Archival Studies in the Municipalities of the Ottoman Period according to Celal Esad (Celal Esat Arseven): The Case of the Municipality of Istanbul

Yıl 2020, Sayı: 14, 1 - 41, 31.12.2020

Sinan Sümbül , İshak Keskin

Öz

Works on the archival profession provide information on the historical development of the profession, on its current case, and –looking from a futuristic perspective– on its possible future developments. There are few works devoted exclusively to the subject of archival studies in Turkish history and those available are still waiting to be brought to daylight. The book entitled How Should Documents Be Recorded and Classified in Municipalities by Celal Esad [Arseven] is among the few works on archival studies. It examines the subject of archival activities in the 20th Century Ottoman municipalities, focusing particularly on the Municipality of Istanbul. It focuses on the subjects of office management, registration, filing, protection, organization, and archival practices in the Ottoman municipalities by giving examples while also emphasizing their significance and defining how they should be performed. The aim of this article is to evaluate the significance of the said book with respect to the municipalities of its age and to compare it with the current developments. Celal Esad’s book reveals that many document management functions such as registering, filing and organizing were also available and practiced at the time the book was written. This article was designed as a case study while the data evaluation was carried out through the technique of content analysis.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Celal Esad / Celal Esat [Arseven], The Municipality of Istanbul, Istanbul Municipality Kadıköy Department, municipalities, archival studies, municipal archives

Celal Esad’a (Celal Esat Arseven) Göre Osmanlı Dönemi Belediyelerinde Arşiv Çalışmaları: İstanbul Şehremaneti (Belediyesi) Örneği

Öz

Arşivcilik mesleği hakkında kaleme alınan eserler; mesleğin tarihsel gelişme süreci, mevcut durumu ve -fütüristik bir yaklaşımla- gelecekte ne türden gelişmeler olabileceği hakkında bilgiler verir. Türk tarihinde arşivcilik konusuna hasredilmiş eserlerin sayısı oldukça az olmakla birlikte olanlar da gün yüzüne çıkarılmayı beklemektedir. Celal Esad [Arseven] tarafından kaleme alınan “Belediyelerde Evrâkın Kayıd Ve Tasnîfi Nasıl Olmalıdır” adlı eser, arşivcilik konusuna değinen nadir örnekler arasındadır. Bu eser, 20. yüzyıl Osmanlı yerel yönetimlerinde arşivcilik konusunu İstanbul Şehremaneti (İstanbul Belediyesi) özelinde değerlendirmektedir. Söz konusu eserde; Osmanlı yerel yönetimlerinde büro yönetimi, kayıt, dosyalama, koruma, düzenleme ve arşiv işlemlerinin önemi ve nasıl olması gerektiği konuları örnekleriyle birlikte incelenmiştir. Bu araştırma, adı geçen kitabın zamanın yerel yönetimleri bakımından öneminin değerlendirilmesi ve günümüz gelişmeleriyle karşılaştırılması amacıyla hazırlanmıştır. Celal Esad’ın bu eseri, kayıt, dosyalama ve düzenleme gibi birçok belge yönetimi fonksiyonunun o dönem de var olduğuna ve uygulandığına işaret etmektedir. Araştırmanın deseni durum çalışmasıdır. Verilerin değerlendirilmesi ise içerik analizi tekniği ile gerçekleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Celal Esat Arseven, İstanbul Belediyesi, İstanbul Belediyesi Kadıköy Dairesi, yerel yönetimler, arşivcilik, belediye arşivleri

