HASİP AHMET AYTUNA’NIN RAPORU IŞIĞINDA 20 ARALIK 1942 ERBAA-NİKSAR DEPREMİ VE TOKAT’TAKİ GELİŞMELER

Yıl 2022, , 165 - 190, 01.07.2022

Turgay Akkuş

https://doi.org/10.33431/belgi.1016047

Öz

İkinci Dünya Savaşı, Türkiye’de tek partili bir yönetimin egemen olduğu, yakın tarihin ülke ve insan kaynaklarında yarattığı tahribatın rehabilite edilmeye çalışıldığı bir süreçte, etkili olmuştur. Savaşın toplum yaşamı üzerindeki etkileri, Erzincan ve Erbaa’da meydana gelen büyük ölçekli depremler; merkezi yönetimin geniş kapsamlı organizasyon, bunu etkin biçimde toplumsallaştıracak mâlî kapasite ve insan kaynakları, altyapı ve ulaşım, organizasyonların uygulanmasında aktif rol oynayan personelin denetimi gibi ölçütler çerçevesinde sınandığı bir zamansallığı oluşturmuştur. Depremin akabinde Şükrü Saraçoğlu Hükümeti yaşanan felâketin, Erbaa, Niksar bölgesinde yarattığı olumsuzlukları gidermeye yönelik uygulama ve düzenlemeleri hayata geçirmiştir. Bu bağlamda ilkyardım, arama-kurtarma, iâşe, barınma, tedavi, vergilendirme, yeniden inşaa ve üretim alanlarında bölge sakinlerinin durumlarını iyileştirmeyi amaçlayan adımlar atılmıştır. VI. Dönem CHP Tokat Milletvekili Hasip Ahmet Aytuna 1942 Erbaa Depremi’nden sonra 1-10 Ocak 1943’te felâketin yaşandığı yerleşim yerlerini kapsayan bir inceleme gezisi gerçekleştirerek, hükümetin afet bölgesindeki olumsuzlukları rehabilite etmeye yönelik girişimleri ve sonuçlarını gözlemleme fırsatı bulmuştur. Tokat, Erbaa, Niksar ve Zile’de yurttaşlarla görüşen Aytuna, bir yandan felâketin boyutlarına tanıklık etmiş öte yandan sorunların önemli bir bölümünün savaş koşullarından kaynaklandığını saptamıştır. Aytuna yaptığı incelemeleri, görüşmeleri, gözlemleri ve değerlendirmelerini bir rapor haline getirerek Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreterliği’ne sunmuştur. Rapor, yaşanan afetin ardından ortaya çıkan yıkımın istatistiki verilerini, iktidar ile yerel bürokrasinin aldığı önlemleri, bunların sahadaki etkilerini, eksikliklerini, tarımsal üretimdeki problemleri, vergilendirme politikasının yerel düzlemdeki yansımalarını, yolsuzlukları ve bunlara ilişkin olarak kendi değerlendirmelerini içermiştir. Aytuna’nın 21 sayfadan oluşan ayrıntılı raporu, savaşın belirleyici olduğu bir toplumsal çerçevede yaşanan doğal bir afet ekseninde; merkezi yönetim, yerel bürokrasi ve halk arasındaki ilişkileri anlamamızı sağlayan bir zemin yaratmıştır.

Anahtar Kelimeler

Erbaa-Niksar Depremi, İkinci Dünya Savaşı, Tek Parti Yönetimi, Savaş Ekonomisi

20 DECEMBER 1942 ERBAA-NIKSAR EARTHQUAKE AND ITS SOCIAL DIMENSIONS IN THE LIGHT OF A REPORT

Öz

The Second World War was effective in a process in which a single-party government was dominant in Turkey and the destruction caused by the recent history in the country and human resources was tried to be rehabilitated. Effects of the war on community life, large-scale earthquakes in Erzincan and Erbaa; It created a temporality in which the central government was tested within the framework of criteria such as comprehensive organization, financial capacity and human resources to socialize it effectively, infrastructure and transportation, and supervision of personnel who play an active role in the implementation of the organizations. Following the earthquake, the Şükrü Saracoğlu Government implemented practices and regulations aimed at eliminating the negativities caused by the disaster in the Erbaa and Niksar regions. In this context, steps were taken to improve the situation of the residents in the areas of first aid, search and rescue, subsistence, shelter, treatment, taxation, reconstruction and production. VI. Term CHP Tokat Deputy Hasip Ahmet Aytuna had the opportunity to observe the government's attempts to rehabilitate the negativities in the disaster area and their results, by carrying out an examination tour covering the settlements where the disaster took place on January 1-10, 1943, after the 1942 Erbaa Earthquake. Aytuna, who met with the citizens in Tokat, Erbaa, Niksar and Zile, witnessed the dimensions of the disaster on the one hand and determined that a significant part of the problems were caused by the war conditions. Aytuna made a report of his examinations, interviews, observations and evaluations and presented them to the General Secretariat of the Republican People's Party. The report includes the statistical data of the destruction that occurred after the disaster, the measures taken by the central government and the local bureaucracy, their effects on the field, their deficiencies, problems in agricultural production, the reflections of the taxation policy at the local level, corruption and their own evaluations regarding them. Aytuna's detailed report, consisting of 21 pages, is on the axis of a natural disaster experienced in a social context where war is decisive; It has created a basis that allows us to understand the relations between the central government, local bureaucracy and the public.

Anahtar Kelimeler

Erbaa-Niksar Earthquake, World War II, Single Party Administration, War Economy

Kaynakça

• 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı, Vilâyetler, Kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibariyle Nüfus ve Yüzey Ölçü (1941), Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları. No.158.
• Boratav, Korkut (2006), Türkiye’de Devletçilik, 2. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi.
• Gündüzalp, Fuat (1961), Öğretmen Meslek Kitapları Kılavuzu, C. 4 1954-1958, Öğretmen Kitapları No. 79, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Binbaşıoğlu, Cavit (1995), Öğretmen Yetiştirme Açısından Türkiye’de Eğitim Bilimleri Tarihi Üzerinde Bir Araştırma, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Binbaşıoğlu, Cavit (1980), “Hocam Hasip Ahmet Aytuna”, Çağdaş Eğitim, Haziran 1980, Yıl. 5, S. 46, s. 38-39.