An İnvestigation on Tradesmen and Tradesmen Societies in the Period of Commitee of Union and Progress (1908-1918)

Yıl 2022, , 323 - 353, 01.01.2022

Ali Tomalı

https://doi.org/10.33431/belgi.955695

Öz

The elites of Union and Progress, who ended to the potency of Abdulhamid II, had dreamed of a mutual Ottoman Union by perform the 1908 Revolution. This desire led the Ottoman, which was semi-colonial Ottoman, to soon change the axis. The Union and Progress, which harmonized the economic policies with its ideological formation it would pursue in some sense, manage to achieve the union between these two notions. When the stage from period between 1908-1918 was viewed as holistic, economic policies surfaced, the unquestionable reality of economic indepence in the nation-builging process emerged as an important argument. One of the most important instruments of this economic independence was the organization of tradesmen and tradesmen. In this study, tradesmen and tradesmen societies, which held critical roles during the Union and Progress period and held a corner in establishing economic indepence, in light of firsthand resources, will be an investigated to study.

Anahtar Kelimeler

Union and Progress, Economic, Tradesmen, Tradesmen Societies.

İTTİHAT VE TERAKKİ CEMİYETİ’NİN İKTİSAT POLİTİKALARINDA AKSİYONER BİR GRUP: ESNAF VE ESNAF CEMİYETLERİ (1908-1918)

Öz

II. Abdülhamid sultasına son veren İttihat ve Terakki elitleri, 1908 Devrimini gerçekleştirerek ortak bir Osmanlı birliği hayalini kurmuşlardı. Bu arzu, yarı sömürge durumunda olan Osmanlı’nın kısa sürede eksen değiştirmesine yol açtı. Sahip olduğu ideolojik formasyonla, yürüteceği iktisat politikalarını bir anlamda uyumlu hale getiren İttihat ve Terakki, bu iki nosyon arasında birlikteliği sağlamayı başardı. 1908-1918 arası evre bütüncül olarak bakıldığında iktisadi politikaların su yüzüne çıktığı görülürken, iktisadi bağımsızlığın ulus inşa sürecindeki kuşku götürmez gerçeği önemli bir argüman olarak ortaya çıktı. Bu iktisadi bağımsızlığın en önemli vasıtalarından biri ise, esnaf ve esnaf örgütlenmeleri oldu. Bu çalışmada, İttihat ve Terakki döneminde kritik roller üstlenen ve iktisadi bağımsızlığın tesis edilmesinde köşe başını tutan esnaf ve esnaf cemiyetleri; birinci el kaynaklar ışığında tetkik edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İttihat ve Terakki, İktisat, Esnaf, Esnaf Cemiyetleri

