ARNAVUTLUK’UN OSMANLI DEVLETİ’NDEN KOPUŞU SORUNU (1912-1913)

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 17, 1094 - 1128, 30.01.2019

Mithat Aydın

https://doi.org/10.33431/belgi.501017

Cited By: 2

Öz

Arnavutluk, Osmanlı
Avrupası’ndan kopan en son toprak parçasıdır. Ulusal bağımsızlık hareketlerinin
ortaya çıktığı modern zamanlara kadar Arnavutluk, sahip oldukları yerel
imtiyazlarını korudukları sürece Sultan’a bağlılıktan ayrılmamışlardır. Arnavutluk’taki
bağımsızlık hareketleri 19. Yüzyılın ikinci yarısında hız kazanmıştır. Buna
temel neden ise Berlin Kongresi’nin Sırp ve Karadağ sınırlarını Arnavutlar
aleyhine genişletilmesini isteyen kararlarıdır. Yani Arnavut milliyetçiliği -başlangıçta-
diğer Balkan uluslarının tersine, doğrudan doğruya Osmanlı otoritesine karşı
değil, yabancı güçlerin kendi topraklarına yönelen saldırılarını engellemek
amacıyla doğmuştur. Bu amaçla 1878’de kurulan Prizren Birliği, Arnavut
topraklarının birliği ve savunulmasında Arnavutlar arasında önemli bir bilinç
oluşturmuştur. Balkan uluslarının bağımsızlıklarını kazanmaları, Arnavutları
önce dil ve kültür birlikteliğine, sonra da siyasal amaçlar etrafında
toplanmaya zorlamıştır. Arzu edilen şey, başlangıçta Osmanlı toprak bütünlüğü
içinde özerk bir yapı iken, daha sonra bağımsızlığa evrilmiştir. Kasım 1897,
Ocak 1899’da İpek’te Hacı Molla Zeka’nın başkanlığında yapılan toplantılar bu
türden (özerklik amaçlayan) örgütlenmelerdir. 1903’teki Makedonya İsyanı
sırasında Arnavutların Bulgar, Sırp ve Yunan saldırılarına maruz kalması onları
yeni bir savunma/saldırı biçimine yöneltmiştir: Komitacılık, Çetecilik.
Arnavutların 1908 Meşrutiyet idaresinden beklentilerinin (geniş bir özerkliğin)
gerçekleşmemesi, özellikle de Osmanlı Devleti’nin Arnavut topraklarını
koruyamayacağı inancı Arnavutlar arasındaki bağımsızlık fikrini
canlandırmıştır. 1913’teki bağımsızlığın ilanına kadar Osmanlı yönetimine karşı
arkası kesilmeyen ayaklanmalar, Tanin gazetesi yazarı Hüseyin Cahit’in
deyimiyle “her gün bitiyor ve her gün
yeniden başlıyordu.” Trablusgarp Savaşı, arkasından Balkan Savaşlarının
patlak vermesiyle Osmanlı Devleti’nin kontrolü kaybetmesi, Arnavut topraklarını
Balkan güçlerinin açık hedefi haline getirmiştir. Bu ise Arnavut ulusal gücünü yeniden
harekete geçirmiştir. Bu güç Arnavutluk’u İsmail Kemal Vlora’nın liderliğinde
önce -Aralık 1912 Londra Konferansıyla- özerkliğe,  sonra da bağımsızlığa taşımıştır. 1913
Temmuzunda Büyük Devletlerin aldıkları bağımsızlık kararına göre Arnavutluk
büyük devletlerin garantisi altında meşruti monarşi ile yönetilen bağımsız bir devlet
olacaktı. Bu çalışma, Arnavutluk’un 1912-1913 yıllarındaki bağımsızlık
sürecinin iç dinamikleri ile uluslararası boyutunu Osmanlı ve İngiliz belgeleri
ışığında değerlendirmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Prizren Birliği, Londra Konferansı, İsmail Kemal Bey, Slavizm, Avlonya

