Çukurova Âyânları (Notables) III: Hasanpaşazâde Ahmet Bey

Yıl 2022, Sayı: 41, 39 - 210, 23.01.2022

Yılmaz Kurt

https://doi.org/10.37879/belgeler.2022.39

Öz

Hasanpaşazâdes is an ayan family that emerged in the 1750s as Karslızâdes. After Hasan Ağa, who was a member of the family, became the governor-general of Adana, the family began to be called as Hasanpaşazades and the most gorgeous days of the family were between the years of 1793-1812 when Ahmet Bey was ayan and mütesellim (exciseman) of Adana.

After the death of his brother Ahmet Bey, Mehmet Bey became the mütesellim of Adana in 1812. Since Mehmet Bey could not get along with the state and was banished, Hacı Ali Bey, son of Ahmet Bey, took over the duty of Adana Mütesellimliği.

Sixty documents scrutinized in this article are related to the first years of Ahmet Bey and indicate the relationship between the state and an ayan family and the active role of Ahmet Bey in the region by buying mukataas and iltizams. The berats of Ahmet Bey are crucial documents that indicate why and how an ayan family is appointed to position of mütesellimlik.

Hasanpaşazade ayan family’s lineage continued with İshak Efendi, mufti of Adana. Today, in the region, people who have surnames such as Ramazanoğlu, Ener, Tarımer, Oral, Uygur are the descendants of this family.

Anahtar Kelimeler

Çukurova , ayan , Karslızâdeler , Hasanpaşazâde Ahmet Bey , Hasanpaşâzade Mehmet Bey , mukataa of Adana , mütesellim

Çukurova Âyânları III: Hasanpaşazâde Ahmet Bey

Öz

Hasanpaşazâdeler, 1750 yıllarında Karslızâdeler olarak ortaya çıkmış bir âyân ailesidir. Aileden Hasan Ağa’nın 1770 yılında Adana beylerbeyi olmasından sonra aile Hasanpaşazadeler olarak anılmaya başlamış ve en parlak günlerini Ahmet Bey’in Adana âyânlığı ve Adana mütesellimliği yaptığı 1793- 1812 yılları arasında yaşamıştır.

1812 yılında Ahmet Bey’in ölümü üzerine yerine kardeşi Mehmet Bey Adana mütesellimi olmuştur. Mehmet Bey’in devlet ile ters düşerek sürgün edilmesi üzerine de Ahmet Bey’in oğlu Hacı Ali Bey Adana mütesellimliğini yürütmüştür.

Bu makalede ele alınan 60 belge Hasanpaşazâde Ahmet Bey’in ilk yıllarına ilişkin olup bir âyân ailesinin devletle olan ilişkilerini nasıl yürüttüğü ve mukataalar veya iltizamlar satın alarak bölgede nasıl etkin bir konum kazandığını gösteren belgelerdir. Ahmet Bey’in mütesellimlik beratları bir âyân ailesinin mütesellimliğe niçin ve ne şekilde atandığını gösteren önemli belgelerdir.

Hasanpaşazadeler âyân ailesi Adana Müftüsü İshak Efendi kolundan varlığını devam ettirmiştir. Bugün bölgede Ramazanoğlu, Ener, Tarımer, Oral, Uygur gibi soyadları taşıyan aileler bu aileden gelmektedirler.

Anahtar Kelimeler

Çukurova , âyân , Karslızâdeler , Hasanpaşazâde Ahmet Bey , Hasanpaşazâde Mehmet Bey , Adana mukataaları , mütesellim

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• BOA, Cevdet Dahiliye, 17063-B, 25 Receb 1211/ 24 Ocak 1797 tarihli Bozok Mutasarrıfı Süleyman Bey’in arîzası.
• BOA, Cevdet Dahiliye, 11/533.
• BOA, Cevdet Dahiliye, 25/1237.
• BOA, Cevdet Maliye, 781/31892, 6 R 1211 / 09 Ekim 1796 tarihli telhis.
• BOA, Cevdet Maliye, 462/18784-1.
• BOA, Cevdet Maliye, 462/18784-2.
• BOA, Cevdet Maliye, 462/18784-2.
• TD. 114 (1572) Adana Mufassal Tahrir Defteri.
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Ahmed Cevdet Paşa, Tezâkir, haz. Cavid Baysun, C III, 3. basım, Ankara 1991.
• Câbî Ömer Efendi, Câbî Târihi, C II, haz. Mehmet Ali Beyhan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2006.
• Ener, Kasım, Tarih Boyunca Adana Ovasına (Çukurova’ya) Bir Bakış, 7. basım, İstanbul 1986.
• Kurt, Yılmaz, “Çukurova’da A‘yânlık Mücâdelesi: Hasanpaşazâdeler”, XV. Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, 20-24 Eylül 2010 Ankara, 4. Cilt-1. Kısım, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010, s. 1259-1278.
• Kurt, Yılmaz- Ünlü, Ertan, “Çukurova Ȃyȃnları I: Hasanpaşazâdeler ile İlgili Arşiv Belgeleri I”, Belgeler, C XXXIII/S. 37 (2012), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014, s. 57-116.
• Kurt, Yılmaz- Ünlü, Ertan, “Çukurova Ȃyȃnları II: Hasanpaşazâdeler (Karslızâdeler) ile İlgili Arşiv Belgeleri II”, Belgeler, C XXXIV/S. 38 (2013), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2016, s. 17- 86.
• Kurt, Yılmaz, “Ramazanoğulları’nın Sonu”, Ramazanoğulları Beyliği, Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu-III, Editörler: Mehmet Şeker- Fatih Yahya Ayaz- Yakup Kaya- Abdulvahab Alıcı, Necmeddin Erbakan Üniversitesi Yayınları, Konya 2017, s. 59- 76.
• Kurt, Yılmaz, “TKGM Arşiv Belgelerine Göre Lale Devri Tahrirleri”, 2. Uluslararası Osmanlı Coğrafyası Arşiv Kongresi, C II, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşiv Dairesi Başkanlığı Yayınları, Ankara 2019, s. 1221- 1230.
• Menemencioğlu Ahmed Bey, Menemencioğulları Tarihi, Yayına hazırlayan: Yılmaz Kurt, Akçağ Yayınları, Ankara 1997.