
• Beck, I. L., McKeown, M. G., & Kucan, L. (2002). Bringing words to life: Robust vocabulary instruction. Gullford Press. google scholar
• BlalYstok, E. (1991). Letters, sounds and sYmbols: Changes ln chlldren’s understandlng of wrltten language. Applied Psycholinguistics, 12, 75-89. google scholar
• Bredekamp, S. (2015). “Çocuklara İletişimi öğretme: dil, okuryazarlık ve sanat”. İçinde H. Z. İnan ve T. İnan (Ed.), Erken çocukluk eğitiminde etkili uygulamalar (s. 374-409). Nobel. google scholar
• Burns, M. S, Grlffin, P., ve Snow, C. E. (Eds.). (1999). Starting out right: A guide to promoting children's reading success. Natlonal AcademY Press. google scholar
• Büyüköztürk, Ş. (2005). Anket geliştirme. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(2), 133-151. google scholar
• Büyüköztürk, Ş., Çokluk, Ö., ve Köklü, N. (2018). Sosyal Bilimler İçin İstatistiK. Pegem Atıf İndeksl. google scholar
• Cabell, S. Q., Justlce, L. M., Konold, T. R., ve McGlntY, A. S. (2011). Profiles of emergent literacy skllls among preschool children who are at risk for academlc difficulties. Early Childhood Education Journal, 26(1), 1-14. google scholar
• Casey, A., ve Howe, K.: 2002 Best practices in early literacy skills. In A. Thomas & J. Grimes (Eds.), Best practices in school psychology IV, Bethesda (s. 721-735). MD: NASP. google scholar
• Catts, H. W., FeY, M. E., Zhang, X., ve Tomblİn, J. B. (2001). Estİmatİng the rİsk of future readİng dİfficultİes İn kİndergarten chİldren. Language, Speech snd Hearing Services in School, 32, 38-50. google scholar
• ClaY, M. (1967). The readlng behavlor of five-year-old chlldren: A research report. New Zealand Journal of Educational Studies, 2, 11-31. google scholar
• Crone, D., ve Whitehurst, G. (1999). Age and schoolİng effects of emergent literacy an early literacy skİlls. Journal of Educational Psychology, 91(4), 604-614. google scholar
• Dellce Güller, E., ve Bllbay, P. (2016). Kütüphane Yapılarında Okul Öncesi Çocuklara Yönelik İnteraktlf Mekanların İrdelenmesl. Türk Kütüphaneciliği, 30(3), 398-414. google scholar
• Denton, K. ve West, J. (2002). Chlldren’s readlng and mathematlcs achlevement ln klndergarten and first grade. U. S. Government Prlntlng Office google scholar
• Dlcklnson, D. K., ve McCabe, A. (2001). Brlnglng lt all together: The multlple orlglns, skllls and envlronmental supports of earlY llteracY. Learning Disabilities Research and Practice, 16 (4), 186-202. google scholar
• Ellason, C. ve Jenklns, L. (2003). A Practical Guide to Early Childhood Curriculum, Upper Saddle Rlver, N.J. : Merrlll google scholar
• Elllott, E., ve Olllff, C. (2008). DevelopmentallY approprlate emergent llteracY actlvltles for Young chlldren: Adaptlng the EarlY LlteracY and Learnlng Model (ELLM). Early Childhood Education Journal, 35, 551- 556. google scholar
• Erdağı Toksun, S. ve Toprak, F. (2019). Türkçe öğretmenlerlnln okuma stratejllerl blllşsel farkındalık becerllerlnl kullanma düzeYlerlne İlişkin bir araştırma (Kars İli örneği). Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8(2), 1137-1157. google scholar
• Erdoğan, Ö. (2009). Okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden altı yaş grubu çocuklarına fonolojik farkındalık becerilerinin kazandırılmasına yönelik bir programın etkililiği [Yayımlanmamış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü. google scholar
• Evans, M. A., Bell, M., Shaw, D., Moretti, S., & Page, J. (2006). Letter names, letter sounds and phonological awareness: An examination of kindergarten children across letters and of letters across children. Reading and Writing, 19(9), 959-989. https://doi.org/10.1007/s 11145-005-5765-4 google scholar
• Farver, J. M., Nakamoto J., ve Lonigan C. J. (2007). Assessing preschoolers' emergent literacY skills in English and Spanish with the get readY to read screening tool. Annals of Dyslexia, 57(2), 161-178. google scholar
• Goulding A, Dickie J. ve Shuker M. J. (2017). Observing preschool storYtime practices in Aotearoa New Zealand's urban public libraries. Library & Information Science Research, 39(3), 199-212. google scholar
• Greene, B. E., ve LYnch-Brown, C. (2002). Effects of teachers' reading aloud stYles on vocabulary acquisition and comprehension of students in the earlY elementary grades. Journal of Educational Psychology, 94(3), 465-473. google scholar
