III. Mustafa’nın Bostancılar Ocağı Kütüphanesi ve Vakfettiği Kitaplar

Yıl 2024, Sayı: 43, 15 - 77, 30.06.2024

Muhammed Özler , Kadir Demirel

https://doi.org/10.37879/belgeler.2024.15

Öz

III. Mustafa tarafından kurulan Bostancılar Ocağı Kütüphanesi hakkında bazı bilgiler bulunuyorsa da söz konusu kütüphane ile ilgili şimdiye dek müstakil ve kapsamlı bir inceleme yapılmamıştır. Osmanlı kütüphaneciliğinin zirveye çıktığı XVIII. yüzyılda tesis edilmiş olan bu kütüphane hakkındaki bilgilerin sınırlı oluşu ve kitaplarının kataloğunun yayınlanmamış olması da adı geçen kütüphanenin kültürel değerinin anlaşılmasını güçleştirmiştir.
Osmanlı kütüphaneciliğine katkıda bulunmak amacıyla vakfiye ve arşiv kaynakları temel alınarak kaleme alınan bu makale; giriş, iki ana bölüm ve eklerden oluşmaktadır. Giriş kısmında kısaca III. Mustafa’nın hayatından bahsederek onun kitaplara duyduğu ilgiyi açıklayacak ve XVIII. yüzyılın ilk yarısında padişahlar tarafından kurulan kütüphanelere ait örnekleri sunacağız. Birinci bölümde Bostancılar Ocağı Kütüphanesi’nin kuruluşu, işleyişi, personelleri, personel ücretleri, fizikî yapısı ve kütüphanedeki kitapların Lâleli Kütüphanesi’ne aktarılma sürecini değerlendireceğiz. İkinci bölümde ise kütüphanenin kataloğunu tanıttıktan sonra kitaplarla ilgili istatistiksel bilgiler verecek, vakfedilen kitapların hangi konulara ait olduğunu belirtecek ve ana hatlarıyla kitapların özelliklerine değineceğiz. Ekler bölümünde de kütüphanede bulunan kitapların tam listesini, kütüphaneye ait muhasebe kayıtları ile kütüphane kitaplarının Lâleli Kütüphanesi’ne taşınması sürecine dair belgeleri neşredeceğiz.

Anahtar Kelimeler

III. Mustafa, Kütüphane, Kitap, Osmanlı Kitap Kültürü, Bostancılar Ocağı Kütüphanesi

III. Mustafa’s Bostancılar Ocağı Library and the Books Donated by Him

Öz

Although there is some information about the Library of Bostancılar Ocağı founded by III. Mustafa, an independent and comprehensive study has not been made about the library in question until now. The limited information about this library, which was established in the eighteenth century when the Ottoman librarianship reached its peak, and the fact that the catalog of its books has not been published, made it difficult to understand the cultural value of the aforementioned library.
In order to contribute to the Ottoman librarianship, this article was written on the basis of the charter of the waqf and archive sources; it consists of an introduction, two main sections, and appendices. In the introduction, by talking briefly talking IMustafa III’s life,we will explain his interest in books, and present examples of libraries established by sultans in the first half of the eighteenth century. In the first part, we will evaluate the establishment of the Library of Bostancılar Ocağı, its operation, personnel, personnel wages, physical structure, and the process of transferring its books to the Lâleli Library. In the second part, after introducing the catalog of the library, we will give statistical information about the books, indicate the subjects of the books, and talk about the characteristics of the books in general. In the appendices, we will publish the full list of the books in the library, the accounting records of the library and the documents regarding the process of transferring the library’s books to the Lâleli Library.

Anahtar Kelimeler

Mustafa III, Library, Book, Ottoman Book Culture, The Library of Bostancılar Ocağı

