19. YÜZYILDAN 20. YÜZYILA SİNOP VAROŞ MAHALLESİ YANGINLARI VE YAPILAN SOSYAL YARDIMLAR

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 19, 2038 - 2067, 01.01.2020

Cenk Demir

https://doi.org/10.33431/belgi.648255

Öz

Osmanlı döneminde payitaht İstanbul ve
taşrada sıklıkla yangın felaketleri yaşanmıştır. Büyümesi önlenemeyen yangın
vakaları ise geniş çaplı zararlara yol açmıştır. Bu türden hadiseler Sinop’ta
da acı bir şekilde tecrübe edilmiştir. Özellikle XIX. yüzyılın ikinci
yarısından itibaren çeşitli dönemlerde meydana gelen yangın olayları, Sinop’un
mimari dokusuna zarar verdiği gibi ticari ve sosyal hayatına da ağır bir darbe
vurmuştur.

Bu çalışma, Sinop yarımadasının güneydoğu
cihetine kurulmuş olan ve nüfusunun geneli Rumlardan oluşan Varoş Mahallesi’nde
yaşanan 1889, 1895 ve 1917 yangınları üzerine temellendirilmiştir. Bu kapsamda
söz konusu yangınların çıkış nedenleri, yangın tahribatlarının boyutu ve
sonrasında yaşanan gelişmeler ele alınmıştır. Çalışmada, Osmanlı arşiv
vesikaları, TBMM zabıt cerideleri ve Kastamonu Vilayet Gazetesi’nin ilgili
nüshaları ile çeşitli araştırma ve inceleme eserlerinden istifade edilmiştir.
Varoş Mahallesi yangınları çerçevesinde ve ortaya konulan bulgulardan
hareketle, bir kentin sosyal yapısına ve mimari dokusuna ışık tutulmaya
çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sinop, Yangın, Harik, Rum

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA):Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO): 360/6, 568/42592, 584/43782, 662/49649, 832/62390, 838/62849, 841/63059, 2621/196571, 4485/336357, 4498/337280, 45/337603.
• Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı (DH.İ.UM.EK.): 39/44, 19/3.
• Dâhiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH.MKT.): 134/9, 339/68, 390/45, 1604/118, 1707/66, 1713/39, 2046/109, 2053/106, 2069/63, 2161/58.Dahiliye Nezareti Şifre Evrakı (DH.ŞFR.): 79/138, 81/40, 558/93, 565/87, 566/16, 574/58, 615/61.
• İrade Adliye ve Mezahib (İ.AZN): 13/2, 21/11.
• İrade Meclis-i Mahsus (İ.MMS.): 111/4761.
• İrade Meclis-i Vâlâ (İ.MVL): 347/15065.
• İrade Orman ve Maadin (İ.OM.): 3/4.
• İrade Şura-yı Devlet (İ.ŞD.): 60/3443, 62/3602.
• Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV.): 52/41, 209/56, 210/129, 211/47.
• Meclis-i Vâlâ Riyâseti Belgeleri (MVL.): 348/35.
• Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD.): 1659/11.
• Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS.): 317/15, 317/39.
• Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK.): 12/40.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA):Yer: 30.18.1.1/2.29.13; 30.10.0.0./120.856.16. Resmî YayınlarTBMM Zabıt Ceridesi
• Kanunlar Dergisi
• Süreli YayınlarKastamonu Vilayet Gazetesi
• Kastamonu Vilayeti Salnâmesi
• Sinop Vilayet Gazetesi
• Araştırma ve İnceleme EserleriCuinet, Vital (1894), La Turquie d’Asie: Géographie Administrative, Statistique Descriptive et Raisonnée de L’asie-Mineure, Edt. Ernest Leroux, C. 4, Paris.
• Çakmak, Biray (2011), “Geç Dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda Afet Yönetimi: 1894 Büyük Uşak Yangını”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 15, ss. 63-90.
• Çapa, Mesut (1990), “Yunanistan’dan Gelen Göçmenlerin İskânı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C. 2, S. 5, ss. 49-69.
• Demircioğlu, Ziya (1973), Kastamonu Valileri 1881-1908, Doğrusöz Matbaası, Kastamonu.
• Erdem, Ufuk (2017), “Aşâr-i Muhâcirîn Müdüriyet-i Umûmiyesi (1913-1922)”, Zeitschrift für die Welt der Türken, Vol. 9, No. 1, ss. 57-80.
• Esin, Taylan; Etöz, Zeliha (2015), 1916 Ankara Yangını-Felaketin Mantığı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Gök, Nurşen (2007), “Ebubekir Hazım Tepeyran’ın Memleket İdaresine Dair Önerileri”, A.Ü. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 26, S. 42, ss. 201-215.
• Hüseyin Hilmi (1924), “Hakikat Daima Acıdır”, Sinop Vilayet Gazetesi, S. 196, 20 Kasım 1924, s.1.
• Kanbur, Ercan (2012), Sinop’tan Haberler, Şimal Matbaacılık, Sinop.
• Kaya, Mevlüt (2016), Anadolu Yangınları ve Ermeni-Rum Tehciri: Felaketin Mantığı Kitabının Eleştirisi, Arı Sanat Yayınları, İstanbul.
• Kuzucu, Kemalettin (2016), “İtfaiye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. Ek-1, İstanbul, 2016, ss. 678-679.
• “Mecidiye” (2003), TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 28, Ankara, s. 239.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yayınları, C. 3, İstanbul.
• Said, Mehmed (1922), Türkiye’nin Sıhhî İctimaî Coğrafyası: Sinop Sancağı, Öğüd Matbaası, Ankara.
• Şemşeddin Sami (2014), Kâmûs-ı Türkî, Haz. Raşit Gündoğdu vd., İdeal Kültür Yayıncılık, 4. Baskı, İstanbul.
• Tarkan, Hasan (1941), Sinop Coğrafyası, Halkevi Neşriyat: III. Kitap, Marifet Matbaası, İzmir.
• Tekeli, İlhan (2011), “Kentleşmenin Tanımı ve Kentleşmeye İlişkin Kavramlar”, Kent, Kentli Hakları, Kentleşme ve Kentsel Dönüşüm, İlhan Tekeli Toplu Eserleri-20, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, ss. 16-26.
• Tepeyran, Ebubekir Hâzım (1998), Hatıralar, 2. Baskı, Pera Turizm ve Ticaret A.Ş., İstanbul.
• Ünlü, Tülin Selvi, “Kent Kimliğinin Oluşmasında Kentsel Bellek ve Kentsel Mekan İlişkisi: Mersin Örneği”, Planlama Dergisi, C. 27, S. 1, 2017, s. 75-93.