• Gül, G. (2007). Okuryazarlık sürecinde aile katılımının rolü. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 8(1), 17-32. google scholar
• Gültekin Akduman, G., (2013). Okul Öncesi Eğitimin Tanımı ve Önemi. G. U. Balat (Ed.), Okul Öncesi Eğitime Giriş (ss. 2-15), Pegem Akademi. google scholar
• Güneş, F. (2012). Okuma ve zihni yönetme. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 1-15. google scholar
• Harrison, B. (2012). Reading for pleasure among year 13 boys: What are the possibilities and problems?. Kairsranga, 13(2), 41-48. google scholar
• Hart, B. ve Risley, T. (2003). The early catastrophe: The 30 million word gap. American Educator, 27, 4-9. google scholar
• Hart,S. A., Petrill,S. A., DeThorne, L. S., Deater-Deckard, K., Thompson, L. A., Schatschneider, C. ve Cutting, L. E. (2009). Environmental influences on the longitudinal covariance of expressive vocabularY: measuring the home literacY environment in a geneticallY sensitive design. Journal of Child Psychology and Psychiatry. 50(8), 911-919. Doi:10.1111/j.1469-7610.2009.02074.x. google scholar
• Huttenlocher, J., Haight, W., BrYk, A., Seltzer, M., ve LYson, T. (1991). Early vocabulary growth: Relation to language input and gender. Development Psychology, 27(2), 236-248. google scholar
• Irish, C. K. (2016). Dialogic reading in the home environment: A multiple case study of six families [Unpublished doctoral dissertation]. George Mason University. google scholar
• İflazoğlu Saban, A., Altınkamış, N. F., & Deretarla Gül, E. (2018). Investigation of parents’ early literacy beliefs in the context of Turkey through the Parent Reading Belief Inventory (PRBI). European Journal of Educational Research, 7(4), 985-997. https://doi.org/10. 12973/eu-jer.7.4.985 google scholar
• Johnston, R. S., Anderson, M. ve Holligan, D. (1996). Knowledge of the alphabet and explicit awareness of phonemes in pre-readers: The nature of the relationship. Reading and Writing, 8(3), 217-234. google scholar
• Justice, L. M. ve Ezell, H. K. (2002). Use of storybook reading to increase print awareness in at-risk children. American Journal of Speech-Language Pathology, 11, 17-29. google scholar
• Justice, L. M., ve Pullen, P. C. (2003). Promising interventions for promoting emergent literacy skills: Three evidence-based approaches. Intervention in School and Clinic, 39(2), 99-107. google scholar
• Karakelle S. (2004). Fonolojik farkındalık ve harf bilgisinin llkokuma becerisi üzerindeki etkisi. Psikoloji Çalışmaları/Studles in Psychology, 24, 45-56. google scholar
• Karaman, G. (2017). Erken okurYazarlık becerilerinin tarihsel gelişimi kuramsal temelleri ve kapsamı. Z.FulYa Temel (Ed.), Dil ve Erken Okuryazarlık (ss. 10-29). Hedef CS Yayıncılık. google scholar
• Kontos, S. (1986). What preschool children know about reading and how theY learn it. Young Chidren, 42, 58-66. google scholar
• Leppanen, U., Aunola, K., & Nurmi, J.-E. (2005). Beginning readers’ reading performance and reading habits. Journal of Research in Reading, 28(4), 383-399. https://doi.Org/l0.111l/j.1467-9817.2005.00279.x google scholar
• Lesiak, J. L. (1997). Research based answers to question about emergent literacY in kindergarten. Psychology in the Schools, 34(2), 143-160. google scholar
• Li, L., & Tan, C. L. (2016). Home literacY environment and its influence on Singaporean children’s Chinese oral and written language abilities. Early Childhood Education Journal, 44(4), 381-387. https://doi.org/l0.1007/s10643-015-0723-4 google scholar
• Maki, H. S., Voeten, M. J. M., Vauras, M. M. S., ve Poskiparta, E. H. (2001). Predicting writing skill development with word recognotion and preschool readiness skills. Reading and Writing, 14(7), 643-672. google scholar
• McGee, L. M., & Morrow, L. M. (2005). Teaching literacy in kindergarten. Guilford Press. google scholar
• Neuman, M., & Neuman, D. (2009). More than just storybooks: Promoting emergent literacy skills in the home. Childhood Education, 85(4), 257-259. https://doi.org/10.1080/00094056.2009.10523093 google scholar
• Neuman, S. B., ve Dickinson, D. K. (2001). Handbook of early literacy research. Guilford Publications. google scholar