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA),
• Evkaf-ı Haremeyn Muhasebeciliği Defterleri (EV.HMH.d.): 5308, 5624, 6111, 7520, 7642, 7645, 7881, 8120, 8301, 8417, 8743. Evkaf Defterleri (EV.d.): 45204.
• Hatt-ı Hümayun (HAT): 1475/22, 1584/6.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.e.): 418/32, 531/28, 790/25. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TS.MA.d.): 3305, 4754.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA),
• Defter No: 642, 1406.
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Afyoncu, Erhan - Mete, Zekai, “1766 İstanbul Depremi ve Toplum Yaşantısına Tesirleri”, Ta- rih Boyunca Anadolu’da Doğal Âfetler ve Deprem Semineri: Bildiriler, 22-23 Mayıs 2000, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, İstanbul 2001, s. 85-92.
• Aksoy, Hasan “Ömer Efendi, Nasuhpaşazâde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C 34, 2007, s. 59.
• Aktepe, M. Münir, “Ahmed III”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C 2, 1989, s. 34-38.
• Anameriç, Hakan, “Osmanlılarda Kütüphane Kültürü ve Bilimsel Yaşama Etkisi”, OTAM, S. 19, 2006, s. 53-78.
• Ateş, Nilüfer, “1896 Tarihli Bir Sayım Listesi Işığında İstanbul Vakıf Kütüphaneleri”, Diyanet İlmî Dergi, S. 58, 2022, s. 791-836.
• Aynur, Hatice, “I. Mahmûd’un (ö. 1754) Kütüphaneleri ve Tarih Manzumeleri”, Kitaplara Vakfedilen Ömre Tuhfe: İsmail E. Erünsal’a Armağan, C 2, Ülke Yayınları, İstanbul 2014, s. 681-734.
• Baykal, Bekir Sıtkı, “Mustafa III”, Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi (İA), C 8, 1979, s. 700-708.
• Beydilli, Kemal, “III. Mustafa (1757-1774). Kaynarca Öncesi bir Padişah Portresi”, Kitāb-ı Hedāyā (Hedda Reindl-Kiel Armağanı), Studien zum Osmanischen
• Reichundseinen Nachbar- gebieten, Sevgi Ağcagül-Henning Sivert, Bonn Univesity Press, 2019 Bonn, s. 189-245.
• Beydilli, Kemal, “Mustafa III”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C 31, 2020, s. 280-283
• Cunbur, Müjgan. “Onsekizinci Yüzyılda Bir Okul Kütüphanesinin Açılışı”, Türk Kütüphane- ciler Derneği Bülteni, C IX, S. 1-2, Ankara 1960, s. 1-5.
• Çobanoğlu, Ahmet Vefa, “Lâleli Külliyesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C 27, 2003, s. 86-89.
• Dener, Halit, Süleymaniye Umumi Kütüphânesi, İstanbul 1957.
• Emsen, Şemim, “Osmanlı İmparatorluğu Devrinde Türkiye Kütüphânelerinin Tarihçesi”, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, C IX, S. 1-2, Ankara 1960, s. 14-35.
• Erünsal, İsmail E., Türk Kütüphaneleri Tarihi II Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1988.
• Erünsal, İsmail E., “Osmanlı Döneminde İstanbul Kütüphaneleri”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyı- la Büyük İstanbul Tarihi: Edebiyat, Kültür, Sanat, ed. Çoşkun Yılmaz, C VII, İBB Kültür AŞ. İSAM, İstnabul 2015, s. 578-601.
• Erünsal, İsmail E., “Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri”, Yavuz Argıt Armağanı, yay. haz. M. Birol Ülker, İstanbul 2010, s. 51-108.
• Erünsal, İsmail E., “Osmanlılarda Kütüphane ve Kütüphanecilik Geleneği”, Yeni Türkiye, C VI, S. 34, Ankara 2000, s. 56-73.
• Erünsal, İsmail E., “Lâleli Kütüphanesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C 27, 2003, s. 89.
• Erünsal, İsmail E., “Ottoman Foundation Libraries: Their History and Organization”, Osmanlı Araştırmaları, C XXX, 2007, s. 31-86.
• Erünsal, İsmail E., Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2008. Erünsal, İsmail E., Osmanlılarda Kütüphaneler ve Kütüphanecilik, Timaş, 3. Baskı, İstanbul 2020.
• Eyice, Semavi, “Ayazma Camii”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C 4, 1991, s. 230-231.
• Fehd, Tevfîk, “İlm-i Ahkâm-ı Nücûm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C 22, 2000, s. 124-126.
• Fehd, Tevfîk, “İlm-i Felek”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C 22, 2000, s. 126-129.
• Görür, Cem, Sultan III. Mustafa: Ailesi, Günlük Hayatı, Dini ve İlmi Bilgileri, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Bilecik 2020. İnalcık, Halil, Devlet-i ‘Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-IV Âyânlar, Tanzimat, Meşrutiyet, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2019.
• Kaya, Nevzat, “Süleymaniye Kütüphanesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C 38, 2010, s. 121-123.
• Kütükoğlu, Mübahat, XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
• Martı, Huriye, “et-Tarîkatü’l-Muhammediyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C 40, 2019, s. 106-108.
• Özcan, Abdülkadir, “Mahmud I”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C 27, 2003, s. 348-352.
• Sarıcaoğlu, Fikret, “Osman III”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C 33, 2007, s. 456-458.
• Soysal, Özer, Türk Kütüphaneciliği, C 2, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C 4/1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1982. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Osmanlı Tarihinde Gizli Kalmış veya Şüphe ile Örtülü Bazı Olaylar ve Bu Hususa Dair Vesikalar”, Belleten, C 41, S. 163, 1977, s. 507-554.
• Walpole, Robert, Memoirs Relating to European and Asiatic Turkey, London 1817.
• Yıldız, Nafiye Nihan, XIX. Yüzyıl Seyahatnamelerine Göre Osmanlı Kitap Kültürü ve Kü- tüphaneler, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2019.