MİLLİ KORUNMA KANUNU ÇERÇEVESİNDE TÜRKİYE’DE KİRA DENETİMİ MESELESİ (1940-1960)

Yıl 2020, , 2627 - 2656, 01.07.2020

Dr. Sedef Bulut

https://doi.org/10.33431/belgi.747988

Öz

Öz
II. Dünya Savaşının ilk yıllarında Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Hükümetinin Türkiye’nin savaşa girme ihtimalinin ortaya çıkarabileceği ekonomik sorunlara çözüm bulmak, fiyatların yükselmesine engel olmak vb. gerekçelerle yürürlüğe koyduğu Milli Korunma Kanunu, günümüze kadar çeşitli boyutları ile tartışılmıştır. Bu kanun yürürlükte olduğu dönemde, temel tüketim maddelerinin karne ile satışa sunulmasından, işgücünün ve piyasa fiyatlarının denetlenmesine kadar, Hükümete geniş müdahale yetkisi tanımıştır. Bu doğrultuda Kanunun 30.maddesi ile de konut kiraları 1939 yılı rayici ile sınırlandırılmıştır.
Kiraların sabitlenmesi, giderek ağırlaşan ekonomik şartlar dolayısıyla toplumsal huzursuzluklara neden olmuştur. Bu süreçte, ev sahipleri ve kiracılar arasında anlaşmazlıklar yaşanmaya başlamış, kanun çerçevesinde uygulanan cezaların tatbiki ise başka sorunlara yol açmıştır. Ortaya çıkan aksaklıkları gidermek amacı ile 30. Madde üzerinde sık sık tadilat yapılsa da kalıcı bir çözüm bulunamamıştır. Bütün bu düzenlemeler ne kiracıları ne de gayrimenkul sahiplerini memnun etmemiştir.
İsmet İnönü döneminde ülkenin içinde bulunduğu ekonomik güçlükler nedeniyle kira denetimi hem savaş yıllarında hem de sonrasında uygulanmaya devam etmiştir. 1950 yılında Demokrat Parti (DP)iktidara gelmiş ancak bu uygulama çeşitli değişikliklerle birlikte sürmüştür. Kira bedellerinin sabitlenmesi gerek TBMM’de gerek basında tartışılmış, Başbakan Adnan Menderes’e pek çok şikâyet mektubu yazılmıştır. Bu çalışmada, Milli Korunma Kanunun yürürlükte kaldığı 1940-1960 yılları arasında Türkiye’deki kira denetimi meselesi incelenmiştir. Söz konusu uygulamanın ortaya çıkardığı sorunları ve toplumda yarattığı etkileri tespit edebilmek, bu makalenin temel hedefini oluşturmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Milli Korunma Kanunu, kira denetimi, konut sorunu, Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Demokrat Parti (DP).

Abstract
Turkish National Protection Law (1940) which has been enacted by Government of Republican People's Party (CHP) in the early years of World War II with the reasons of finding solutions to the economic problems that may arise with the likelihood of Turkey’s participation into war and preventing the rise in the prices and etc. has been discussed with its various dimensions until today. During the period that the law was in force, it granted the government a wide range of intervention powers, from basic consumption items being offered for sale on carnet to the monitoring of labor and market prices. In this context, with the article 30 of the Law, rental prices of the houses were limited to the current rate of 1939.
Fixing rental prices created social unrest due to economic conditions which was increasing gradually. In this process, disagreements arose between landlords and tenants, and enforcement of penalties applied under the Law caused other problems. Although the amendments were made frequently on the 30th article of Law in order to eliminate the problems that arose, a permanent solution could not be found. All these arrangements did not please either tenants or real estate owners.
During Inonu era, controlling rental prices continued to be applied during the war years and afterwards due to economic difficulties. In 1950, the Democratic Party (DP) came to power, but this practice continued to be implemented with various changes in law. Fixing rental prices were being discussed both in the Turkish Grand National Assembly and in the press and many complaint letters towards law were written to Adnan Menderes, prime minister of Turkey.
In this regard, the issue of rent control in consequence of Turkish National Protection Law which was in force between 1940-1960 has been analyzed in this paper. The main purpose of this paper is to be able to identify the problems posed by practices of the law and its effects on the society.
Keywords: Turkish National Protection Law (1940), Rent control, Housing problem, Republican People's Party (CHP), Democrat Party (DP).

