TÜRK KİTAP BASMACILIĞI TARİHÇESİ VE BEŞİK DEVRİ

Yıl 2008, Sayı: 1, 55 - 75, 29.12.2008

Mehmet Akkaya

Öz

Kitabın tarihine basımevinin kullanılmaya başlanmasından sonra giren ögelerden biri olan “beşikdevri basması”/“inkunabel” sözcüğü, tıpkı basımevi gibi Batı'dan dilimize katılmış bir kavramdır. Bu kavram, bir kültürde kitap basımının faaliyete geçtiği anla başlayıp artık o kültürün bir parçası olarak kabul edildiği ana kadar olan süreci tanımlamak için kullanılır. Basımevinin Osmanlı'da, Avrupa'dan farklı bir gelişim ve yaygınlaşma süreci geçirmesinden dolayı, gerek kavramla tanımlanan süreç, gerekse bu süreci basımevinin tarihi içinde diğerlerinden ayıran özellikler konusunda kültürümüze ait varılabilmiş bir fikir birliği yoktur. Bunun en temel sebebi de yapılan çalışmalarda, İmparatorluğun diğer toplumlardan farklı bir toplumsal yapısının ve maneviyatının olduğunun göz ardı edilmesidir. İslam dininin toplum hayatındaki yeri ve etkisi düşünülecek olursa, “beşikdevri” konusundaki tanım ve yaklaşımlarda hareket noktası bu olmalıdır.

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Adıvar, Adnan: Osmanlı Türklerinde İlim, 2.bs., Ankara: Maarif Matbaası, 1943.
• Afyoncu, Erhan: "İbrahim Müteferrika", Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 21, , s.324-327. Akkaya, Mehmet Ali: "Türk Beşikdevri Basmalarında Yazma Kitap Geleneğinin Etkileri ve İç Kapağın Gelişimi", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Kütüphanecilik Bölümü,[Basılmamış Yüksek Lisans Tezi], 2003.
• Alpay, Meral: "Türkçe Basma Kitapların Beşik (İnkunabel) Devri", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Yıllığı.1973, s.587-589.
• Babinger, Franz: 18. Yüzyılda İstanbul'da Kitabiyat, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt, 2004
• Baysal, Jale: " I I . Rakoczi Ferenc'in Çevirmeni Müteferrika İbrahim ve Osmanlı Türkleri'nin İlk Bastıkları Kitaplar", Türk-Macar Kültür Münasebetleri Işığı Altında I I . Rakoczi Ferenc ve Macar Mültecileri Sempozyumu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 1976, s.217
• Baysal, Jale: Kitap ve Kütüphane Tarihine Giriş, 2.bs. İstanbul: Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi, 1992.
• Baysal, Jale: Müteferrika'dan Birinci Meşrutiyete Kadar Osmanlı Türklerinin Bastıkları Kitaplar, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1968.
• Baysal, Jale: "Yazı Devriminden Önce ve Sonra Türk Yayına Hayatı", Harf İnkılabı Sempozyumu, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, , s.21-34. Berkes, Niyazi: Türkiye'de Çağdaşlaşma, yay. haz. Ahmet Kuyaş, 4.bs. İstanbul: Yapı Kredi, 2003.
• Beydilli, Kemal: Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishane Matbaası ve Kütüphanesi (1776-1826), İstanbul: Eren, 1995.
• Binark, İsmet: "Türkiye'ye Matbaanın Geç Girişinin Sosyal-Psikolojik Sebepleri", Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 26 (1), 1977, s.23-47.
• Burke, Peter: Bilginin Toplumsal Tarihi, Çev. Mete Tunçay, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt, Çakın, İrfan: "Müteferrika Matbaasının Düşündürdükleri ve Avrupa'da Basmacılığın Etkileri: Gelecek İçin Geçmişi Anlamak",Bilim Dünyası, 5(2), 2004, s. 153-167.
• Dahl, Svend: Antikçağ'dan Günümüze Her Yönü İle Kitabın Tarihi, çev. Mehmet Dündar, Ankara: Kültür Bakanlığı, 1999.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, Aynur, Hatice: "Yazmadan Basmaya Geçiş: Osmanlı Basma Kitap Geleneğinin Doğuşu (1729-1848), Osmanlı Araştırmaları- Prof. Dr. Nejat Göğünç'e Armağan - 1, 2003, s.219-255.
• Gerçek, Selim Nüzhet: Türk Matbaacılığı İbrahim Müteferrika Matbaası, Ankara: Devlet Matbaası, 1939.
• Kabacalı, Alpay: Başlangıcından Günümüze Türkiye'de Matbaa Basın ve Yayın, İstanbul: Literatür, 1997.
• Kabacalı, Alpay: Türk Kitap Tarihi: Cilt I Başlangıçtan Tanzimat'a Kadar, 2.bs., İstanbul: Cem, 1989.
• Karatay, H. Fehmi: Alfabetik Katalog Kaideleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1941.
• Kitap Sempozyumu 15-17 Haziran 1981, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1981.
• Koloğlu, Orhan: Basımevi ve Basının Gecikme Sebepleri ve Sonuçları, İstanbul: Gazeteciler Cemiyeti, 1987.
• Kut, Turgut: "Ermeni Harfleriyle Basılmış Türkçe Halk Kitapları", Halk Kültürü, 1984/1, s.69-80.
• Kut, Turgut: Yazmadan Basmaya Müteferrika Mühendishane Üsküdar, İstanbul: Yapı Kredi, 1996.
• Labarre, Albert: Kitabın Tarihi, çev Galip Üstün, İstanbul: İletişim, 1994.
• Matbaacılığın 250. Kuruluş Yıldönümüne Armağan: Türkiye'nin Sosyo-Politik ve Kültürel Hayatında Basın, Moskova: Nuka, 1972.
• Offenberg, A. K.: "İstanbul'da Basılan İlk Kitap", çev.Rıfat Bali, Müteferrika, Sayı 4, 1994, s.3-18.
• Öcal, Orhan: Kitabın Evrimi, Ankara: Türkiye İş Bankası, 1971.
• Şenalp, Leman: Dört Dilde Kütüphanecilik Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1959.
• Tekeli, İlhan, İlkin, Selim: Osmanlı İmparatorluğunda Eğitim ve Bilgi Üretim Siteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1993.
• Toderini, Giambatista; İbrahim Müteferrika Matbaası ve Türk Matbaacılığı, çev. Rikkat Kunt, İstanbul: Tifdruk Matbaacılık, 1990.
• Tuğlacı, Pars: "Osmanlı Türkiyesinde Ermeni Matbaacılığı ve Ermenilerin Türk Matbaasına Katkısı", Tarih ve Toplum, C.XV, Sayı 16, 1991, s.48-56.
• Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi Nadir Eserler Kataloğu, haz. Kasım Çelik, İstanbul: Yapı Kredi, 2002.