Kaynakça

• BOA, Dâhiliye Nezâreti Mektubî Kalemi, (DH.MKT), 2841/10-1
• BOA, Hariciye Nezâreti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası Belgeleri, (HR.HMŞ.İŞO), 81/13, 203/37
• BOA, Dâhiliye Nezâreti Umur-ı Mahalliye ve Vilayet Müdürlüğü Evrakı, (DH.UMVM), 88/39-1, 88/41-2
• BOA, Meclisi Vükela Mazbataları, (MV), 200/103
• Mebusan Meclisi Zabıt Cerideleri (MMZC) D.1,C.2, İ.2, 15 Şubat 1325.
• Mebusan Meclisi Zabıt Cerideleri (MMZC), D.1, C.2, İ.2, 23 Şubat 1325.
• Mebusan Meclisi Zabıt Cerideleri (MMZC), D.1, C.2, İ.2, 23 Şubat 1325.
• Mebusan Meclisi Zabıt Cerideleri (MMZC), D.1, C.2, İ.2, 17 Şubat 1325.
• Mebusan Meclisi Zabıt Cerideleri (MMZC), D.1, C.6, İ.3, 4 Mayıs 1327.
• Düstur, “Esnaf Cemiyetleri Hakkında Talimat”, II. Tertip, C.2, 16 Safer 1328.
• Düstur Esnaf Cemiyetleri Hakkında Talimat”, II. Tertip, C.4, 20 Cumâdelûlâ 1330.
• Düstur, “Tatil-i Eşgal Kanunu”, II. Tertip, C.1, 22 Receb 1327.
• Düstur, “Harp Vergisi Hakkında Kanun”, II Tertip C.4, 5 Ramazan 1330.
• Düstur, “Tekâlif-i Harbiye’nin Suret-i Tarhı Hakkında Kanun-i Muvakkat”, II. Tertip, C.5, 21 Safer 1331.
• Düstur, “İâşe Kanun-ı Muvakkatı”, II Tertip, C.8, 22 Ramazan 1334.
• Düstur, “22 Ramazan 1334 Tarihli İâşe Kanun-i Muvakkatinin Suver-i Tatbikiyyesi Hakkında Nizamname”, II Tertip, C.8, 13 Zilka’de 1334.
• Düstur, “İhtikârın Men’i Hakkında Bir Kanun”II Tertip, C.9, 2 Şaban 1335.
• Düstur, “İâşe-i Umûmiye Kararnâmesi”, II Tertip, C.9, 29 Şevval 1335.
• Düstur, “İâşe Nezâreti"nin Lağvıyla Yerine Bir İâşe Müdiriyet-i Umûmiyesi Teşkili Hakkında Kararnâme”, II. Tertip, C.11, 17 Rebiülahir 1337. ESATLI, Mustafa Ragıp, “İttihad ve Terakki’nin Son Devirlerinde Suikasdlar ve Entrikalar”, Akşam, 24 Mayıs 1937.
• “Esnaf Cemiyetleri Hakkında 16 Safer 1328 Tarihli Talimat-ı Muadil Talimat”, Takvim-i Vekayi, No.1127, Mayıs 1328 (1912).
• “Tekâlif-i Harbiye’nin Suret-i Tarhı Hakkında Kanun”, Takvim-i Vekayi, No.1915, 9 Ağustos 1330 (1914).
• “İaşe Nezareti Hakkında Kararname”, Takvim-i Vekayi, No.3320, 17 Ağustos 1334 (1918).
• “İhtifal İçin Çalışanlar”, Tanin, No.1966, 31 Mayıs 1330 (1914).
• “Sultan Fatih Namına”, Tanin, No.1949, 14 Mayıs 1330 (1914).
• “İaşe Meselesi”, Tanin, No.2809, 7 Teşrin-i evvel 1332 (1916).
• “İaşe Meselesi”, Tanin, No.2810, 8 Teşrin-i evvel 1332 (1916).
• “İaşe Meselesi”, Tanin, No.2815, 15 Teşrin-i evvel 1332 (1916).
• “İstanbul’un Esnafları, Reçberleri ve Amelelerine”, Türksözü, Sayı:1, 12 Nisan 1330 (1914).
• “Fetih Bayramı”, Türksözü, Sayı: 9, 5 Haziran 1330 (1914).
• “Ticaretin İstikbali: Fuzuli Kazanç”, Türksözü, Sayı.2, 17 Nisan 1330 (1914).
• “Ticaretin İstikbali: Bakkal Dükkânları”, Türksözü, Sayı:5, 8 Mayıs 1330 (1914).
• Ahmad, Feroz (2007), İttihat ve Terakki 1908-1914, Çev: Nuran Yavuz, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• _________(t.y.), İttihatçılıktan Kemalizme, Çev: Fatmagül Berktay, Kaynak Yayınları.
• Akşin, Sina (1977), “Osmanlı Türk Toplumundaki Sınıf Yapısı Üzerine Bir Deneme”, Toplum ve Bilim, S.2, ss.31-46.
• _________(2001), Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, Remzi Kitabevi, Ankara.
• Akkurt, Halil (2014), “Anadolu’da İttihat ve Terakki Cemiyeti (1906-1912): Genel Bir Çerçeve”, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.14, S.2, ss.279-304.
• Aydın, Nermin Zahide (2014), “İttihat ve Terakki Cemiyeti Üyelerinden İsmail Canbulad (1880-1926)”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kahramanmaraş.
• Aynural, Salih(1988), “XVIII ve XIX. Yüzyıllarda Osmanlı Esnafında Üretim Anlayışı ve Organizasyonu”, İÜ İktisat Fakültesi Mecmuası, C.46, S.0, s.355-362.
• Avcı, Cemal (1995), “Tekâlif-i Harbiye ile Tekâlif-i Milliye Vergilerinin Karşılaştırmalı Tanıtımı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.XI, S.31, s.223-238.
• Barkan, Ömer Lütfİ (1985), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Esnaf Cemiyetleri”, İÜ İktisat Fakültesi Mecmuası, C.41, S.1-4, ss.39-46.
• Berkes, Niyazi (1976), 100 Soruda Türkiye İktisat Tarihi, Gerçek Yayınları, C.1, İstanbul.
• Boratav, Korkut (2015), Türkiye İktisat Tarihi, İmge Kitabevi, Ankara.
• Çam, Mehmet Mert (2018), Kara Kemal “Küçük Efendi”, İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• Çoruk, Ali Şükrü (2016), “Bir Gelenek İcadı Olarak II. Meşrutiyet Dönemi’nde Gerçekleştirilen İstanbul’un Fethi Törenleri”, FSM İlmi Araştırmalar, İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, S.7, ss.79-98.
• Eldem, Edhem (2000), Osmanlı Bankası Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, (Çev: Ayşe Berktay), İstanbul.
• Eldem, Vedat (1994), Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomisi, TTK Yayınları, Ankara.
