Öz
Sözlük manasına baktığımızda “kutsal bir ülkü veya inanç uğrunda ölen kimse” olarak tanımlanan “şehit” kelimesi, daha çok vatan ve millet savunmasında canını veren kişilerde tanımını bulmuştur. Gerek dini ve gerekse milli anlamda kutsal olarak görülen şehitlik, vicdani olarak da önemlidir. Bu sebeple, vatan savunması sırasında veya görevi başında şehit edilenlerin arkada bıraktığı yakınlarının mağdur edilmemesi milletin, dolayısıyla da devletin görevi olarak kabul edilmiştir.
Osmanlı Devleti’nin XIX. Yüzyıldan itibaren girdiği savaşlar sosyo-ekonomik yıkımlara sebep olduğu gibi, fazla sayıda insan kayıplarını da beraberinde getirmiştir. Girişilen savaşlarda sakat kalan gaziler ve şehit olanların geride kalan ailelerinin ihtiyaçlarını gidermek için birtakım girişimler yapılmış, sosyal ve ekonomik şartlarını iyileştirmek için bazı kanunlar çıkartılmıştır.
Osmanlı Devleti’nden de kalan tecrübe ile Birinci Dünya Savaşı sonrasında ve Milli Mücadele döneminde şehit yakınları ve yetimlerine yönelik sosyal ve ekonomik şartlarını iyileştirme politikaları sürdürülmüş, sosyal devlet anlayışının gelişmesi ile de bu ekonomik ve sosyal düzenlemeler daha kapsamlı hale getirilmiştir. Şehit yakınlarına yönelik bu iyileştirmek politikaları, ülkenin içinde bulunduğu zor şartlarda görev yapan Birinci Büyük Millet Meclisi tarafından gerçekleştirilmiştir.
İstanbul’da toplanan Mebusan Meclisi, 28 Ocak 1920 tarihinde aldığı Misak-ı Milli kararları sonrasında 16 Mart 1920 tarihinde İstanbul’un işgal edilmesi ve 11 Nisan 1920 tarihinde Sultan Vahdettin tarafından Meclisin resmen fesih edilmesi sonrasında, milli iradeyi temsil edecek yeni meclisin Ankara’da açılması kararlaştırıldı. Yurdun farklı bölgelerinden gelenler ve İstanbul’dan Ankara’ya kaçabilen mebuslar ile Büyük Millet Meclisi Ankara’da açıldı.
23 Nisan 1920 tarihinde Ankara’da açılan Büyük Millet Meclisi’nin, 15 Nisan 1923 tarihine kadar görevine devam ettiği süre Birinci Meclis olarak bilinmektedir. Kurucu Meclis olarak görev yapan bu meclis, Milli Mücadeleyi yöneterek başarıya ulaştırmış, siyasi anlaşmalar yapmış ve siyasi, sosyal ve ekonomik alanlarda pek çok karar almıştır. Ülkenin içinde bu bulunduğu zor şartlara rağmen, Birinci Meclis şehit yakınlarının sosyal ve ekonomik durumlarını iyileştirmek için de çalışmalarda bulunmuştur.
Arşiv belgeleri ve TBMM Zabıt Ceridelerini incelediğimiz zaman, Büyük Millet Meclisi’nin şehitlerin geride kalan yakınlarının, beslenme ve barınma gibi temel ihtiyaçlarla ilgili yardımların yanında eğitim, sağlık ve iş imkânı gibi sosyal yardımlarda da bulunmuştur. Büyük Millet Meclisi, şehit yakınlarına yönelik, maaş bağlama ve para yardımı gibi ekonomik yardımların yanında, şehitlerin geride bıraktığı yetimlerin iaşe, barınma ve eğitim gibi ihtiyaçları için çalışmalarda bulunmuştur. Bunun yanında şehit yakınlarının durumlarını iyileştirmek için ev ve arazi dağıtılması ve taltif amaçlı olarak madalya verilmesi gibi çalışmalar da yapılmıştır.
Büyük Millet Meclisi’nde şehit yakınlarına yardım yapılırken, kimlerin şehit statüsünde kabul edildiği de yapılan yardımların mahiyeti için gerekli görülmüş, bu amaçla meclis vatan savunması için savaşlarda canlarını feda edenler ile ayaklanmaların bastırılması sırasında, eşkıya takibi esnasında ve resmi olarak görevi başında hayatlarını kaybedenleri de şehit olarak kabul etmiştir. Bunun yanında resmi olmayan Kuvayı Milliye gibi askeri birliklere katılarak düşmanla mücadele ederken hayatlarını kaybedenler ve Milli Mücadele’ye destek verdikleri için İstanbul Hükümeti tarafından idam edilenler de şehit olarak kabul edilmiştir.
Çalışmamızda; döneme ait arşiv belgeleri ve TBMM Zabıt Ceridelerinin incelenmesiyle, Birinci Büyük Millet Meclisi döneminde, 23 Nisan 1920 ile 15 Nisan 1923 tarihleri arasında, şehit yakınlarına yönelik iyileştirme politikaları ele alınmıştır. Şehit yakınlarının ekonomik ihtiyaçlarının nasıl karşılandığı, sosyal anlamda yapılan iyileştirmeler, bu amaçla çıkarılan kanunlar ve kimlerin şehit statüsünde kabul edildiğini belirten belgeler incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler
Şehit Şehit Yakınları Birinci Meclis Sosyo-Ekonomik Politikalar
Kaynakça
- BCA, 30.18.1.1 / 1.10.13. TBMMZC, Devre I, Cilt IX, Ankara 1954, s. 328-329.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Temmuz 2020 |
| Gönderilme Tarihi | 2 Haziran 2020 |
| Kabul Tarihi | 23 Haziran 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 |