RESMÎ İSTATİSTİKLERE GÖRE YUNAN İŞGALİNİN BALIKESİR VE ÇEVRESİNDE NEDEN OLDUĞU TAHRİBAT

Yıl 2020, , 2293 - 2321, 01.07.2020

Kenan Özkan

https://doi.org/10.33431/belgi.688925

Cited By: 2

Öz

15 Mayıs 1919’da İzmir’in işgali ile başlayan ve sonrasında Batı Anadolu’nun geneline yayılan Yunan işgali, işgal altında kalan sahalar için büyük bir tahribata neden olmuştur. On binlerce Türk-Müslüman toprağını terk ederek göçe mecbur olmuş ve henüz işgal edilmemiş sahalara göç etmiştir. Yunan Ordusunun işgal sırasında neden olduğu olaylar, İstanbul Hükümeti tarafından protesto edilince İtilaf Devletleri Yunan işgalinin İzmir ve çevresi ile sınırlı kalmasını kararlaştırmıştır. Bu maksatla İngiliz General Milne tarafından belirlenen bir hat içerisinde sınırlanan işgal sahası daha sonra gelişen siyasî olayların sonucunda Yunan Ordusunun Haziran 1920’de Milne Hattı’nı aşması ile sonuçlanmış, neticede Yunan işgali Batı Anadolu’nun tamamına yayılmıştır. Bu durumda çok daha büyük bir Müslüman nüfus göçe mecbur olmuş ve Anadolu’nun iç bölgelerine yönelen bir nüfus hareketliliği yaşanmıştır.
23 Nisan 1920’de Ankara’da “olağanüstü yetkilerle” kurulan TBMM ülke kaderine el koymuştur. Hükümet teşkilatı içerisinde yer alan gerek Dahiliye Vekaleti’ne bağlı Muhacirin Müdüriyet-i Umumiyesi gerekse Sıhhiye ve Muavenat-ı İçtimaiye Vekaleti muhacir ve mültecilerin sorunları ile ilgilenmişlerdir. Yunan işgal sahalarından Anadolu’nun iç bölgelerine göç eden Müslüman muhacir ve mültecilere söz konusu teşkilatlar tarafından iaşe ve yaşamlarını sürdürmeye yarayacak malzemenin yanı sıra tıbbî yardımda da bulunulmuştur. Hiç şüphesiz ki bu yardımlar, malî kaynakların yetersiz ve büyük oranda askerî harcamalar için seferber edildiği bir zamana denk gelmiştir. TBMM Hükümeti’nin mali açıdan yetersiz kaldığı noktada, İstanbul’un işgali üzerine teşkilatını Anadolu’nun geneline yayan ve Ankara Murahhaslığını oluşturan Hilal-i Ahmer Cemiyeti, Müslüman muhacirlerin imdadına yetişmiştir. Hilal- Ahmer Cemiyeti’nin ülke geneline yayılmış teşkilatı ve halktan topladığı bağışlar sayesinde finanse ederek oluşturduğu heyetler, işgalden kaçan ve Batı Anadolu’nun neredeyse tamamına yayılan Müslüman nüfusa TBMM Hükümeti’ne oranla çok daha büyük çapta yardımda bulunmuştur. “Hilal-i Ahmer İmdat Heyetleri” olarak adlandırılan bu heyetler, muhacirlerin iaşe ve tıbbî ihtiyaçlarını sağlamanın yanında, gönderdikleri raporlarla Yunan işgalinin neden olduğu tahribatı da gözler önüne sermişlerdir.
Yunan işgalinin neden olduğu tahribat özellikle Sakarya Savaşı sonrasında İç Anadolu’da Sakarya vadisi etrafındaki köy ve yerleşmelerde yoğunlaşmıştır. Sonrasında ise bu tahribatın izlerini Yunan ordusunun İzmir’e doğru geri çekilme hattı üzerindeki kent ve kasabalarda sürmek mümkündür. Özellikle Büyük Taarruz’un başarıyla sonuçlandırılmasının ardından işgalden kurtarılan Batı Anadolu’daki şehir ve kasabaların uğradığı tahribatın tespiti, buralara yapılacak yardımların planlanması açısından oldukça önemlidir. Tahribatın tespiti, barış masasına oturulduğu zaman Yunan Hükümetinden talep edilecek savaş tazminatı noktasında kanıt teşkil edeceğinden, dış politika açısından da ayrıca önemlidir. Bu kapsamda Büyük Taarruz’un hemen sonrasında gerek TBMM’nin gerekse onun daveti ile çalışmalara iştirak eden Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin faaliyetleri Batı Anadolu’da Yunan işgalinden kurtarılan şehir ve kasabalar üzerinde yoğunlaşmıştır.
Bu çalışmada Büyük Taarruz sonrasında işgalden kurtarılan Balıkesir’deki Yunan tahribatının boyutları incelenecektir. İncelemede asıl olarak Sıhhiye ve Muavenat-ı İçtimaiye Vekaleti’ne bağlı olarak çalışmak üzere TBMM tarafından kurulan Muavenat-ı İçtimaiye Komisyonlarının ve Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin bölgeye göndermiş olduğu heyetlerinin hazırladıkları raporlara dayandırılmıştır. Özellikle Hilal-i Ahmer Cemiyeti’ne ait belgelerde Balıkesir ve çevresine ait yerleşim yerleri, nüfus bilgileri, tahrip edilen hane miktarı gibi önemli bilgilerin aktarılmış olması önemlidir. Bu çalışmada gerek Hilal-i Ahmer gerekse Muavenat-ı İçtimaiye Komisyonu verileri karşılaştırmalı bir şekilde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Balıkesir, Yunan işgali, Tahribat, Hilal-i Ahmer (Kızılay)

