Meclis-i Mükâleme Mazbatası (Minutes of Dialogue) of the 1823 (First) Erzurum Treaty

Yıl 2024, Sayı: 43, 1 - 14, 30.06.2024

Eralp Yaşar Azap

https://doi.org/10.37879/belgeler.2024.1

Öz

The Ottoman and Iranian states, having conflicts over issues such as borders, trade and tribes since the beginning of the 19th century, sought for settling these disputes with armed struggle since the end of 1820. Iranian Crown Shahzadeh, Abbas Mirza’s attacks, from Kars and Bayezid borders to the Ottoman lands pushed two countries into an inevitable war. The war, continued about three years, took place on the Eastern and Baghdad fronts. The developments leading two states, which could not compromise on whose subjects the nomad Kurdish tribes living mostly on the Ottoman and Iranian borderlines were, to full peace, began as of 1823. The ambassadors from Iran struggled for persuading the Ottoman Empire to solve the problems with a peace treaty and end the warfare. In the Ottoman Empire, which the ambassadors managed to bring to the table, Erzurum Governor Rauf Pasha was appointed to conduct the treaty negotiations and Muhammed Ali Aştiyani in Iran. The negotiations of the text that would form the articles of the 1823 Erzurum Treaty, which ended the war between two states and established peace, happened on the 22nd July 1823, at the governor’s palace in Erzurum and it was decided to put the matters agreed upon into articles as a result of the negotiations. In this study, after presenting data about the process leading the Ottoman and Iranian states to war, the war, the diplomatic efforts between two countries for peace and the discussions during negotiations, the transcription of the minutes of dialogue will be included.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Iran, Qajar Dynasty, First Treaty of Erzurum, War

I. Erzurum Antlaşmasının (1823) Meclis-i Mükâleme Mazbatası

Öz

XIX. yüzyılın başından itibaren sınır, ticaret ve aşiretler gibi meseleler dolayısıyla anlaşmazlıklar yaşayan Osmanlı ve İran devletleri, 1820 yılının sonundan itibaren bu anlaşmazlıkları silahlı mücadeleyle çözme yoluna gitti. İran Devleti’nin Veliaht Şehzadesi Abbas Mirza’nın Kars ve Bayezid sınırından Osmanlı topraklarına gerçekleştirdiği saldırılar, iki ülkeyi kaçınılmaz bir savaşa itti. Yaklaşık üç yıl devam eden savaş, Şark ve Bağdat cephelerinde cereyan etti. Büyük oranda Osmanlı ve İran devletlerinin sınır hattında konargöçer olarak yaşayan Kürt aşiretlerinin kimin tebaası olduğu noktasında uzlaşamayan iki devleti tam barışa sevk eden gelişmeler ise, 1823 yılından itibaren başladı. İran’dan gelen elçiler, Osmanlı Devleti’ni, yapılacak barış antlaşmasıyla sorunların çözümüne ikna etmek ve savaş hâline son vermek için çabaladılar. Elçilerin masaya çekmeyi başardığı Osmanlı Devleti’nde antlaşma müzakerelerini yürütmek için Erzurum Valisi Rauf Paşa görevlendirildi. İran ise müzakereler için Muhammed Ali Aştiyani’yi tayin etti. İki devlet arasındaki savaşı bitiren ve barışı tesis eden 1823 I. Erzurum Antlaşması’nın maddelerini oluşturacak metnin müzakereleri, Erzurum’daki valilik sarayında 22 Temmuz 1823 tarihinde gerçekleşti ve görüşmeler neticesinde anlaşmaya varılan hususların maddeler hâline getirilmesine karar verildi. Bu çalışmada, Osmanlı ve İran devletlerini savaşa götüren süreç; savaş, iki ülke arasında barış için başlayan diplomatik çabalar ve müzakereler esnasında yaşanan tartışmalara yer veren bilgiler sunulduktan sonra, mükâleme mazbatasının transkripsiyonuna yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, İran, Kaçar Hanedanı, I. Erzurum Antlaşması, Savaş

Etik Beyan

Bu çalışma, yazarın doktora tezi içerisinde yer alan bilgilerden istifade edilmek suretiyle daha evvel ilgili tezde değinilmiş hususlara, orijinal belge transkripsiyonu kullanılarak temas etmektedir.

Teşekkür

Makalenin kaleme alınması için teşvikkâr olup metnin mukabelesinde yardımlarını gördüğüm kıymetli dostum ve meslektaşım Erkan Kırın’a müteşekkirim.

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA),
• Hatt-ı Hümayun (HAT): 4/15; 769/37173; 1316/51290-D; 793/36838-J; 795/36871; 798/37016; 1315/51273.
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Ahmed Cevdet, Tarih-i Cevdet, C X-XII, Matbaa-i Osmaniyye, Dersaadet 1301.
• Azap, Eralp Yaşar, “1820-1823 Osmanlı-İran Savaşında Ortaya Çıkan Salgın ve Bu Salgının Savaşa Etkisi”, Hazine-i Evrak Arşiv ve Tarih Araştırmaları Dergisi, C 2, S. 2, 2020, s. 81-94.
• Azap, Eralp Yaşar, Şah Mat: 1820-1823 Osmanlı-İran Savaşı (Siyaset-Harekât-Lojistik/Orga- nizasyon), Ötüken Neşriyat, İstanbul 2023.
• Azap, Eralp Yaşar, “I. Erzurum Antlaşması Metninde Yapılan Tahrifat ve Antlaşmanın Uygu- lanmasında Yarattığı Sorunlar”, Tarih Dergisi, S. 77, 2022, s. 213-257.
• Doğan, Mehmet, Mehmet Emin Rauf Paşa (1780-1860), Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilim- ler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2019.
• Kalantari, Yahya, Feth Ali Şah Zamanında Osmanlı-İran Münasebetleri (1797-1834), İstanbul Üniversitesi, Son Çağ Tarihi Kürsüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1976.
• Mirza Salih, Golamhoseyn, Esnad-ı Resmi der Revabıt-ı Siyasi-i İran ba İngilis ve Rus ve Osmani, Cild-i Evvel, Neşr-i Tarih-i İran, Tahran 1365.
• Sahhâflar Şeyhi-zâde Seyyid Mehmed Esad Efendi, Vak’anüvis Es’ad Efendi Tarihi (Bâhir Efendi’nin Zeyl ve İlâveleriyle 1237/1241 / 1821-1826), haz. Ziya Yılmazer, OSAV, İstanbul 2000.
• Sepehr, Muhammed Taki, Nasihü’t-Tevarih Tarih-i Kacariye ez Agaz ta Payan-ı Saltanat-ı Feth Ali Şah, Cild-i Evvel, Tahran 1377.
• Soofizadeh, Abdolvahid, “I. ve II. Erzurum Antlaşmasının Siyasi Açıdan Değerlendirilmesi”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C 32, S. 54, 2013, 183-194.
• Uluerler, Sıtkı, Osmanlı-İran Sınır ve Aşiret (1800-1854), Sonçağ Yayıncılık, Ankara 2015.
• Uluerler, Sıtkı, “Osmanlı-İran Siyasi İlişkilerinde İran Şehzadesi Abbas Mirza’nın Rolü (1800- 1833)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 22, S. 2, 2012, s. 308-319.