Yeniçerilerin Esnaflaşmasında Orducu Görevinin Rolüne Dair Bazı Tespitler

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 18, 1683 - 1700, 01.07.2019

Bülent Çelik

https://doi.org/10.33431/belgi.525956

Cited By: 3

Öz

Osmanlı Devleti’nde devletin kuruluşundan
beri askeri faaliyetler her zaman için önemli olmuştur. Yeniçeri Ocağı, Tımar
Sistemi gibi askeri kurumlar, Osmanlı Devleti’nin en önemli kurumlarından
bazıları olarak bu türden faaliyetlerde yer almışlar ve askeri alanda oldukça
başarılı örnekler sergilemişlerdir. Özellikle yeniçerilerin XVI. yüzyılın
ortalarından itibaren kuruluş yıllarında sahip olduğu geleneksel özellik ve
kuralların dışına taşarak değişiklik ve farklılıklar göstermesi, günümüzde
Osmanlı Devleti’nin askerlik alanındaki “gerilemesinin önemli bir başlığı
olarak ele alınmaktadır. Başlangıçta bu değişiklikleri ve yeniçerilerin
özellikle esnaf loncalarına dâhil olmalarını hoş karşılamayan devlet, sonraki
yıllarda bu durumu kabullenmiş gibidir. Bir yüzyıl sonra, XVII. yüzyılın ortalarında,
pek çok esnaf loncasında yeniçerilere rastlamak artık olağan bir hal almıştı.
Bu işbirliği hem yeniçeriler hem de loncalar için avantajlı olmuşa
benzemektedir. Yeniçeriler enflasyon nedeniyle değeri düşen maaşlarını loncadan
aldıkları gelirle dengelemişler, loncalar da özellikle XVII. yüzyılda Osmanlı
Devleti’nin Batı ile ticari etkileşiminin artması nedeniyle uğrayabilecekleri
ticari zararlara karşı ocağın siyasi gücünü arkalarına almışlardı. Bu iki
farklı grup ise birbirlerini özellikle seferlerde gözlemlemişlerdi. Yeniçeriler
ve diğer askeri grupların yanı sıra seferlerde Osmanlı askerlerinin başta
beslenme, giyim, sağlık-sağlığa uygunluk, silah donanımlarının tamiri ve bakımı
gibi ihtiyaçlarını gören ve “orducu esnafı” olarak adlandırılan lonca üyeleri
de yer almaktaydılar. Yeniçeri ve lonca üyeleri arasında sefer boyunca ve
sonrasında da devam eden iletişim bu ekonomik ve siyasi ortaklığı doğurmuştur.
Yeniçeri ve esnaf teşekküllerinin yan yana var olduğu tüm Osmanlı kentlerinde
bu grup arasındaki etkileşim ve işbirliği az ya da çok oranda görülmektedir. Bu
çalışmanın amacı, kaldırılışına kadar Yeniçeri Ocağı ile esnaf loncaları
arasındaki işbirliğini bazı Osmanlı arşiv belgelerinden tespit etmek ve bunun
Osmanlı kent ve siyasi yaşamını şekillendirdiğini göstermektir.  