Kaynakça

• Anameriç, H. (2010/a). Kurum arşivi olarak belediye arşivleri. Yerel Yönetim ve Denetim, 15(11), 8-13.
• Anameriç, H. (2010/b). Belediyelerde arşivin önemi. Beklenen Mahalli İdareler Dergisi, 20(194), 7-12.
• Anameriç, H. ve Rukancı, F. (2006). Evrak-ı atikanın suret-i tasfiyesine dair rapor. Belgeler, 27(31), 91-111.
• Arşiv Mekanlarının Düzenlenmesi. (2006). TS 13212.
• Ataman, B.K. (1992). Karar verme mekanizmasındakiler için evrak işletmeciliği. Management thinking: Management club workshop papers and proceedings içinde (s. 1-6). İstanbul: Marmara Üniversitesi. ed. (II-IV 1992): 1-6. Erişim adresi: http://www.tcswat.org/bka/Articles/RM_fayda.html
• Belediye Kanunu (mülga). (1930). Resmi Gazete, 14 Nisan 1930, Kanunun sayısı: 1580, Kabul tarihi: 3/4/1930.
• Belediye Kanunu. (2005). Resmî Gazete: Tarih: 13/7/2005 Kanun Numarası: 5393 Kabul Tarihi: 3/7/2005 Yayımlandığı Sayı: 25874 Yayımlandığı Düstur: Tertip: 5 Cilt: 44
• Büyükşehir Belediyesi Kanunu. (2004). Resmi Gazete: Tarih: 23/7/2004 Sayı:25531, Kanun Numarası: 5216 Kabul Tarihi: 10/7/2004.
• Bloom, J.M. (2003). Kâğıda işlenen uygarlık. Kâğıdın tarihi ve İslam dünyasına etkisi. Çev. Zülal Kılıç, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Celal Esad. (1331/1915). Belediyelerde evrâkın kayıd ve tasnîfi nasıl olmalıdır. İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekası Matbaacılık Osmanlı Şirketi.
• Çiçek, N. (2003). Kamu yönetiminde üretilen belgelerin form özelliklerinin incelenmesi ve arşivcilik açısından değerlendirilmesi. Doktora tezi. Marmara Üniversitesi: Türkiyat Enstitüsü.
• Çiçek, N. (2008). Belediyelerde standart dosya planı uygulamalarında yaşanan güçlükler, Bilgi Dünyası, 9(2), 466-504.
• Çiçek, N. (2015). Kurumsal bilgi ve belge yönetimi. Kurumsal iletişim, belge türleri, e-yazışma, elektronik belge yönetimi, dosyalama işlemleri. İstanbul: Marmara Belediyeler Birliği.
• Çiçek, N. ve Bozlağan, R. (2008). Yerel yönetim birliklerinde belge yönetimi programı: Marmara ve Boğazları Belediyeler Birliği örneği. Akademik İncelemeler, 3(2), 189-222.
• Delmas, B. (1991). Arşivler. Çev. Nihal Somer, Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Dairesi Başkanlığı.
• Devlet arşiv hizmetleri hakkında yönetmelik. (18.10.2019). Resmî Gazete, Sayı: 30922.
• Diyarbekirli, N. (1972). Türk sanatının büyük kaybı Celal Esad Arseven. Türk Kültürü, 10(113), 31-42.
• Eyice, S. (1972). Celal Esad Arseven (1875-1971). Belleten, XXXVI(142), 173-201
• Eyice, S. (1991). Celal Esat Arseven. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA) (Cilt. 3, s. 397-399) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Hayreddin [Nedim Göçen]. (2008). Belgelerin dilinden Osmanlı ve Avrupa (Vesâik-i târihiyye ve siyâsiyye tetebbuâtı), İshak Keskin ve Ali Ahmetbeyoğlu (Eds.), İstanbul: Selis Kitaplar.
• İpşirli, M. (1995). Osmanlılarda kitâbet-i resmiyyeye dair eserler hakkında bazı gözlemler. Osmanlı-Türk Diplomatiği Semineri içinde (s. 1-8). İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi.
• İshakoğlu, Ö. (2009). “İbnü’s-Sayrafî ve el-Kânûn fî Dîvâni’r-Resâil Adlı Eseri”, Hidayet Lavuz Nuhoğlu Armağanı (s. 221-243) içinde, İstanbul: Pamuk Yayınları.
• Karakaş, H.S., Rukancı, F. ve Anameriç, H. (2009). Belge yönetimi ve arşiv terimleri sözlüğü. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Kallek, C. (1998). Hisbe. Diyanet İslam Ansiklopedisi içinde (ss. 133-143). Cilt XVIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kazıcı, Z. (1992). Belediye -Osmanlı Devleti-. Diyanet İslam Ansiklopedisi içinde (ss. 143-145). Cilt V, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Keskin, İ. (2007a). Mezopotamya’da arşivler ve arşivcilik. Mezopotamya ekseninde eski Önasya’nın erşivsel düzenleme sistemleri. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Keskin, İ. (2007b). Osmanlı arşivciliğinin teorik dayanakları hakkında. Türk Kütüphaneciliği, 21(3), 271-303.
• Keskin, İ. (2008/a). Bir disiplin olma sürecinde arşivcilik. Arşiv Dünyası, 11, 3-8.
• Keskin, İ. (2008/b). Günümüz arşivcilik anlayışıyla bir Osmanlı aydını olarak Hayreddin Bey [Nedim Göçen]’in (1867-1942) arşivcilik anlayışının karşılaştırılması. Journal of Turkish Studies -In Memoriam Şinasi Tekin III-, 32/1, 289-306.