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• BOA. DH. KMS. 52/23.
• BOA. HR. SYS. 2554/5.
• BOA. DH. İ. UM. EK. 55/36.
• BOA. DH. KMS. 52/21.
• BOA. DH. KMS. 52/52.
• BOA. DH. EUM AYŞ. 53/91. 1.
• BOA. DH. İ. UM. 20/14.
• BOA. DH. İ. UM. 19/1. 13. 3-4.
• BOA. DH. İ. UM. 20/14.
• BOA. HR. SYS. 2618/67.
• BOA. HR. SYS. 2611/2.
• BOA. HR. HMŞ. İŞO 129/8.
• BOA. HR. HMŞ. İŞO. 129/9.
• BOA. HR. SYS. 2618/23.
• CA. 30. 18. 1. 1. 5. 28. 13.
• CA. 30. 18. 1. 1. 5. 28. 18.
• CA. 30. 18. 1. 1. 5. 29. 7.
• CA. 30. 10. 5. 30. 37/6-10.
• CA. 30. 10. 5. 30. 37/19.
• CA. 30. 10. 5. 30. 37/20.
• CA. 30. 18. 1. 1. 5. 58. 1.
• CA. 272. 11. 16. 62. 11/3
• CA. 272. 12. 39. 38. 11/4.
• TİTE. Kl.72. G. 14. Bl. 14.
• TKA. 1323/59.
• Süreli Yayınlar
• Vakit
• Tasvir-i Efkar
• Hakimiyet-i Milliye
• Osmanlı Hilal-i Ahmer Mecmuası
• Belgesel Kaynaklar
• American Documents on Greek Occupation of Anatolia, Compiled by Çağrı Erhan, (SAM Papers, No. 99-7), Center for Strategic Research, Ankara, 1999.
• Arşiv Belgelerine Göre Balkanlar’da ve Anadolu’da Yunan Mezalimi, C. 2, Anadolu’da Yunan Mezalimi, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara, 1996.
• Halide Edip, Yakup Kadri, Falih Rıfkı, Mehmet Asım, İzmir’den Bursa’ya, Akşam-Teşebbüs Matbaası, Dersaadet, 1338.
• İzmir, Aydın, Ayvalık ve Havalisi Yunan İşgali Hakkında Makamat-ı Askerîyeden Mevrut Raporlar, İkinci Kitap, Matbaa-yı Askerîye, Dersaadet, 1335. İzmir’in Yunanlılar Tarafından İşgaline Müteallik Jandarma Kumandanlığının ve Osmanlı Komisyonu Reisinin Raporları, Matbaa-yı Askerîye, Dersaadet, 1335.
• İzmir’in Yunanlılar Tarafından İşgaline Müteallik Olarak Makamat-ı Askerîyeden Mevrut Raporlar, Matbaa-yı Askerîye, Dersaadet, 1335.
• Milli Mücadelede Hilal-i Ahmer, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Teşkilinden Sakarya Zaferi’ne Kadar İcraat Raporu, 23 Nisan 1920-13 Eylül 1921, Haz. İsmail Hacıfettahoğlu, 2. Baskı, Türk Kızılayı, Ankara, 2007.
• Osmanlıdan Cumhuriyete Hilal-i Ahmer İcraat Raporları 1914-1928, Yay. Haz. Murat Uluğtekin, M. Gül Uluğtekin, Türk Kızılayı, Ankara, 2013.
• TBMMZC, Devre 1, C. 22, İçtima Senesi 3, 98. İçtima, 7 Eylül 1338.
• TBMMZC, Devre 1, C. 23, İçtima Senesi 3, 105. İçtima, 20 Eylül 1338.
• TBMMZC, Devre 1, C. 22, İçtima Senesi 3, 100. İçtima, 11 Eylül 1338.
• Kitap ve Makaleler
• Akşin, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, C. 1, Mutlakıyete Dönüş, 1918-1919, İkinci Basım, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2004.
• Çelebi, Mevlüt, “Bir İtalyan Gazetecinin Kaleminden İzmir’in İşgali”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. 19, Özel Sayı: İzmir’in İşgali, 2019.
• Çevik, Zeki, “Milli Mücadelede Kocaeli Grubu ve Son Kurşun”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-II, C. III, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kocaeli, 2016.
• Çukurova, Bülent, “15 Mayıs 1919 İzmir’de Yunan Mezalimi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 3, S. 8, Mart 1987.
• Evans, Laurance, Türkiye’nin Parçalanması ve ABD Politikası, 1914-1924, 2. Baskı, Örgün Yayınevi, İstanbul, 2004.
• Erhan, Çağrı, Greek Occupation of İzmir and Adjoining Territories Report of The Inter Allied Commision of Inquiry (May-September 1919), (SAM Papers, No. 2/99), Ministry of Foreign Affairs Center of Strategic Research, Ankara, 1999.