Anahtar Kelimeler

Kira denetimi, konut sorunu, milli korunma kanunu, CHP

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivleri Başkanlığı, (BCA), 30-18-1-2 / 90-32-17. BCA,30-18-1-2 / 92-87-18. BCA, 30-18-1-2 / 94-11-9. BCA, 30-18-1-2-90-16-9. BCA, 30-18-1-2 / 95-52-13 BCA, 30-10-0-0 / 9-52-26. BCA, 30-1-0-0 / 42-249-14. BCA, 30-18-1-2 / 113-17-5 BCA, 30-1-0-0 / 96-600-4 BCA, 30-1-0-0 / 53-315-9. BCA, 30-1-0-0 / 18-101-3. BCA,30-1-0-0 / 18-104-23. BCA,30-01-0-0/18.103.5 BCA, 30-10-0-0 / 9-53-13.
• Resmi Yayınlar Resmî Gazete, 21 Şubat 1940, S.4439, s.13386. Resmî Gazete, 26 Kânunusani 1940, S.4417, s.13213. Resmî Gazete, 26 Kânunusani 1940, S.4417, s.13213. Resmî Gazete, 26 Kânunusani 1940, S.4417, s.13214. Resmî Gazete, 26 Kânunusani 1940, S.4417, s.13214-13215. Resmî Gazete, 26 Kânunusani 1940, S.4417, s.13215. Resmî Gazete, 28 Kânunuevvel 1940, S.4698. s.243. Resmî Gazete, 28 Kânunuevvel 1940, S.4698, s.243-244. Resmî Gazete, 3 Şubat 1942, S.5023, s.2238 Resmî Gazete, 11 Ağustos 1944, S.5780. Resmî Gazete, 11 Ağustos 1944, S.5780 Resmî Gazete,27 Şubat 1947, S.6543 Resmî Gazete, 27 Mayıs 1955, S.9013, s.11931-11932. Resmî Gazete, 16.09.1960, S:10605, s.2137. Resmî Gazete, 31 Mayıs 1963, S.11416.
• TBMM Zabıt Ceridesi,, Cilt: 8, Devre: VI, İçtima: 1, Yirmi beşinci İnikat, Tarihi: 15-I-1940, s.62. TBMM Zabıt Ceridesi), Cilt: 9, Devre: VI, İçtima: 1, Yirmi sekizinci inikat, Tarihi: 18-III-1940, s.4. TBMM Zabıt Ceridesi, Devre VI, c.15, 21. İnikad, (25.12.1940) s.177-178. TBMM Zabıt Ceridesi, Devre:7, C.13, 03.08.1944, s.70-74. TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem:7, C.V,12. Birleşim17 Aralık 1945, s.112. TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:8, C.4, 48. Birleşim, 21.02.1947, s.354-360. TBMM Zabıt Ceridesi, 24 Aralık 1954,21, İnikad, Devre:10, C.3, s.68 TBMM Zabıt Ceridesi, 71. Birleşim, c.7, Devre 10, 04.05.1955, s.74. TBMM Zabıt Ceridesi, 75. Birleşim, c.7, Devre 10,13.05.1955, s.192. TBMM Zabıt Ceridesi, Devre:10, C.12.,06.06.1956. TC. Millî Birlik Komitesi Genel Kurul Toplantısı, C.1, Birleşim:9, 10.09.1960.
• Süreli Yayınlar Akşam. Cumhuriyet. Halkçı. Kudret. Milliyet. Mülkiyet Mecmuası. Son Posta. Ulus.
• Kitaplar ve Makaleler -Albayrak, Mustafa (2007), “Demokrat Parti Döneminde Milli Korunma Kanunu Uygulamaları (1955- 1960)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt 23, S. 67-68-69, s. 219 250. -Alpar, Hayri (26 Haziran 1952), “Mesken İhtiyacımızı Nasıl Karşılayacağız”, Kudret. -Arslan, Hakan (Ocak-Şubat 2014), “Türkiye’nin Kentleşme Sürecinde Konut Politikalarının Evrimi”, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, S.40, s.5-6, http://www.akademikbakis.org -Aydemir, Şevket Süreyya (1967), İkinci Adam, C.2, İstanbul: Yükselen Matbaası. -Aydın, Mehmet Korkut (2019), “Milli Korunma Kanunun Hayata Geçirilişi (1940) ve Tek Parti Dönemi Uygulamaları”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.29, s.1, s.413-428. -Bengi, Hüsnü (04 Mart 1941), “Kira Bedelleri-Milli Korunma Kanunu Münasebeti ile”, Cumhuriyet, s.3. -Boratav, Korkut (2005), Türkiye İktisat Tarihi 1908-2002, Ankara: İmge Kitapevi Yayınları. -Çavdar, Tevfik (1999), Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950, Ankara: İmge Kitapevi. -Çoban, Aykut Namık (2012), “Cumhuriyetin İlanından Günümüze Konut Politikası”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 67, No. 3, s.75-108. -DP programı 1946 (Erişim tarihi: 20.03.2020), https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/917, -Eroğul, Cem (2003) , Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, Ankara. -Felek, Burhan (1 Ekim 1952), “Mesken Davası”, s.3, Cumhuriyet. -Fındıkoğlu, Ziyaeeddin (22 Kasım 1946), “Ev Kiraları Meselesi”, Cumhuriyet. -Güler, Birgül Ayman (2009), Kırklı Yıllarda Yönetim, Savaşa Karşı Ulusal Korunma, Açıklamalı Yönetim Zamandizini (1940-1949), Ankara. -Keleş, Ruşen (1980), Kentbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Kentleşme Politikası, Ankara: İmge Yayınevi. -Keskin Nuray Ertürk (2009), Savaşa Karşı Ulusal Korunma, Açıklamalı Yönetim Zamandizini (1940-1949), Ankara. -Kıranlar, Safiye (2015), “Mütareke İstanbul’unda Konut Sorunu (1918-1922)” METU, Journal of the faculty of the Architecture, c.32, S.2, s.99-116. -Kira Meselelerinin Hukuk Cephesinden Tahlili (1948), İstanbul: Sinan Matbaası. -Kunt, Mazhar (10 Kasım 1954), “Ev ve Ticarethane Kiraları Davasında Bir Araştırma”, Cumhuriyet. -Kuyucak, Hazım Atıf (26 Aralık 1940), “Gayrimenkullerin Kira Bedelleri”, Ulus. -Metinsoy, Murat (2007), İkinci Dünya Savaşında Türkiye Savaş ve Gündelik Yaşam, (İstanbul): İş bankası Kültür Yayınları. -Nadi, Nadir (15 Haziran 1947), “Ev Kiraları”, Cumhuriyet. -Olgaç, Senai (1968), Tespit ve Tahliye Davaları, İstanbul. -Okur, Tahsin (1947), Değişen Milli Korunma Kanununa Göre Kira, İstanbul: Kenan Matbaası. -Önver, Makbule Şiriner (2016), Konut ve Konut Politikası, İstanbul: Ijopec Yayınları. -Özcan Feridun Cemil (2005), “Ellili Yıllarda Türkiye Ekonomisi”, Türkiye’nin 1950’li Yılları (Haz. Mete Kaan Kaynar), İstanbul: İletişim Yayınları. -Sever, Murat (2009), Ahmet Hamdi Başar ve İstanbul Tüccar Derneği, İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık. Sönmez, Sabaheddin (22 Ağustos 1942), “Ankara’da möblesiz ev kalmadı”, Ulus, s.2. -Suvla, Refii Şükrü (20 Aralık 1950), “Kiralar hakkında hükümleri değiştirmek doğru mu?”, s.2.Cumhuriyet. Şahin, Yusuf (2005), “Kira Denetim Politikası Üzerine Bir Değerlendirme,” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C.60, S.4, s.213-237. -Talas, Cahit (Çeviren) (1954), Avrupa Memleketlerinde Kira Politikası Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, Ankara. -Tanyol, Cahit (11 Şubat 1955), “Mülk ve Kira Meselesi”, Cumhuriyet. ___________; (31 Ocak 1959), “Kira Kanunu”, Cumhuriyet. -Tekeli İlhan; İlkin, Selim (2016), İktisadi Politikaları ve Uygulamalarıyla İkinci Dünya Savaşı Türkiyesi, C.2, İstanbul: İletişim Yayınları. -Tekeli, İlhan (2012), Türkiye’de Yaşamda ve Yazında Konutun Öyküsü (1923-1980), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. ___________;(1982), Başkent Ankara’nın Öyküsü, Türkiye’de Kentleşme Yazıları, Ankara. -Timur, Taner (1971), Türk Devrimi ve Sonrası, (1919-1946), Ankara: Doğan Yayınları. -Tokgöz, Erdinç (2018), Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914-2018), Ankara: İmaj Yayınevi. -Turan, Kemal (25 Aralık 1940), “Milli Korunma Kanununda Bazı Tadiller”, Ulus, -Uslu, Ateş (2015), Çok Partili Hayata Dönüş Dönemi, (1945-1950) ‘Hür Dünya’nın Saflarında, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat, İstanbul: Yordam Kitap. -Yavuz, Fehmi; Keleş, Ruşen; Geray, Cevat (1973), Şehircilik Sorunlar-Uygulama ve Politika, Ankara: Sevinç Matbaası. -Yüceuluğ, Ratip (Tarihsiz), Rakamların Işığı Altında 100.000 ve Daha Fazla Nüfuslu Şehirlerde Aile, Mesken ve Kira Durumu, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını, s.16, s.21.Ankara.
• Tezler -Yenilmez, Ayça (2018), Dernekten Siyasal Partiye: Toprak, Emlak ve Serbest Teşebbüs Partisi (T.E.S.T.), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.