• Keskin, İ. (2013). Şehir arşivleri için yerel tarih yazımında yararlanılabilecek kaynakların seçimi ve sağlanması kriterleri: Konya ili örneği. II. milletlerarası şehir tarihi yazarları kongresi (s. 594-610) içinde. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi.
• Keskin, İ. ve Günalan, R. (2011). Hayreddin Nedim Bey’in [Göçen] kaleminden arşivcilik. Yücel Dağlı anısına (s. 332-353) içinde. Evangelia Balta, Yorgos Dedes, Emin Nedret İşli, M. Sabri Koz (Eds.). İstanbul: Turkuaz.
• Keskin, İ. ve Kutluoğlu, M. H. (2013/a). Eski Mısır medeniyetinde arşivcilik. Prof. Dr. Erdoğan Merçil’e armağan (s. 461-497) içinde. Muharrem Kesik, Cihan Piyadeoğlu, Emine Uyumaz, Aydın Uslu, (Eds.), İstanbul: Bilgi Kültür Sanat.
• Keskin, İ. ve Kutluoğlu, M. H. (2013/b). Hellenistik dönem Grek arşivciliği üzerine bazı notlar. Osmanlı’nın izinde. Prof. Dr. Mehmet İpşirli armağanı (Cilt. 2, s. 177-204) içinde. Feridun M. Emecen, İshak Keskin ve Ali Ahmetbeyoğlu (Eds.), İstanbul: TİMAŞ.
• Keskin, İ. ve Kutluoğlu, M. H. (2015). Eski İran medeniyetinde arşivler ve arşiv uygulamaları. İsmet Binark armağanı içinde (s. 225-262). Yay.haz. İshak Keskin, Şekibe Nihal Somer ve Nizamettin Oğuz, İstanbul: Türk Edebiyat Vakfı.
• Kutluoğlu, M.H. (1998). İngiliz Devlet Arşivi (PRO) ve yakın dönem Osmanlı tarihi açısından önemi. Osmanlı Araştırmaları, XVIII, 225-238.
• Mehmed Hayati ve Osman Nuri. (1332/1914). Evrâk-ı atîkanın sûret-i tesviyesine dâir rapor. Dersaadet: Matbaa-i Arşak Garoyan.
• Menne–Haritz, Angelika. (2006, 10 Şubat). Dynamic Knowledge in Organizational Environments. Some Ideas on Knowledge Management. Erişim adresi: http://a.menne–haritz.bei.t–online.de/webtexte/word/dynknm.doc
• Odabaş, H. (2001). Kurumsal iletişim açısından yazışmalar ve ülkemizde yazışmaların durumu. 21. yüzyıla girerken enformasyon olgusu sempozyumu bildirileri içinde (ss. 158-172). Ankara: Türk Kütüphaneciler Demeği.
• Ortaylı, İ. (1992). Belediye. Diyanet İslam Ansiklopedisi içinde (ss. 398-402). Cilt V, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Osman Nuri [Ergin]. (1922/1338). Mecelle-i umur-ı belediyye: Tarih-i teşkilat-ı belediye. Cilt I, İstanbul: Matbaa-i Osmaniye.
• Özdemirci, F. ve Odabaş, H. (2005). Yazışma yönetimi ve dosyalama işlemleri. Ankara: Alter Yayıncılık.
• Penn, I.A. ve dig. (1989). Records Management Handbook, London: Gower Publishing Ltd.
• Posner, E. (1972). Twelfth century job descriptions for the registrar and the archivist of the Fatımid State chancery in Egypt. Mitteilungen des österreichischen Staatsarchivs, 25, 25-31.
• Posner, E. (1998). Ortaçağ İslam dünyasında arşivler. Kütüphanecilik Dergisi, Ahmet Oğuz İcimsoy (Çev.). 4, 201-231.
• Resmî yazışmalarda uygulanacak usul ve esaslar hakkında yönetmelik. (9 Haziran 2020). Cumhurbaşkanı Kararının Tarihi: 9/6/2020 Sayısı: 2646 Yayımlandığı Resmî Gazetenin Tarihi: 10/6/2020 Sayısı: 31151
• Rumschöttel, H. (2008). Bilimsel bir disiplin olarak arşivciliğin gelişimi. İshak Keskin (Çev.), Arşivcilik metinleri (s. 11-29) içinde. İshak Keskin (Ed.), İstanbul: Yeditepe.
• Rumschöttel, H. (2000). “Die Entwicklung der Archivwissenschaft als wissenschaftliche Disziplin. Archivalische Zeitschrift, 83, 7-21.
• Stadtarchiv Hannover. (2020, 23 Haziran) Geschichte des Stadtarchivs. Ein Überblick über die historische Entwicklung des hannoverschen Stadtarchivs. Erişim adresi: https://www.hannover.de/Leben-in-der-Region-Hannover/Bildung/Bibliotheken-Archive/Stadtarchiv-Hannover/%C3%9Cber-uns/Geschichte-des-Stadtarchivs
• Sümbül, S. ve Keskin, İ. (2018). ‘Belediyelerde evrâkın kayıd ve tasnîfi nasıl olmalıdır’ adlı eser ve Türk arşivciliği için önemi. Arşiv Dünyası, 20, 23-47.
• Sümbül, S. ve Keskin, İ. (2020). Osmanlı aydınlarının bilgi ve belge yönetimi çalışmaları. Celal Esat Arseven’in arşivcilik ve kütüphanecilik mesleklerine katkıları. İstanbul: Hiperlink.
• TODAİE (Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü). (1992). Kamu yönetimi araştırması, yerel yönetimler araştırma grubu raporu. Ankara: TODAİE Yayınları.
• Walne, P. (1995). Arşivcilik Terimleri Sözlüğü. Türkçeye çeviren ve genişleten Bekir Kemal Ataman, İstanbul: Librairie de Péra.
• Wikipedia. (t.y.) Haus der Essener Geschichte/Stadtarchiv. Erişim adresi: https://de.wikipedia.org/wiki/Haus_der_Essener_Geschichte_/_Stadtarchiv
• Yazıcı, N. (2009). Türkiye’de sanat tarihinde ilkler/öncüler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7(14), 571-608.