• Ertan, Temuçin Faik, “Sevr ve Lozan Antlaşmaları Hakkında Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme”, Atatürk Yolu Dergisi, S. 58, Bahar 2016.
• Helmreich, Paul C., Sevr Entrikaları, Büyük Güçler, Maşalar, Gizli Anlaşmalar ve Türkiye’nin Taksimi, Çev. Şerif Erol, Sabah Kitapları, İstanbul, 1996.
• Işık, Hüseyin, “Anadolu’da Yunan Mezalimi”, Türk Yunan İlişkileri, III. Askeri Tarih Semineri, Ankara, Genelkurmay ATASE Yayınları, 1986.
• Jaeschke, Gotthard, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar 30 Ekim 1918-11 Ekim 1922, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1970.
• Karpat, Kemal, Osmanlı Nüfusu, 1830-1914, 1. Baskı, Timaş Yayınları, İstanbul, 2010.
• MacMillan, Margaret, Paris 1919, Çev. Belkıs Dişbudak, ODTÜ Yayıncılık, Ankara, 2004.
• Özalp, Kazım, Milli Mücadele, 1919-1922, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1971.
• Özkan, Kenan, Milli Mücadele Dönemi Türkiye-ABD İlişkileri, 1918-1923, Mondros Mütarekesi’nden Lozan Barış Konferansına, 1. Baskı, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2016.
• Smith, Michael Llewellyn, Yunanistan’ın Anadolu Hayali, 1919-1922, Çev. Nilgün Engin, Tarihçi Kitapevi, İstanbul, 2017.
• Sonyel, Salahi, The Turco-Greek Imbroglio Pan-Hellenism and the Destruction of Anatolia, (SAM Papers, No. 5/99), Ankara, Ministry of Foreign Affairs Center for Strategic Research, 1999.
• Sükan, Bige, “Fransız Arşiv Belgelerinde İzmir’in İşgali”, Kurtuluş ve Kuruluşun Sembol Kenti İzmir Sempozyumu Bildirileri, 26-28 Eylül 2012, Yay. Haz. Murat Alper Parlak, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2015.
• Şahingöz, Mehmet, “İzmir’in İşgaline Karşı Gösterilen Protesto ve Tepkiler”, Kurtuluş ve Kuruluşun Sembol Kenti İzmir Sempozyumu Bildirileri, 26-28 Eylül 2012, Yay. Haz. Murat Alper Parlak, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2015.
• Tansel, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, C. III, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1991.
• Turan, Mustafa, “Batı Anadolu’da Yunan İşgali ve Mezalimi”, Kurtuluş ve Kuruluşun Sembol Kenti İzmir Sempozyumu Bildirileri, 26-28 Eylül 2012, Yay. Haz. Murat Alper Parlak, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2015.
• Turan, Mustafa, “İstiklal Harbinde Milne Hattı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. VII, S. 21, Temmuz 1991.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi II, Ulusal Direnişten Türkiye Cumhuriyeti’ne, 2. Basım, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1998.
• Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar,1919-1980, C. 1, Ed. Baskın Oran, 7. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2003.
• Yakut, Kemal, “Mütareke Dönemi’nde Yapılan Saltanat Şuraları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 21, S. 61, 2005.
• Tezler
• Önder, Selahattin, “Balkan Devletleriyle Türkiye Arasındaki Nüfus Mübadeleleri (1912-1930)”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Eskişehir, 1990.
• Özdemir, Mustafa, “I. Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı İmparatorluğu’nda Yaşanan Göç Hareketleri”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir, 2007.
• Özkan, Kenan, “İmparatorluktan Ulus Devlete Geçişte Göçlerin Rolü (1918-1923)”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir, 2020.