Edirne Askerî Kassamı'na Âit Tereke Defterleri (1545-1659)

Yıl 1966, Cilt: 3 Sayı: 5-6, 1 - 479, 01.01.1966

Ömer L. Barkan

Öz

Türk arşivlerinin iktisadi ve içtimai tarih tetkikleri bakımından büyük bir kıymet taşıdıkları halde henüz kullanılmamış olan vesika kolleksiyonları arasında "Kassam" yahud "Tereke Defterleri" diye anılan belgeler mühim bir mevki işgal etmektedir. Ekseriya, tarihî Kadı Mahkemeleri'nin karar ve zabıtlarını; hüccet, borç senedi veya mukavelelerle merkezden gönderilen emirlerin suretlerini; örfî tekâlife ait vergi ve mükellefiyetlerin halka tevzi cedvellerini; narh fiyatlarına veya esnaf cemiyetleriyle ilgili beledi nizamlara ait kayıtları ihtiva eden Kadı Sicilleri içinde dağınık bir halde bulunan ve bazı büyük şehirlerde müstakil defterler halinde tertip ve muhafaza edilmiş olan bu vesikalar, isimlerinden de anlaşılacağı veçhile, ölenlerin terkettiği menkul ve gayrimenkul her türlü malların ve alacak, borç, vasiyet, hibe.. gibi tasarruflarla meydana gelen hakların teferruâtlı bir envanteri halindedirler. Bu suretle, burada bazı örneklerini tam olarak aynen vermek istediğimiz Tereke Defterleri; ölenlerin içtimaî menşe'lerine, medeni hallerine ve aile yapılarına ait bilgiler yanında; hayatta bulundukları sırada tasarruflarında bulunan her türlü giyim ve ev eşyası ile mobilya ve mutfak takımlarını; kiler mevcudunu; ev, bağ, bahçe ve değirmen gibi malları; köylerdeki çiftlik bina ve araçları ile hayvan cins ve miktarlarını; anbarlarda mevcut veya tarlalarda ekili tahılın miktar ve çeşitlerini; atölye ve ticarethanelerdeki âletlerle malzemenin veya ticari malların çeşit ve miktarlarını vermekte ve bütün bu malların tahmini veya (müzayede ile satışları sonunda) fiili olarak tahakkuk etmiş olan fiyatlarını ayrı ayrı tespit ve nakletmiş bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Edirne , Kassam , Tereke Defterleri , Osmanlı

Inventory Registers of the Edirne Military Kassam (1545-1659)

Öz

Among the collections of documents in Turkish archives that possess great value for the study of economic and social history yet remain largely unused are the records referred to as "Kassam" or "Inventory Registers" (Tereke Defterleri).
These documents, which are often found scattered within the Kadi Registers (Kadı Sicilleri)—which contain the decisions and records of historical Sharia Courts; copies of decrees sent from the central government along with deeds, debt instruments, and contracts; distribution schedules of customary taxes (örfî tekâlif) and obligations to the populace; and records pertaining to fixed prices (narh) or municipal regulations concerning artisan guilds (esnaf cemiyetleri)—and which were organized and preserved in separate registers in some major cities, are, as their names suggest, detailed inventories of all kinds of movable and immovable property left by the deceased, as well as rights arising from legal transactions such as receivables, debts, wills, and endowments (vasiyet, hibe).
Thus, the Inventory Registers, of which we intend to provide exact copies of several examples here, furnish information regarding the deceased's social background, marital status, and family structure. Furthermore, they list all types of clothing and household goods, furniture, and kitchen utensils; inventory of the pantry; possessions such as houses, vineyards, gardens, and mills; farm buildings and tools in villages, along with the types and numbers of animals; the quantity and varieties of grain stored in granaries or sown in the fields; and the types and quantities of tools and materials in workshops and businesses, or the commercial goods. These registers meticulously specify and record the estimated or actual prices (realized after auction sales) of all these assets individually.

Anahtar Kelimeler

Edirne , Kassam , Inventory Registers (Tereke Defterleri) , Ottoman

Kaynakça

• Akdağ, Mustafa, "Kuruluş ve İnkişaf Devrinde Türkiye’nin İktisadi Vaziyeti" Belleten, sayı 55, 1950.
• Ansay, Sabri Şakir, İslâm Hukuku, Ankara 1946.
• Barkan, Ömer, Fatih Cami' ve İmâretinin Yıllık Muhasebe Cedvelleri, İktisat Fakültesi Mecmuası, cilt 23.
• Barkan, Ömer, Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskan ve Kolonizasyon Metodu Olarak Sürgünler, İktisat Fakültesi Mecmuası, cilt XI, 1952.
• İnalcık, Halil, “15. Asır Türkiye İktisadî ve İçtimaî Tarihi Kaynakları”, İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt 15, 1954.
• İstanbul Üniversitesi Kitaplığı, Türkçe Yazmaları No. 416, Yp. 4.
• Kanunname-i Âl-i Osman, Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası, ilâve neşriyatından, sene 1330.
• Karatay, Sadettin, “XVI ncı Yüzyılda Taşralı Bir Türk Efendinin Evi”, Belgeler, C. 116, Ankara 1965.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilâtı, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1965.