Kaynakça

• 1-Arşiv Belgeleri (BOA)BEO., 4040, 302966, 29.05.1330 (16.05.1912). BEO., 4047/305549, 21.08.1912.BEO., 4127/309494, 13.01.1301 (23.12.1912).DH.MUİ., 153/64, 17.03.1330 (06.03.1912).DH.MUİ., 159/88, 20.07.1330 (05.07.1912).DH.MUİ., 160/72, 21.08.1330 (05.08.1912).DH.SYS., 49/60, 17.07.1330 (02.07.1912).HR.SYS., 119/40, 26.07.1912.HR.SYS., 119/47, 08.09.1912. HR.SYS., 140/39, 03.07.1912. HR.SYS., 150/25, 12.01.1912. HR.SYS., 150/26, 13.01.1912. HR.SYS., 150/54, 14.03.1912.HR.SYS., 150/61, 16.04.1912.HR.SYS., 151/10, 21.05.1912.HR.SYS., 151/11, 21.05.1912. HR.SYS., 151/16, 29.05.1912.HR.SYS., 151/30, 15.06.1912.HR.SYS., 151/88, 03.08.1912HR.SYS., 152/39, 28 Ağ. 1328 (10.09.1912).HR.SYS., 152/71, 12.10.1912.HR.SYS., 153/41, 23.07.1912.HR.SYS., 153/47, 19.11.1912.HR.SYS., 153/57, 19.08.1912.HR.SYS., 2068/4, 29.11.1912.HR.SYS., 2068/7, 31.03.1913HR.SYS., 2070/2, 31.10.1912.HR.SYS., 2070/4, 17.11.1912.HR.SYS., 2070/12, 21.12.1912.HR.SYS., 2070/14, 09.01.1913HR.SYS., 2070/19, 01.03.1913. HR.SYS., 2085/17, 04.12.1912. HR.SYS., 2085/28, 08.12.1912. MV., 167/42, 10.08.1330 (22.07.1912).MV., 171/53, 17.12.1330 (27.11.1912)MV., 172/8, 05 M. 1331 (15.12.1912).MV., 172/17, 12.01.1331 (22.12.1912).2-Yayımlanmış Belgeler British Documents on Foreign Affairs (BDFA): Reports ond Papers from the Foreign Office Confidential Print, Series B: The Near and Middle East 1856-1914, Vol.20: The Ottoman Empire under the Young Turks 1908-1914, General Editors: Kenneth Bourne and D. Cameron Watt, University Publications of America, 1985.3-Araştırmalar ve HatıratlarArmaoğlu, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1997.Avlonyalı Ekrem Bey, Osmanlı Arnavutluk’undan Anılar (1885-1912), Çev: Atilla Dirim, 1. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2006.Bartl, Peter, Millî Bağımsızlık Esnâsında Arnavutluk Müslümanları (1878-1912), Çev: Ali Taner, Bedir Yayınevi, İstanbul, 1998.Basri, Arnavutluk ve Buhran-ı Osmanî, Haz: M. Suat Mertoğlu, Klasik, 1. Baskı, İstanbul, 2015.Bozova, Nuray, Osmanlı Yönetiminde Arnavutluk ve Arnavut Ulusçuluğu’nun Gelişimi, 1. Baskı, Boyut Kitapları, İstanbul, 1997.Castellan, Greorges, Balkanların Tarihi 14.-20. Yüzyıl, Çev: Ayşegül Yaraman Başbuğu, 2. Baskı, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1995.Clayer Nathalie,, Arnavut Milliyetçiliğinin Kökenleri: Avrupa’da Çoğunluğu Müslüman Bir Ulusun Doğuşu, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Çev: Ali Berktay, 1. Baskı, İstanbul, 2013.İbrahim Temo, İbrahim Temo’nun İttihad ve Terakki Anıları, Alba Yayınları:12, İstanbul, 1987.İsmail Kemal Bey’in Hatıratı, Ed: Sommerville Story, Çev: Adnan İslamoğulları, Rubin Hozha, 1. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2007.Jelavich, Barbara, Balkan Tarihi 20. Yüzyıl, c.2, Çev: Zehra Savan, Hatice Uğur, 3. Baskı, Küre Yayınları, İstanbul, 2013. Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-1918), C.IX, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1996.Kâzım Nami Duru, Hatıralar: İttihat Terakki /Cumhuriyet Devri Makedonya Hatıraları, 1. Baskı, Altınordu Yayınları: 22, Ankara, 2017. Kuyucuklu, Nazif, Balkan Ülkeleri İktisadı 1: Arnavutluk, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1983.Maden, Fahri, “Arnavutluk’un Bağımsızlık Süreci (1878-1913)”, Avrasya Etütleri, sa.39, T.C. Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Ankara, 2011, s.155-196.Shaw, Stanford J.-Shaw, Ezel Kural, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye/Reform Devrim ve Cumhuriyet: Modern Türkiye’nin Doğuşu, 1808-1975., c.2, Çev: Mehmet Harmancı, 2. Baskı, İstanbul, 1994.Stavrianos, L. S., The Balkans since 1453, Holt, Rinehart and Winston, United States of America, 1966.Süleyman Külçe, Osmanlı Tarihinde Arnavutluk, İzmir, 1944.Uzer, Tahsin, Makedonya Eşkiyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 1987.