Anahtar Kelimeler

Yeniçeri Ocağı, Tımar Sistemi, Lonca, Orducu Esnafı, Osmanlı, Enflasyon

Kaynakça

• KaynakçaArşiv Kaynakları
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Cevdet Askeriye 22598.Başbakanlık Osmanlı Arşivi Maliyeden Müdevver Defterler (MAD) 3284, 3818, 3841, 9902.Başbakanlık Osmanlı Arşivi Mühimme Defterleri (MD) 3, 14, 35, 44, 59.Bursa Şer’iyye Sicilleri (B.Ş.S.) C.3.İstanbul Bâb Mahkemesi Sicilleri 36.
• Yayınlanmış EserlerAbou El-Haj, Rifa’at Ali, 1703 İsyanı: Osmanlı Siyasasının Yapısı, Çev: Çağdaş Sümer, Tan Kitabevi, İstanbul 2011.Ahmed Refik, Eski İstanbul, Haz.: Sami Önal, İletişim Yayınları, İstanbul 1998Aktepe, Münir, “Başvekâlet Arşivindeki Vesikalara Nazaran İzmir İsyanı (1727-1728)”, V. Türk Tarih Kongresi Ankara 12-17 Nisan 1959. Kongreye Sunulan Tebliğler, s.674-981.Arıkan, Zeki, “Osmanlı İmparatorluğu’nda İhracı Yasak Mallar (Memnu Meta)”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, İstanbul, 1991, s.279-306.Barkan, Ömer L., “Osmanlı İmparatorluğunda Esnaf Cemiyetleri”, Ord. Prof. Ömer Lütfi Barkan’a Armağan. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C.41, S. l-4, İstanbul 1984, s. 39-46.Barkan, Ömer L., “Şark Ticaret Yolları Hakkında Notlar” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C.1, S. 4, İstanbul, 1940, s.448-454.Barkan, Ömer L., “Edirne Askerî Kassamına Âit Tereke Defterleri (1545-1659)” Belgeler, C.III, S.5-6, Ankara 1966, s. 1-479.Braudel, Fernand, II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, Çev: Mehmet Ali Kılıçbay, Eren Yayıncılık, İstanbul, 1989. Bilgin, Arif; EKİN, Ümit, “Bir Kimliğin Dönüşümü: ‘Asker’likten ‘Asker-Esnaf’lığa” Akademik İncelemeler, C.2, S.1, 2007, s.215-229.Cerasi, Maurice M., Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi, 2. Baskı, Çev: Aslı Ataöv, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001.Çelik, Bülent, Osmanlı Seferleri’nin Lojistik Sorunlarına Kentli Esnafın Getirdiği Çözümler: Orducu Esnafı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi Ankara, 2002.Çelik, Şenol, “Orducu”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C.33, 2007, s.370-373.Çınar, Hüseyin, “XVIII. Yüzyılın İlk Yansında Ayıntâb (Antep) Şehrinde Bir Güç Unsuru Olarak Yeniçeriler” Osmanlı Döneminde Gaziantep Sempozyumu (22 Ekim 1999), Ed: Doç. Dr. Yusuf Küçükdağ. Gaziantep, 2000, s.97-110.Danışman, Zuhuri, Koçi Bey Risalesi, Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, İstanbul 1993.Doğan, Mehmet, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Esnaf Yeniçeriler”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi C.31, Sa. 1 Haziran 2014, s.137-152.Dumrul, Cüneyt; DUMRUL, Yasemin, “Osmanlı İmparatorluğunun Kapitalist Paternde Sanayileşmesinin Önündeki Engeller Üzerine Bir İnceleme” Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, S.23, 2014, s.146-170.Elibol, Ahmet, “Yeniçeriler ve İktidar Bağlamında Osmanlı Sisteminin Dönüşümü”, Gazi Üniversitesi Akademik Bakış Dergisi, C.3, S.5, Kış 2009, s.21-40.Emecen, Feridun, “Onbeş Yıl Savaşları Tarihinden Bir Safha: Osmanlı Kaynaklarına Göre 1598 Varad Seferi”, Tarih Enstitüsü Dergisi (Prof. Münir Aktepe’ye Armağan) S. XV, 1997, s.265-303.Ergenç, Özer, “18. Yüzyıl Başlarında Edirne’nin Demografik Durumu”, IX. Türk Tarih Kongresi 21-25 Eylül 1981 bildirileri, TTK Basımevi, Ankara, 1988, s.1415-1424.Ergenç, Özer, “Osmanlı Şehrinde Esnaf Örgütlerinin Fiziki Yapıya Etkileri” Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920), Ed. Osman Okyar-Halil İnalcık, Ankara, 1980, s.1415-1424.Ergin, Osman Nuri, Mecelle-i Umûr-ı Belediyye, C.1, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, İstanbul, 1995.Ertaş, M. Yaşar, Sultanın Ordusu (Mora Seferi Örneği 1714-1716), Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2007.Emecen, Feridun M., Yavuz Sultan Selim, Yitik Hazine Yayınları, İstanbul, 2010.Faroqhi, Suraiya, Osmanlı’da Kent ve Kentliler, Çev: Neyyir Kalaycıoğlu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2000.Faroqhi, Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam: Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla. Çev: Elif Kılıç, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1997.Genç, Mehmet, “Osmanlı Esnafı ve Devletle İlişkileri” Ahilik ve Esnaf, Konferanslar ve Seminer, Metinler, Tartışmalar, İstanbul Esnaf ve Sanatkârlar Derneği Birliği Yayınları, İstanbul, 1986, s. 113-124.Göncüoğlu, Süleyman Faruk, “İstanbul’un Fethi Sonrası Kurulan İlk Semt: Saraçhane”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S.22, Erzurum 2009, s.27-82.