• Gölçek, Ali Gökhan ve Köktaş, Altuğ Murat (2017), “Ekonomik ve Hukuki Yönleriyle Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiyesi’ne Esnaf Kavramı”, IV. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 26-28 Nisan 2017.
• Gözcü, Alev (2016), “I. Dünya Savaşı ve Osmanlı Devleti’nin Gündelik Hayatı’ndan Kesitler”, ÇTTAD, XVI/32, ss.133-169.
• Hanioğlu, M. Şükrü (2008), A Brief History of The Late Ottoman Empire, Princeton University Press, Princeton and Oxford, Princeton.
• Hatemi, Hüseyin (1985), “Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinde Derneklerin Gelişimi”, TCTA, C.1, İletişim Yayınları, İstanbul, ss.198-204.
• Heper, Metin (1985), “19. yy’da Osmanlı Bürokrasisi”, TCTA, C.1, İletişim Yayınları, İstanbul, ss.245-258.
• İlkin, Selim (1993), “Cavid Bey, Mehmed”, DİA, C.7, İstanbu, ss.175-176.
• İlkin, Selim ve Tekeli, İlhan (2000), “Osmanlı İmparatorluğu’nun I. Dünya Savaşı’ndaki Ekonomik Düzenlemeler İçinde İaşe Nezareti ve Kara Kemal Bey’in Yeri”, XII. Türk Tarih Kongresi Ayrı Basım, Ankara.
• İnalcık, Halil (2009), Devlet-i Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar I, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Artuk, İbrahim (2003), “Madalya”, DİA, c.27, Ankara, ss.301-302.
• İnce, Erdal (2020), “Osmanlı Devleti’nde Esnaf Teşkilatı ve İkinci Meşrutiyet Döneminde Esnafa Yönelik Teşvik Politikaları”, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir.
• Kabasakal, Mehmet (1991), Türkiye’de Siyasal Parti Örgütlenmesi 1908-1960, Tekin Yayınları, İstanbul.
• Kal’a, Ahmet (1995), “Esnaf”, DİA, C.11, Ankara, ss.423-431.
• Kanberoğlu, Nesrin (2018), “İttihat ve Terakki Cemiyeti-Osmanlı Hanedanı İlişkileri (1908-1914), Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler’de Akademik Araştırmalar I, (Yakınçağ Tarihi Çalışmaları: içinde), Gece Kitaplığı, Ankara, ss.201-221.
• Kansu, Aykut (1995), 1908 Devrimi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Karpat, Kemal (1972), “The Transformation of The Ottoman State 1789-1908”, İnternational Journal of Middle East Studies, 3.
• Kazgan, Gülten (2006), Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Keyder, Çağlar (2019), Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kodaman, Bayram (1980), “Avrupa Emperyalizminin Osmanlı İmparatorluğuna Giriş Vasıtaları (1838-1914)”, Milli Kültür, C.II, S.I, Haziran.
• Korkmaz, Erdal (2020), “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nde Karaborsa”, AÜTİTE Atatürk Yolu Dergisi, S.66, ss.241-279.
• Kütükoğlu, Mübahat (1976), Osmanlı İngiliz İktisadi Münasebetleri (1838-1860), Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
• Nazır, Bayram (2011), Dersaadet’te Ticaret, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul.
• Özaycı, Hilmi Ozan (2011), “Prens Sabahattin’in Fikri Kaynakları: Le Play ve Toplum Bilim”, Doğu Batı, No.41, ss.231-254.
• Pamuk, Şevket (2017), Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Şemseddin, Sami (2012), Kâmûs-ı Türkî, Şifa Yayınları, (Yay. Haz. Fazılhak Nergiz ve Aziz Ençakar), İstanbul.
• Shaw, Stanford J. (2002), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Geleneksel Reformdan Modern Reforma Geçiş: Sultan III. Selim ve II. Mahmut Dönemleri”, Türkler, C.12, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
• Sertel, Savaş ve Yedek, Şahin (2015), “İttihat ve Terakki’nin Küçük Efendisi: İaşe Nazırı Kara Kemal Bey’in Hayatı ve Faaliyetleri”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl 8, S. XXIV, s.377-403.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet (1999), "Yerel Yönetim Metinleri XVI: Esnaf Cemiyetleri Hakkında Talimat", Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 8, S. L, ss.126-131.
• Toprak, Zafer (1978), “Cihan Harbi Yıllarında İttihat ve Terakki’nin İaşe Politikası”, Boğaziçi Üniversitesi Dergisi, Vol 6, ss.211-225.
• _________ (1985), “1909 Cemiyetler Kanunu”, TCTA, C.1, İletişim Yayınları, İstanbul, ss.205-208.
• _________(1994), “Mütareke Döneminde İstanbul”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.6, İstanbul, ss.19-23.
• _________(1995), Türkiye’de Ekonomi ve Toplum (1908-1950), Milli İktisat Milli Burjuvazi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• _________(2019), Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Tunaya, Tarık Zafer (1984), Türkiye’de Siyasal Partiler, C:I, İkinci Meşrutiyet Dönemi, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Yücel, Hüseyin (2017), Cumhuriyet Ekonomisinin Kuruluşu ve Gelişimi, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara.
• Yücel, Yaşar (1974), “Osmanlı İmparatorluğunda Desantralizasyona (Âdem-i merkeziyet) Dair Genel Gözlemler”, Belleten, C.XXXVIII, S.152.
• Zürcher, Erik Jan (1994), Turkey A Modern Hıstory, I.B.Taurıs, London 1994.
• _________(2013), Milli Mücadelede İttihatçılık, İletişim Yayınları, İstanbul 2013.