• OktaY, A. ve Unutkan, Ö. P. (2003). “Aile Katılımı”, Erken Çocuklukta Gelişim ve Eğitimde Yeni Yaklaşımlar, Morpa Kültür YaYınları. google scholar
• Pearson, P., ve Fielding, L. (1982). Research update: Listening comprehension. Language Arts, 59(6), 617-629. google scholar
• Philips, B. M., ve Lonigan, C. J. (2009). Variations in the home literacY environment of preschool children: A cluster analYtic approach. Scientific Studies of Reading, 13(2), 146-174. google scholar
• Pullen, P. C. ve Justice, L. M. (2003). Enhancing phonological awareness, print awareness, and oral language skills in preschool children. Intervention in School and Clinic, 39, 87-98. google scholar
• RileY, J. L. (1996). The abilitY to label the letters of the alphabet at school entry: A discussion on its value. Journal of Research in Reading, 19(2), 87-101. google scholar
• Robbins, C., ve Ehri, L. C. (1994). Reading storybooks to kindergartners helps them learn new vocabulary words. Journal of Educational Psychology, 86(1), 54-64. google scholar
• Rodriguez, E. T. ve Tamis-LeMonda, C. S. (2011). Trajectories of the home learning environment across the first 5 Years: associations with children’s vocabularY and literacY skills at prekindergarten. Child Development, 82(4), 1058-1075. google scholar
• Sarıca, A. D., Ergül, C., Akoğlu, G., Deniz, K. Z., Karaman, G., Bahap Kudret, Z., ve Tufan, M. (2014). Ev erken okuryazarlık ortamı ölçeği-EVOK: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. International Online Journal of Educational Sciences, 6(2), 444-459. google scholar
• Seçkin, Nezahat ve G. Koç. (1997). "Okulöncesi Eğitimde Okul Aile İşbirliği”, Yaşadıkça Eğitim, 51, 5-10. google scholar
• Spira, E. G., Bracken, S. S., ve Fischel, E. J. (2005). Predicting improvement after first-grade reading difficulties: The effects of oral language, emergent literacy, and behaviour skills. Developmental Psychology, 41(1), 225-234. google scholar
• Stahl, S. A., Richek, M. A., ve Vandevier, R. J. (1991). Learning meaning vocabularY through listening: A sixthgrade replication. In J. Zutell & S. McCormick (Eds.), Learner factors/teacher factors: Issues in literacy research and instruction: Fortieth Yearbook of the National Reading Conference (ss. 185-192). The National Reading Conference. google scholar
• Şimşek Çetin, Ö. ve Alisinanoğlu, F. (2013). Okuma YazmaYa hazırlık programının okul öncesi dönemdeki çocukların Yazı farkındalığına etkisinin incelenmesi. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(1), 160-173. google scholar
• Treiman, R., ve Rodriguez, K. (1999). Young children use letter names in learning to read words. Psychological Science, 10(4), 334-338. google scholar
• UNESCO. (2004). The plurality of literacy and its implications for policies and programmes (Education Sector Position Paper). UNESCO. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000136246 google scholar
• UNESCO. (2017). Early literacy: The key to fluency. https://www.unesco.org/en/articles/early-literacy-key-fluency google scholar
• Ungan, S. (2008). Okuma alışkanlığımızın kültürel altyapısı. Gaziantep UniversityJournal of Social Sciences, 7(1), 218-228. google scholar
• Uyanık, Ö. ve Kandır A. (2010). Okul öncesi dönemde erken akademik beceriler. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 3(2), 118-134. google scholar
• Whitehurst G. J., ve Lonigan, C. J. (1998). Child development and emergent literacy. Child Development, 69(3), 848-872. https://doi.org/ 10.2307/1132208 google scholar
• Whitehurst, G. J., ve Lonigan, C. J. (2001). Emergent literacY: Development from prereaders to readers. In S. Neuman & D. Dickinson (Eds.), Handbook of early literacy research (pp. 11-30). Guilford. google scholar
• Yeo, L. S., Ong, W. W. ve Ng, C. M. (2014). The home literacY environment and preschool children's reading skills and interest. Early Education and Development, 25(6), 791-814. Doi: 10.1080/10409289.2014.862147. google scholar
• Yılmaz, M. (2018). Okuma eğitimi. M. Yılmaz (Ed.), Yeni gelişmeler ışığında Türkçe öğretimi (2. baskı, ss. 81-112) İçinde. Ankara: Pegem Akademi. google scholar
• Yopp, H. K., ve Yopp, R. H. (2009). Phonological awareness is child's play! Young Children, 64(1), 12-18. google scholar