İlgürel, Mücteba, “Yeniçeriler” İslam Ansiklopedisi, C.13, İstanbul Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, 1993, s.385-395.İnalcık, Halil, Tanzimat ve Bulgar Meselesi, Doktora Tezinin 50. Yılı, Eren Yayıncılık, İstanbul 1993.İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klȃsik Çağ (1300-1600), Çev: Ruşen Sezer, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2003.İşbilir, Ömer, XVII. Yüzyıl Başlarında Şark Seferlerinin İaşe, İkmal ve Lojistik Meseleleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1996.Kafadar, Cemal, Yeniçeri-Esnaf Relations: Solidarity and Conflict, McGill Üniversitesi, Master Tezi, Montreal, 1981.Koçu, Reşad Ekrem, Yeniçeriler, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 2004.Kuban, Doğan, İstanbul Bir Kent Tarihi. Bizantion, Konstantinopolis, İstanbul, Çev: Zeynep Rona, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul, 1996. Küpeli, Özer, “Osmanlılar ve Doğu Ticaret Yolları Üzerine (XV-XVII. Yüzyıllar)”, Prof. Dr. Necmi Ülker’e Armağan, İzmir, 2008, s.391-405.Mantran, Robert, 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul, Çev: Mehmet Ali Kılıçbay-Enver Özcan, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1990.Murphey, Rhoads, Osmanlı’da Ordu ve Savaş 1500-1700, Çev: Mehmet Tanju Akad, Homer Yayınları, İstanbul, 2007.Namık Kemal, Osmanlı Tarihi, Hürriyet Tarih Dizisi, İstanbul 1974.Oğuzoğlu, Yusuf, “Osmanlı Şehirlerindeki Askerîlerin Ekonomik Durumuna İlişkin Bazı Bilgiler” Birinci Askeri Tarih Semineri Bildiriler II, Genel Kurmay Basımevi, Ankara, 1983, s.169-178.Özkaya, Yücel, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları No: 600, Ankara, 1985.Öztürk, Mustafa, “Osmanlı Ekonomisinde Fiyatları Etkileyen Unsurlar”, Prof. Dr. Şerafettin Turan Armağanı, Elazığ, 1996, s.221-239.Öztürk, Yücel, Osmanlı Hakimiyetinde Kefe 1475-1600, Kültür Bakanlığı Osmanlı Eserleri, Ankara, 2000.Pamuk, Şevket, 100 Soruda Osmanlı-Türkiye İktisadî Tarihi. 1500- 1914, 2. Baskı, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1990.Pamuk, Şevket, Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, İletişim Yayınları, İstanbul, 2003.Raymond, Andre, Yeniçerilerin Kahiresi, Abdurrahman Kethüda Zamanında Bir Osmanlı Kentinin Yükselişi, Çev: Alp Tümertekin, İstanbul, 1999.Sahillioğlu, Halil, “Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1525 Yılı Sonlarında İstanbul’da Fiyatlar” Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı 1, İstanbul, 1967, s.36-40.Sakaoğlu, Necdet; AKBAYAR, Nuri, “Osmanlı’da Zenaatten Sanata”, Esnaf ve Zenaatkârlar, C.1 Osmanlı’nın 700. Yılına Armağan Körfezbank, İstanbul, 1999. Sevinç, Tahir, 1695 ve 1696 Avusturya Seferlerinde Organizasyon ve Lojistik, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi İstanbul, 2010.Şimşirgil, Ahmet, Slovakya’da Osmanlılar: Türk Uyvar1663-1685, Beylik Yayınları İstanbul 2015.Tansel, Salâhattin, Yavuz Sultan Selim, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1969.Taş, Hülya, XVII. Yüzyıl’da Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2009.Tekin, Zeki, “Saraçhane”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C.36, İstanbul, 2009, s.111-113.Türkmen, Mustafa Nuri, Kamaniçe Seferinin Lojistik Hazırlıkları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmış Doktora Tezi, Ankara 2002.Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapukulu Ocakları I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1988.Ülker, Necmi, XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda İzmir Şehri Tarihi I. Ticaret Tarihi Araştırmaları. Akademi Kitabevi, İzmir, 1994. Quataert, Donald, Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922, Çev: Ayşe Berktay, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011.Veinstein, Gilles, “Du Marche Urbain Au Marche du Camp: L’institution Ottomane des Orducu”, Dans Mellanges Proffesseur Robert Mantran, Der. Abdel Jelil Temimi, Zaghouan. France, 1988, s.299-327. Von Hammer, Joseph, Devlet-i Osmaniye Tarihi, Çev: Mehmet Atâ, İstanbul 1330. YağcI, Zübeyde Güneş, AKKAYA, Mustafa, “XVII. Yüzyılda Bir Serhat Şehri Olan Vidin’de Askerler: Gündelik Yaşam Üzerine Değerlendirme”, Osmanlı Dönemi Balkanlar’da Gündelik Hayat, Ed. Zafer Gölen-Abidin Temizer, Gece Kitaplığı Yay., Ankara, 2018 s.51-98Yıldırım, Onur, “Osmanlı Esnafında Uyum ve Dönüşüm: 1650-1826” Toplum ve Bilim, S.83 Kış 1999/2000, s.146-179.Yıldız, Hakan, Haydi Osmanlı Sefere: Prut Seferi’nde Lojistik ve Organizasyon, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2006Yi, Eunjeong, 17. Yüzyıl İstanbul’unda Lonca Dinamikleri, Çev: Barış Zeren, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2018.